آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

آیا حجیت خبر واحد اختصاص به روایات فقهی دارد یا شامل روایات تفسیری نیز می‌شود، دو دیدگاه عمده وجود دارد. برخی معتقدند ادلۀ حجیت خبر واحد اختصاص به روایات فقهی دارد و شامل روایات معرفتی نمی‌شود. عده‌ای هم حجیت را اعم می‌دانند. مشهور میان محققان این است که شیخ طوسی مخالف حجیت خبر واحد در تفسیر است. پژوهشگران به عبارت شیخ در مقدمۀ تفسیر تبیان استناد کرده‌اند. از دقت در آن عبارت و توجه به دیگر عبارات شیخ در تفسیر تبیان و عدة الاصول، به دست می‌آید که شیخ طوسی از موافقان حجیت خبر واحد در تفسیر است.

مصباح المتهجد و سلاح المتعبد تألیف شيخ طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن بن على بن حسن طوسى (385 - 460 هجرى) در موضوع ادعيه و زيارات در 2 مجلد مى‌باشد. شيخ طوسى در اين كتاب به عباداتى كه در طول سال مستحب است و دعاهاى مستحب اشاره دارد. شيخ طوسى بخشى از احكام فقهى كه مربوط به عبادات مى‌شود را نيز در كتاب خود آورده است. اين كتاب از منابع مهم كتاب‌هاى دعا و زيارت است كه بعد از شيخ طوسى تا اين زمان نوشته شده و كتاب‌هايى كه علماى شيعه دربارۀ دعا و زيارت نگاشته‌اند اين كتاب شامل عنوان‌هاى فراوانى است كه به برخى از آنها اشاره مى‌كنيم: •

مصباح المتهجد و سلاح المتعبد تألیف شيخ طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن بن على بن حسن طوسى (385 - 460 هجرى) در موضوع ادعيه و زيارات در 2 مجلد مى‌باشد. شيخ طوسى در اين كتاب به عباداتى كه در طول سال مستحب است و دعاهاى مستحب اشاره دارد. شيخ طوسى بخشى از احكام فقهى كه مربوط به عبادات مى‌شود را نيز در كتاب خود آورده است. اين كتاب از منابع مهم كتاب‌هاى دعا و زيارت است كه بعد از شيخ طوسى تا اين زمان نوشته شده و كتاب‌هايى كه علماى شيعه دربارۀ دعا و زيارت نگاشته‌اند اين كتاب شامل عنوان‌هاى فراوانى است كه به برخى از آنها اشاره مى‌كنيم: •

رجال کشّی یکی از کهن ترین آثار رجالی است که در ساختار خود متمایز از همه منابع رجالی امامیه است. این کتاب دارای ساختاری روایی و نظامی نسبتاً طبقاتی است. رجال کشّی از زمان تدوین تا کنون کم و بیش مورد توجه دانشیان رجال و جز آن به ویژه در حوزه تاریخ تشیع بوده است. این مقاله به اجمال سرگذشت این کتاب و نحوه تعامل رجالیان با آن در سده های گوناگون را در چهار مقطع زمانی به دست داده است و نشان داده است کتاب اختیار معرفة الرجال همواره کانون توجه رجالیان بوده است. در سده های دهم تا دوازدهم از حیث مرتب نویسی و حاشیه نویسی و در سده معاصر بیشتر از حیث محتوا مورد تحلیل و تدقیق قرار گرفته است. همچنین از حیث نقل روایات متعارض مدح و ذم رویکرد عالمان رجالی بیشتر رویکرد نقد سندی بوده است تا اینکه علامه شوشتری در این عرصه تحلیل محتوای روایات را نیز مورد توجه ویژه قرار داد.

مفسران شیعه طی قرون متمادی به لحاظ تاریخی، اجتماعی و فرهنگی شرایط یکسانی نداشته‌اند. از آنجا که تأثیر کلی فضای زمانه بر گرایش، سبک و محتوای تفسیر امری انکارناپذیر است؛ تفسیر تبیان نیز از این امر مستثنی نیست. در نگاهی کلی و با ملاحظه شرایط فرهنگی و تاریخی عصر شیخ طوسی می‌توان تصدیق کرد رویکرد حاکم بر این تفسیر، رویکرد عقلی ـ کلامی است، این مهم حتی نحوه نگرش شیخ طوسی را در مواجهه با روایات تحت تأثیر قرار داده است. در تحلیل این رویکرد عقل گرایانه، شرایط عصری سده پنجم هجری، و تحولات تاریخی حاکم بر تبادلات علمی فرهنگی آن را در بغداد نباید نادیده گرفت. نقطه عطف این تحول فکری در گفتمان شیعی آن عصر است و باید آن را در مواجهه خاص عالمانی نظیر شیخ مفید و سید مرتضی با معرفت دینی و تفسیری - حدیثی جستجو نمود. با صرف نظر از برخی اختلافات فرعی شیخ طوسی با آن دو متفکر، باید خاطر نشان کرد که او در کلانِ قضیه، پیرو مکتب فکری آنها بوده و بازتاب این پیروی را در مواجهه او با روایات تفسیری ملاحظه می‌کنیم. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی در مقام تبیین چرایی و چگونگی تأثیر فرایند تاریخی بر روند بهره‌گیری این مفسر، به ویژه در حوزه روایات تفسیری است.

توجه به مقوله عقل‌گرایی و کارکرد آن در فهم متون دینی در میان مفسران شیعه دارای قدمت بسیاری است. شیخ طوسی از پیشگامان چنین رویکردی است. این نوشتار پس از تعریف عقل و تحلیل مقصود رویکرد عقل‌گرایانه در تفسیر، به بررسی دلایل و زمینه‌های به ظهور رسیدن چنین گرایشی در تفسیر با تأکید بر دو آیه از آیات قرآن می‌پردازد. روشن است که مفسر برای ورود به چنین عرصه‌ای، شاخصه‌هایی را مد نظر قرار داده است. در این پژوهش به مهم‌ترین و بارزترین عناوین این شاخصه‌ها اشاره و سپس با محور قرار دادن مفهوم آیات 83 و 149 سوره أنعام به شرح و ذکر نمونه هر کدام پرداخته خواهد شد. وجه نوآوری این تحقیق کشف شاخصه‌های عقل‌گرایی در تفسیر تبیان است. از دستاوردهای مهم این پژوهش که از زمره شاخصه‌های عقل‌گرایی در دیدگاه شیخ طوسی به‌شمار می‌آید، می‌توان به مواردی مانند احتجاج و استدلال به همراه نفی تقلید در دین‌شناسی، تأویل‌گرایی به‌مثابه شاخصه بارز عقل‌گرایی در تفسیر، نقد عقلانی روایات، اجتهاد و استنباط‌های کلامی، ارائه وجوه معنایی گوناگون برای آیات و تحلیل در مباحث ادبی آیات اشاره نمود.