مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

---

---

---

---

‫ختم ولايت در عرفان نظري پس از ابن عربي، از مباحث مهم عرفاني است و در حقيقت، پايان سير عارفان است و اساس جميع کمالات در عرفان به حساب ميآيد. تجلي اين صفت در خاتم اوليا، بالاترين مراتب قرب به حق شمرده ميشود. البته کلمات به ظاهر ناسازگار ابن عربي در مورد ولايت مطلقه که مصداق آن حضرت عيسي عليه السلام است، و ولايت مقيده که مصداق آن گاهي اميرالمؤمنين عليه السلام وگاهي امام مهدي? و يا مردي از عرب و گاهي خود ابن عربي است، ايجاد پارهاي از اشکالات و انتقاد از وي شده است. امام خميني نيز خاتم اوليا را بر مبناي انديشه شيعي و عرفاني، حضرت حجت? دانسته و آراي اين دو عارف در نهايت به هم ميرسد. پژوهش حاضر در ضمن پنج فصل، به بررسي خاتم اوليا از ديدگاه امام خميني و ابن عربي پرداخته است. نگارنده در آغاز پس از بيان مفاهيم کليدي، به بيان حقيقت ولايت و خاتميت پرداخته و پس از آن، چيستي خاتميت و نبوت و ارتباط آن با ولايت را بررسي کرده و مباني و شرايط ولايت را از نظر امام خميني و ابن عربي بيان کرده است. وي در ادامه به مبحث اصلي، يعني خاتم اوليا در انديشه ابن عربي و امام خميني پرداخته و اين نتيجه را بيان کرده است که در کلام ابن عربي تنافي وجود ندارد. بالاترين مقام به معصومان عليه السلام اختصاص دارد و اولياي الهي نيز به شئوني از آن دست مييابند. ولايت باطن نبوت به شمار ميآيد و در واقع جنبه الهي نبوت است. کسي که به مقام فناي حق رسيده است، اگر جنبه رسالت داشته باشد، نبي ورسول خواهد بود، و اگر جنبه رسالت نداشته باشد، فقط ولي و نبي خواهد بود. در ديدگاه امام خميني، ولايت عامه در وجود حضرت آدم و عيسي عليه السلام تحقق پيدا کرده است. با اين وجود، امام خميني? معتقد نيست که وجود ايشان با وجود حق يکي شده است. اما ولايت خاصه که بعد از فناي عبد حاصل ميشود، مخصوص مهدي? است.

‫در اين پژوهش، با رويکردي تطبيقي، ديدگاه‌هاي چهار فيلسوف و عارف، به نام‌هاي فيلون، محيي‌الدين‌بن عربي، ملاصدراي شيرازي و اسپينوزا در مورد وحدت وجود منعکس شده است. بررسي دلايل قائلين به وحدت وجود و منکرين آن، مبناي چهار فصل اين پژوهش مي‌باشد. در فصل اول، نخست مفهوم لغوي و اصطلاحي وحدت وجود مطرح گرديده؛ سپس مفهوم فلسفي اين اصطلاح با ذکر چند مثال از عالم ماده تشريح شده است. در فصل دوم، پس از ترسيم روند تاريخي بحث از وجود؛ ديدگاه‌هاي فلاسفه يونان، فلاسفه غرب و فلاسفه مسلمان در مورد مفهوم وحدت وجود تبيين گرديده است. فصل سوم، به تبيين تفسيري فلسفي از وجود، رابطه وجود با موجود و اقسام وحدت وجود بسته به نوع موجودات؛ اختصاص دارد. در فصل چهارم، ديدگاه‌هاي مختلف فلاسفه‌اي مانند فيلون، ابن عربي، ملاصدرا و اسپينوزا در مورد وحدت وجود و دلايل قائلين و منکران وحدت وجود به تفصيل بيان شده است. نويسنده ديدگاه‌هاي اين انديشمندان را از منظري طبيعي و عقيدتي(مادي و معنوي) مطرح نموده و در همين جهت به تحليل مفهوم انسان کامل و ويژگي‌هاي او از منظر ابن عربي و نيز طرح و ترسيم نسبت بين انسان کامل با وجود مطلق و وحدت وجودي او با وجود خداوند متعال پرداخته است. تجزيه و تحليل ديدگاه‌هاي مشترک ابن عربي با ملاصدرا، فيلون و اسپينوزا و اختلاف نظر آنان در اين زمينه، آثار قبول وحدت وجود در انسان، تبيين مفهوم الحاد و ايمان در وحدت وجود و اشاره به ديدگاه‌هاي توحيدي و الحادي و طبيعت‌گرا در اين زمينه از ديگر مطالب فصل چهارم را تشکيل مي‌دهد.

‫در اين پژوهش با رويکردي تطبيقي ديدگاه‌هاي امام خميني و محيي الدّين ابن عربي به عنوان دو عارف معاصر و سَلَف درباره انسان کامل و مؤلّفه‌هاي مهّم کمال انساني و چگونگي نيل به آن مقايسه شده و مفاهيم و مصاديق انسان کامل از منظر آنان تشريح گرديده است. نويسنده نخست به بررسي مفهوم، جايگاه و ضرورت انسان کامل در عرفان نظري پرداخته و بر لزوم بحث از انسان شناسي در تفّکر و فرهنگ اسلامي تأکيد کرده و تحقيقات گسترده عارفان مسلمان در اين زمينه را منعکس ساخته است. هدف اصلي وي در اين تحقيق بيان جايگاه و تأثير ويژه انسان کامل در نظام هستي است، که وي اين مقوله را با مقوله ولايت پيوند داده است. او در ادامه تعريف، ويژگي‌ها و جايگاه انسان کامل در نظام هستي را از منظر محيي‌الدّين ابن عربي بررسي کرده و ضرورت وجود، ادله وجود و مصاديق انسان کامل و رابطه آن با ولايت و نبوّت را از ديدگاه ابن عربي تبيين کرده است. سپس به وارسي مفهوم و مصداق انسان کامل از منظر امام خميني( پرداخته و ضرورت وجود، ادلّه وجود و مصاديق انسان کامل و همچنين ارتباط آن را با مسأله نبوّت و امامت بررسيده و پيامبران الهي و ائّمه معصومين را از منظر آنان به عنوان مصاديق اصلي انسان کامل معرّفي کرده است. تجلّي تام و کامل اسما و صفات الهي بودن انسان کامل، رابطه مشيت الهي با مشيت و اراده انسان کامل، صورت حق و عالم بودن انسان کامل و خليفه الهي بودن او روي زمين، و واسطه فيض بودن انسان کامل از منظر اين دو عارف بزرگ اسلام، مراتب خلافت و ولايت انسان کامل و حقيقت محمّدي و علوي آن از منظر ابن عربي و تشريح مفهوم اَعيان ثابته و ارتباط آن با انسان کامل، از مهم ترين مندرجات اين نوشتار محسوب مي‌شود.

در این مقاله درصددیم بحث در باره وحدت هستی و تشکیک در آن را در شکلی نو که تلفیقی از مکاتب اشراقی و عرفانی و متعالیه است، به تصویر درآوریم و روح توحید ناب اسلامی را آشکار ساخته، راه سیر و رسیدن به مقام فنا در هستی را که همان محو شدن دروحدت و اتحاد است مبین سازیم و شأن رفیع حکمای اشراقی و متعالیه و سهم عظیم محی الدین عربی و عرفا اسلامی را در تحقق این امر روشن سازیم.