مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در این سلسله گفتارها پس از ترسیم طرحی از زمینه و زمانه‌ای که هگل درسگفتارهای فلسفه هنر خود را در آن عرضه کرده بود، خواهیم کوشید با تمرکز بر متن آلمانی مقدمۀ این درسگفتارها مدخلی بجوییم نه فقط به فلسفۀ هنر هگل، بلکه به دستگاه فلسفی او بطور کلی.

مقدمه‌ای برای هر مابعدالطبیعه آینده که به عنوان یک علم عرضه شود کتابی از ایمانوئل کانت است. این کتاب را غلامعلی حدادعادل به فارسی ترجمه کرده است. این کتاب که دو سال پس از اولین ویراست نقد عقل محض منتشر شد، خلاصه‌ای از نتیجه‌گیری‌های اصلی کتاب نقد عقل محض را دربردارد. در کتاب فوق، کانت به بحث درباب این مسائل می پردازد که ریاضیات محض چگونه ممکن است؟ علوم طبیعی محض چگونه ممکن است؟ مابعدالطبیعه به طور کلی چگونه ممکن است؟ و در آخر مرزهای عقل محض را بیان می کند.

منظور از فلسفه غرب، فلسفه ای است که در جهان غرب به وجود آمده و بر همین اساس، تاریخ فلسفه غرب یعنی تاریخ فلسفه ای که در این قسمت از کره زمین ایجاد شده است؛ یعنی تاریخ سیر و تحول اندیشه ها و آراء فلسفی در دنیای غرب. در تاریخ فلسفه، آنچه در خارج از آسیا و آفریقا پدید آمده باشد، در حیطه فلسفه غرب قرار گرفته و تاریخ آن، تاریخ فلسفه غرب محسوب می گردد. در این مورد فقط یک استثنا وجود دارد: فلاسفه ای را که در دوران آغازین فلسفه، در بخش آسیای صغیر متولد شدند، با این که در قسمت اروپایی نبوده اند، جزو فیلسوف غربی و فلسفه آن ها را جزو فلسفه غربی به شمار می آورند. به طور کلی تاریخ فلسفه غرب را می توان به چهار دوره اصلی تقسیم نمود. معیار ما برای این تقسیم، محتوا و روح کلی اندیشه ها و ارتباط آن ها با تاریخ آن دوره است؛ به عبارت دیگر، تاریخ فلسفه غرب رابطه مستقیمی با تاریخ جهان غرب دارد. این دوره ها عبارتند از: تاریخ فلسفه باستان تاریخ فلسفه قرون وسطی تاریخ فلسفه جدید تاریخ فلسفه معاصر در هر یک از این دوره ها فیلسوف زیادی ظهور کرده و افکار فلسفی جدیدی از سوی این فلاسفه ارائه شد. تمام این دوره ها با هم در ارتباط بوده و هر دوره ای مهیا کننده زمینه برای دوره دیگر و افکار و آراء آن بوده است.

پدیدارشناسی روح ، به طور استثنایی کتاب بسیار بسیار دشواری است و در چهارـ پنج دهه گذشته کوششهای بسیاراساسی برای فهم این کتاب و تعیین جایگاه آن صورت گرفته است. یکی از وجوه اهمیت این کتاب این است که در سال های آغازین قرن ۱۹ یعنی در سال ۱۸۰۷ منتشر شد و فیلسوفان بعدی همه به نوعی سعی کردند نظری به آن داشته باشند، حتی هایدگر که آخرین فیلسوف مهم قرن بیستم است و چندین بار هگل را درس داده، بویژه یک بار در یک ترم، تنها مقدمه کتاب را که چند صفحه بیش نیست، تدریس کرده که جلد ۳۶ مجموعه آثار وی است. برخی از مفسران بر آنند که هایدگر در پیکار با تمام متن های مهم تاریخ فلسفه، از هراکلیتوس و افلاطون و ارسطو گرفته تا آخرین فیلسوف، موفق شده برآنها چیره شود ولی در رویاویی با پدیدارشناسی روح، تمام نیروی خود را برای تفوق به آن به کار بسته اما از عهده آن برنیامده است. پدیدارشناسی از زمان انتشار در سال ۱۸۰۷ بارها، بویژه در آلمان و توسط شاگردان هگل و شاگردان آنها و مفسران آلمانی خوانده شده و مورد تفسیر قرارگرفته که امروزه بسیاری از آنها را در فهم این کتاب درست ارزیابی نمی کنند. این درس گفتار به مناسبت دویستمین سال انتشار پدیدارشناسی هگل در هشت جلسه در تهران توسط دکترسیدجوادطباطبایی عرضه شده است که آقای مصطفی نصیری با دقت آن ها را از نوارپیاده وبازنویسی کرده است. سید جواد طباطبایی در مقدمه درسگفتار می‌گوید:فلسفه را در ایران معمولا به خاطر خلاصه ها و تاریخ فلسفه برگزار می‌کنند،متن،بویژه متن های مهم و اصلی را درس نمی‌دهند.من اینجا کوشش می‌کنم برخی متن‌های مهم را که نمی‌توانیم آنها را نشناسیم و نخوانیم به تدریج به عنوان متن‌های اصلی.تفسیر کنم. کتاب پدیدارشناسی روح هگل مشکل ترین کتاب تاریخ فلسفه جدید است. بنابراین و بی آنکه قصدم ناامید کردن باشد، باید بگویم کار بسیار سختی پیش روی داریم، هم برای من در توضیح و هم برای شما دردنبال کردن رشته مطالب.

این کتاب دربردارنده نه مقاله درباره مدرنیته است که هر از آنها را می‌توان به طور مستقل خواند اما با هم ارتباط دارند. نویسنده کوشیده است بحث‌های گذشته ی خود درباره ی مدرنیته را که عمدتا در کتاب مدرنیته و اندیشه انتقادی(نشر مرکز،1373)آمده اند پیگیری و روزآمد کند و پرسش های تازه ای را که به میان آمده اند مطرح کند.مقاله های کتاب ناقد و نافی دوران خویشند و می خواهند بگویند چون علم‌باوری، خردباوری و آزادی مدرن مشکل‌سازند باید افق زندگی دیگری آفرید. مباحثی که درباره‌ی مفهوم مدرنیته، ربط آن با انسان‌گرایی و نیز اخلاق، علم‌باوری و اروپامحوری، دمکراسی و انتقاد، مطرح می شوند همه در آشنایی با آخرین دیدگاه‎هایی که اندیشمندان روزگار ما درباره‌ی مدرنیته و پسامدرنیته اختیار کرده‌اند سودمند و کارآمدند.