مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

آیین ها و آداب طهارت زرتشتیان یکی از وجوه نمایان دین زرتشتی است که در متون مقدس اوستایی ریشه دارد. به نظر می رسد این آیین ها که در دورانی پیش از زرتشت برای حفظ اجتماعات بشری از گزند پلیدی ها و بیماری ها مورد توجه بودند، با گذشت زمان و پیوستن به تعالیم دینی زرتشتیان، رنگ و بوی دیگری گرفتند. در این مقاله سعی شده است ابتدا پیش زمینه ی تاریخی این آیین ها مطرح شود و سپس با مطالعه و بررسی متون مقدس اوستایی، همه ی آیین هایی که در ارتباط با این مسئله طرح و سفارش شده اند، به طور دقیق توصیف و تبیین شوند. البته به فراخور موضوع، خاستگاه و فلسفه ی این آیین ها و نظرات محققان موافق و مخالف نیز مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد در مجموع آنچه در این باره در اوستا و به ویژه وندیداد که بخش بزرگی از آن به مسئله ی طهارت می پردازد، درج شده، حکایت از آن دارد که پاکی و احکام مرتبط با آن، گستره ی وسیع حیات انسان و عناصر طبیعی را در بر می گیرد. این آیین ها با اصطلاحاتی چون برشنوم، پادیاب و سگ دید و... و در بعضی موارد بدون نام خاصی بیان شده اند. وجود آدابی چون استفاده از گمیز در دوران باستان نیز امری عادی به شمار می رود. با وجود تأکید فراوان بر طهارت، گرچه مبتنی بر ثنویت زرتشتی است، افراط های شدید در وندیداد با ماهیت پیام زرتشت ناسازگار به نظر می رسد.

«ایران باستان» دارای «متن‌های اخلاقی» و «اندرزنامه»‌های گوناگون است. این متن‌ها و «اندرزنامه»‌‌ها تنها پندهای پراکنده، نامنسجم و ناسازگار اخلاقی نیستند و بسیاری از آنها به‌گونه‌ای معقول و منسجم «سنجه»‌ای «پیامدگرایانه» برای سنجش «کنش» و نیز «منش» آدمی ارائه می‌کنند. «فلسفۀ اخلاق زردشتی» گونه‌ای از «پیامدگراییِ فایده‌گرایِ لذت‌گرا» است که بر پایه دوگانهٔ «لذت و درد» و «خوشی و ناخوشی» بنا شده است. این دوگانه کاملاً مطابق با هستی‌شناسی، ما بعد الطبیعه، انسان‌شناسی و الهیات دوبُنیِ زردشتی است. تضاد بنیادین میان «نیک» و «بد»، «لذت» و «درد» و «نیروهای زندگی» و «نیروهای مرگ» در «فلسفۀ اخلاق زردشتی»، مبتنی بر تضاد بنیادین میان «خیر» و «شر»، «اهورا مزدا» و «اهریمن» و سپنته مینو و انگره مینو در اوستا است. متون اخلاقی پهلوی، مانند دین‌کرد ششم، نیز بر این نکته تأکید می‌کنند که تن را باید در رامش و خوشی داشت و از درد و رنج پرهیز کرد و کار نیک کردن برای کسی که درد را در تن راه دهد دشوار است. افزون بر این، «فلسفۀ اخلاق زردشتی» همه جنبه‌های فاعلیت، مانند خِرد، خوی، خیم و کردار فاعل، را بر اساس «پیامد» می‌سنجد و از این نظر، مانند برخی نظریه‌های جدید در «اخلاق هنجاری» همچون نظریه‌های پارفیت، پِتیت، اسمیت و درایور، گونه‌ای از «پیامدگرایی فراگیر» است. ستایش این مفاهیم، در کنار مفاهیمی مانند ثروت، چابکی، نوآوری و سازندگی، از ویژگی‌های یگانهٔ «فلسفۀ اخلاق زردشتی» است. در نتیجه، افزون بر «پیامدگرایی»، ریشهٔ «سرمایه‌گرایی» را نیز می‌توان در «فلسفۀ اخلاق زردشتی» جُست. سال‌ها پیش از «چرخش زبانی» و «تغییر بزرگ در افکار عمومی نسبت به زندگی، سازندگی و نوآوری» که در سده‌های هفدهم و هجدهم در شمال‌غرب اروپا رخ داد و به «انقلاب صنعتی» و سپس «رشد اقتصادی در جهان مدرن» انجامید، بنیان‌های اصلی «سرمایه‌گرایی» در «فلسفۀ اخلاق زردشتی» وجود داشتند. در تفاسیر برخی از ایران‌شناسان مانند دارمِستِتِر، در سدهٔ نوزدهم و آغاز سدهٔ بیستم، اشاراتی به این ویژگی «فلسفۀ اخلاق زردشتی» دیده می‌شود، اما نسل جدیدِ ایران‌شناسان، احتمالاً تحت تأثیر روش‌شناسی رایج در تفسیر متون مقدّس بیبلیکال و نیز روح حاکم بر روشنفکری در میانهٔ سدهٔ بیستم، این ویژگی «فلسفۀ اخلاق زردشتی» را نادیده می‌گیرند و توضیحی برای این مفاهیم ارائه نمی‌کنند.

