آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نگارنده در خصوص انتقادات ابوالبرکات بغدادی بر آرای فلسفی ابن سینا و بررسی آن، این موضوعات را مطرح می‌سازد :حقیقت جسم، حرکت، مکان، خلا، حیز، زمان و آن، علم و ادراک، عقل و مراتب آن، جوهر و عرض، ذاتی و عرضی، قدم و حدوث، علت و معلول، توحید باری تعالی، علم باری تعالی، بدایت خلق، و قضا و قدر .وی ضمن تشریح عقاید فلسفی ابوالبرکات درباره مسائل یاد شده، عقاید ابوالبرکات را با عقاید ابن سینا مقایسه نموده سپس موارد اختلاف آن دو را بر شمرده همچنین نظر خود را درباره اشکالات و اعتراضات ابوالبرکات بیان کرده است .مطالب کتاب در چهارده بخش نوشته شده است : 1 در بیان حقیقت جسم، 2 حرکت، 3 در بیان وجود حرکت، 4 در بیان معنی مکان و خلا، 5 در بیان معنی زمان و آن، 6 در بیان معنی علم و ادراک، 7 عقل و مراتب آن، 8 در بیان معنی و اقسام جوهر و عرض، 9 در بیان معنی ذاتی و عرضی و اقسام آن، 10 در بیان قدم و حدوث عالم، 11 در بیان معنی علت و معلول و اقسام آن، 12 در بیان وحدت و بساطت ذات حق، 13 درباره چگونگی علم باری تعالی، 14 در بیان چگونگی صدور کثرت از وحدت، 15 در بیان معنی قضا و قدر و بخت و اتفاق .

‫سعادت و خوشبختي، گوهري است که در مصمم بودن انسان براي رسيدن به آن، قرار را از او گرفته است و انسان پيوسته به دنبال آن در جستجوست. خداوند که آگاه به سرشت آدمي است، دو راه عقل و وحي را براي راهنمايي و رهايي انسان در اين جستجو قرار داده است. اگر چه راه وحي، از خطا مصون و محفوظ است؛ ولي عقل از لغزش در امان نيست. براي فهم درست وحي، يکي از بهترين راه‌ها مراجعه به فهم آثار بزرگان است. اين پژوهش در سه بخش به ديدگاه دو تن از بزرگان پرداخته است که شهرت آنها در علم و آگاهي بر کسي پوشيده نيست. نفس شناسي از ديدگاه ابن سينا و غزالي، سعادت از ديدگاه ابن سينا و غزالي و مقايسه مباحث نفس شناسي و سعادت در ديدگاه اين دو، مقولاتي است که در اين پژوهش ارائه شده است. از نظر اين دو، جوهره انسان روح اوست که داراي دو قوه است و آن دو، عقل نظري و عقل عملي خوانده مي‌شود. هرکدام از عقل نظري و عملي، کمالي دارد که سعادت آدمي در رسيدن به آن کمال است. کمال عقل عملي در اين است که انسان بر قواي شهوت و غضب غالب شود و کارهاي آنها را تعديل کند. اين حالت را عدالت گويند. کمال عقل نظري نيز در آن است که انسان به حقايق هستي واقف شده و به معرفت ربوبي نايل شود.آنها همچنين اساس سعادت را در علم مي‌دانند و معتقدند که رسيدن به آن، بدون عمل ممکن نيست. البته در باب ماهيت سعادت، غزالي تعريفي را از آن ارائه نمي‌دهد؛ در حالي که ابن سينا آن را به محصول کمال تعريف مي‌کند. با اين همه، آنان به رغم اتفاق نظر در خطوط کلي مسئله، در برخي از مسائل جزئي و فرعي، از يکديگر فاصله مي‌گيرند که مي‌توان «روش بحث» را به عنوان مهم‌ترين آنها قلمداد کرد. روشي که ابن سينا در پيش مي‌گيرد، روشي است فلسفي؛ در حالي که غزالي با روش کلامي به تحليل و تبيين مسئله مي‌پردازد.

از دیرباز راه وصول به کمال و سعادت، حکمت عملی معرفی شده است، بنابراین بیشتر تلاش‌ها در پی شناخت راه‌های معرفی شده از سوی این حکمت بوده است و هر راه و روشی برای وصول به خیر و سعادت و کمال، اغلب راه‌هایی بوده‌اند که به این حکمت ختم شده‌اند و به معرفی انواعی از تکالیف و اعمال و اصول عملی برای وصول به سعادت و کمال که همه‌ی انسان‌ها فطرتا"به سوی آن گرایش دارند، منجر شده است. اما با تمرکز بر آراء و نظرات فیلسوفان و حکیمان دیده خواهد شد که، آنچه که در نزد آنها برجسته‌تر از حکمت عملی است، توجه آنها به حکمت نظری و معرفی راه و روشی نظری برای وصول به کمال و سعادت حقیقی است و این راه همانا راه علم و ادراک است. به خاطر گستردگی این مبحث، رویکردها و دیدگاه‌های گوناگونی درباره‌ی آن وجود دارد و به اقتضای این رویکردهای متفاوت، معیار مورد توافق همگانی را نمی‌توان در میان آثار آنها یافت، هر چند که البته وجوه اشتراکی نیز در لابه‌لای نظرات آنها وجود دارد. بدین روی در این رساله تلاش شده است تا زوایای ناپیدای علم و ادراک و نیز کمال و سعادت حقیقی از دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا معرفی شود. فلاسفه برای ادراک چهار قسم یا مرتبه قائلند: احساس، تخیل، توهم و تعقل. ابن‌سینا از همین تقسیم پیروی کرده است اما ملاصدرا با داخل کردن ادراک وهمی در ادراک عقلانی، ادراک را سه قسم دانسته است. دو نظریه‌ی اساسی در باب نحوه‌ی ادراک در فلسفه‌ی اسلامی به «نظریه تجرید» و «نظریه تعالی» معروف است. بر اساس نظریه‌ی تجرید که عمدتا" در آثار ابن‌سینا و پیروانش مطرح شده است، صورت محسوس به واسطه تجرید و حذف عوارض مادی و خصوصیات شخصی به مرتبه خیال و بعد از آن توهم و در نهایت متصف به کلیت می‌گردد و کمال ادراک و قوای ادراکی حاصل می‌شود. اما مطابق نظریه تعالی که در آثار ملاصدرا و پیروان او مطرح شده است، صور و معانی جزئی حسی و خیالی به وسیله تعاملات عقلی و نفسانی، ترقی و تعالی یافته و به شمول و سعه بیشتری می‌رسند. با بررسی این دو نظریه در باب نحوه‌ی ادراک، اگر چه تفاوت بین این رویکردها و نحوه‌ی حصول و وقوع ادراک در میان مبانی هر دو فیلسوف دیده می‌شود، اما خواهیم دید که انتهای عمل ادراک از نظر این دو فیلسوف وقوع کمال و سعادت است و تلاش برای رسیدن به مرحله‌ی برترین ادراک، یعنی ادراک عقلی، همانا انگیزه‌ی حرکت و نیل به کمال و سعادت که دغدغه‌ی فکری بشر هست، می‌باشد. همان ‌طور که آنها کمال و سعادت را، استکمال نفس بر اثر شناخت حقایق موجودات، یک نوع شناخت تحقیقی و قطعی به اندازه طاقت بشری تعریف می‌کنند. بنابراین بر طبق این تعریف، آنها کمال و سعادت را از سنخ ادراک می‌دانند و ادراکات نیز بر حسب نیروهای متعدد ادراکی و مدرکات، متفاوت می‌شوند، پس کمال و سعادت هر قوه به تناسب ادراک خویش، لذت و سعادت ویژه‌ای دارد.