سوم سوگواری از وجوه بارز حیات فرهنگی و اجتماعی جوامع مختلف در طول تاریخ بوده و از جمله آدابی است که همة جوامع با ادیان و فرهنگ‌های گوناگون به آن توجه دارند. در ایران نیز این رسم همواره در طول تاریخ تا به امروز، به مناسبت‌های مختلف و با اهمیت خاصی انجام می‌شده است که از جمله می‌توان به مراسم سوگواری زرتشتیان در ایران باستان اشاره کرد. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی مرسوم در تحقیقات تاریخی، و متکی بر داده‌های متون و منابع اصلی و پژوهش‌های انجام‌شده، به بررسی این سؤال می‌پردازد که آداب و رسوم سوگواری (شامل مراسم تطهیر، مراسم تدفین، پوشاک و خوراک) در میان زرتشتیان در ایران باستان چگونه بوده است؟ دستاورد‌های پژوهش حاضر حاکی از آن است که برپایی مراسم سوگواری ساده و به‌دور از تجمل، خودداری از شیون و زاری بسیار، استفاده از خوراک و پوشاک ساده و برگزاری مراسم سوم، از مهم‌ترین آموزه‌های دیانت زرتشتی در برپایی این مراسم بوده است.

به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) دكتر «فريدون فضيلت» استاد فلسفه در نشست نقد و بررسي كتاب كهن «دينكرد سوم» چنین بیان کرد که: كتاب دينكردي كه در سده‌ سوم بازسازي شده‌ است به مدت ٦٠٠ سال گم يا به‌گونه‌اي پنهان مي‌شود و پس از اين مدت در هنگام بازسازي يك بناي كهن در ميان يك ديوار در روستايي از شهر يزد كشف مي‌شود وی سپس اشاره كرد: «دينكرد بن‌نوشته‌اي ايراني و دانشنامه‌اي برجاي ‌مانده ‌از روزگار ساساني است كه در سده‌ سوم به‌ كوشش چند موبد ايراني بازسازي شد.» به‌ گفته‌ مولف كتاب «دينكرد سوم» دينكرد بازسازي‌شده به‌ پيروي از اوستاي روزگار ساساني در سه جلد و هزار فصل نوشته مي‌شود و در آن مسايل فقهي، سياسي، فلسفي، ديني، حقوقي و‌... آمده؛ هرچند بر عكس اوستا در دينكرد، فصل‌ها كوتاه و فشرده است.» وي گفت: «پس از بازسازي بن‌نوشته‌ دينكرد در سه جلد، از آنجايي كه كتابي مقدس بوده ‌جلدهاي ديگري كه دربردارنده‌ نوشتارهايي ديني و... است بر آن افزوده و دينكرد كهن، در ٩ جلد گردآوري مي‌شود.» فضيلت به جلد سوم دينكرد اشاره كرد و گفت: «آ‌ن‌چه پيدا شده تنها جلد سوم از دينكرد است كه در همان هنگام به هندوستان فرستاده مي‌شود. به‌هرحال هم‌اكنون از دينكرد تنها نزديك به ٤٢٠ فصل برجاي مانده ‌است.» به گفته فريدون فضيلت، جلد ٤ و ٥ دينكرد پرسش‌ و ‌پاسخ‌هاي ديني، جلد ٦ اندرزنامه‌ دين زرتشتي، جلد ٧ زندگي‌نامه‌ زرتشت و جلد ٨ و ٩ چكيده‌ اوستاي روزگار ساساني است كه از روزگار كهن به يادگار به گفته فريدون فضيلت جلد ٤ و ٥ دينكرد پرسش‌ و ‌پاسخ‌هاي ديني، جلد ٦ اندرزنامه‌ دين زرتشتي، جلد ٧ زندگي‌نامه‌ زرتشت و جلد ٨ و ٩ چكيده‌ اوستاي روزگار ساساني است كه از روزگار كهن به يادگار مانده است مانده است. فضيلت در پايان به چندين نكته از نكاتي كه در دينكرد به آن پرداخته شده اشاره كرد و گفت: «گفتارهاي علمي همچون برآورد سال خورشيدي و حتي برآورد يك‌سال خورشيدي به ثانيه و كروي بودن زمين از جمله مواردي است كه در دينكرد به آن پرداخته شده و جهان به گونه‌اي سپند و مقدس در آن به‌نمايش درآمده است.» کتاب «دينکرد» که «دانشنامه مزديسنا» ناميده مي‌شود، بزرگ‌ترين کتاب بازمانده به زبان پهلوي و از بنيادي‌ترين و مهم‌ترين منابع براي پژوهش در دين زرتشتي است. در سال 1381 فريدون فضيلت بخش نخست از کتاب سوم دينکرد را ترجمه و منتشر کرد (کتاب‌هاي يکم و دوم دينکرد از بين رفته‌‌ و کتاب سوم، نخستين کتاب موجود دينکرد است.) دکتر ژاله آموزگار نيز که کتاب پنجم دينکرد را همراه با زنده‌ياد دکتر احمد تفضلي ترجمه کرده بود، آن را در سال 1386 به همت انتشارات معين منتشر کرد. همچنين فريدون فضيلت بخش دوم از کتاب سوم دينکرد را نيز ترجمه و منتشر کرده است. اين کتاب 82 فصل از دينکرد را دربرمي‌گيرد که مترجم در 900 صفحه آن، علاوه بر ترجمه فارسي، آوانوشت متن اصلي پهلوي را همراه با توضيحات و تعليقات و با پيشگفتاري مفصل و عالمانه آورده است. اين نخستين آوانويسي از کتاب سوم دينکرد است. اين بخش از دينکرد، منبعي مهم براي بررسي الگوهاي اخلاقي، احکام فقهي و قضايي، تأکيد بر پيوند دين با سياست و جهان‌بيني زرتشتي است كه مي‌تواند راه‌گشاي تاريخ‌پژوهان و علاقه‌مندان فرهنگ و زبان‌هاي باستاني به شمار آيد.

به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) دكتر «فريدون فضيلت» استاد فلسفه در نشست نقد و بررسي كتاب كهن «دينكرد سوم» چنین بیان کرد که: كتاب دينكردي كه در سده‌ سوم بازسازي شده‌ است به مدت ٦٠٠ سال گم يا به‌گونه‌اي پنهان مي‌شود و پس از اين مدت در هنگام بازسازي يك بناي كهن در ميان يك ديوار در روستايي از شهر يزد كشف مي‌شود وی سپس اشاره كرد: «دينكرد بن‌نوشته‌اي ايراني و دانشنامه‌اي برجاي ‌مانده ‌از روزگار ساساني است كه در سده‌ سوم به‌ كوشش چند موبد ايراني بازسازي شد.» به‌ گفته‌ مولف كتاب «دينكرد سوم» دينكرد بازسازي‌شده به‌ پيروي از اوستاي روزگار ساساني در سه جلد و هزار فصل نوشته مي‌شود و در آن مسايل فقهي، سياسي، فلسفي، ديني، حقوقي و‌... آمده؛ هرچند بر عكس اوستا در دينكرد، فصل‌ها كوتاه و فشرده است.» وي گفت: «پس از بازسازي بن‌نوشته‌ دينكرد در سه جلد، از آنجايي كه كتابي مقدس بوده ‌جلدهاي ديگري كه دربردارنده‌ نوشتارهايي ديني و... است بر آن افزوده و دينكرد كهن، در ٩ جلد گردآوري مي‌شود.» فضيلت به جلد سوم دينكرد اشاره كرد و گفت: «آ‌ن‌چه پيدا شده تنها جلد سوم از دينكرد است كه در همان هنگام به هندوستان فرستاده مي‌شود. به‌هرحال هم‌اكنون از دينكرد تنها نزديك به ٤٢٠ فصل برجاي مانده ‌است.» به گفته فريدون فضيلت، جلد ٤ و ٥ دينكرد پرسش‌ و ‌پاسخ‌هاي ديني، جلد ٦ اندرزنامه‌ دين زرتشتي، جلد ٧ زندگي‌نامه‌ زرتشت و جلد ٨ و ٩ چكيده‌ اوستاي روزگار ساساني است كه از روزگار كهن به يادگار به گفته فريدون فضيلت جلد ٤ و ٥ دينكرد پرسش‌ و ‌پاسخ‌هاي ديني، جلد ٦ اندرزنامه‌ دين زرتشتي، جلد ٧ زندگي‌نامه‌ زرتشت و جلد ٨ و ٩ چكيده‌ اوستاي روزگار ساساني است كه از روزگار كهن به يادگار مانده است مانده است. فضيلت در پايان به چندين نكته از نكاتي كه در دينكرد به آن پرداخته شده اشاره كرد و گفت: «گفتارهاي علمي همچون برآورد سال خورشيدي و حتي برآورد يك‌سال خورشيدي به ثانيه و كروي بودن زمين از جمله مواردي است كه در دينكرد به آن پرداخته شده و جهان به گونه‌اي سپند و مقدس در آن به‌نمايش درآمده است.» کتاب «دينکرد» که «دانشنامه مزديسنا» ناميده مي‌شود، بزرگ‌ترين کتاب بازمانده به زبان پهلوي و از بنيادي‌ترين و مهم‌ترين منابع براي پژوهش در دين زرتشتي است. در سال 1381 فريدون فضيلت بخش نخست از کتاب سوم دينکرد را ترجمه و منتشر کرد (کتاب‌هاي يکم و دوم دينکرد از بين رفته‌‌ و کتاب سوم، نخستين کتاب موجود دينکرد است.) دکتر ژاله آموزگار نيز که کتاب پنجم دينکرد را همراه با زنده‌ياد دکتر احمد تفضلي ترجمه کرده بود، آن را در سال 1386 به همت انتشارات معين منتشر کرد. همچنين فريدون فضيلت بخش دوم از کتاب سوم دينکرد را نيز ترجمه و منتشر کرده است. اين کتاب 82 فصل از دينکرد را دربرمي‌گيرد که مترجم در 900 صفحه آن، علاوه بر ترجمه فارسي، آوانوشت متن اصلي پهلوي را همراه با توضيحات و تعليقات و با پيشگفتاري مفصل و عالمانه آورده است. اين نخستين آوانويسي از کتاب سوم دينکرد است. اين بخش از دينکرد، منبعي مهم براي بررسي الگوهاي اخلاقي، احکام فقهي و قضايي، تأکيد بر پيوند دين با سياست و جهان‌بيني زرتشتي است كه مي‌تواند راه‌گشاي تاريخ‌پژوهان و علاقه‌مندان فرهنگ و زبان‌هاي باستاني به شمار آيد.

کتاب حاضر در اصل سخنرانی هانری کربن. ایران شناس شهیر فرانسوی و برجسته‌ترین مفسر غربی حکمت معنوی ایران و فلسفه اسلامی است که در سال ۱۳۲۴ به دعوت "انجمن ایران شناسی"، در موزه ایران باستان ایراد شده است. موضوع کتاب شناخت رابطه حکمت اشراق با فلسفه ایران باستان و به عبارتی باز شناساندن بن مایه‌های زرتشتی در فلسفه سهروردی است. نویسنده برای این منظور درباره سه بن مایه مشخص بحث می‌کند. نخست مقوله فرشته شناسی مزدایی (تفسیر فرشتگانی و مزدایی) نظریه مثل افلاطونی را در فلسفه اشراق سهروردی شرح می‌دهد سپس از "خورنه" به معنی "حضور درخشان" و به عنوان سرچشمه فره شهریاری و قدسی در فلسفه سهروردی سخن می‌گوید. سرانجام از مقوله "من ازلی" بحث می‌شود که پیوند برقرار شده میان موجودات از طریق قدرت کیهانی این تشعشع و پرتوافکنی قدسی است. "آثار سهروردی که آکنده از این سه محرک و بن مایه اصلی هستند احتمالا به ما امکان خواهند داد تا تمامت حضور و وجود ایران را به گونه‌ای اجمالی مشاهده کنیم...