مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در پاره‌ای از دانش‌های دینی، قرن‌هاست به شدت دچار رکود و رکون هستیم و جز تکرار هزار بارة میراث پدران معنویمان هیچ از ما سر نمی‌زند. با توجه به خطورت امر اجتهاد و ضرورت تحول در علوم دین، بازشناسی و مواجهه با عوامل رکود این رشته از اهمیت فراوانی برخوردار می‌شود. کاربردی‌ترین تقسیم موانع، تفکیک آن به برونی و درونی، آفاقی و انفسی است؛ عوامل بازدارنده‌ای که معطوف به بیرون وجود محققان و اصحاب علوم دین است، آفاقی نامیده می‌شود و عواملی را که به نحو درونی ارباب علم دین را از تولید علمی بازداشته، انفسی می‌نامیم. در این مقال موانع فوق به طرز منطقی تقسیم و انواع هر قسم تعریف شده است سپس برخی انواع مورد بررسی قرار گرفته است؛ موانع نواندیشی در دوازده گروه به شرح زیر شرح شده است: الف) موانع انفسی (شخصیتی) 1ـ موانع مَنِشی،2ـ موانع روانی، 3ـ موانع تدبیری ب) موانع انفسی (معرفتی) 4ـ موانع بینشی و فلسفی، 5ـ موانع معرفت‌شناختی، 6ـ موانع رویکرد ـ دین‌شناسی، 7ـموانع روشگانی ج) موانع آفاقی (برونی) 8ـ موانع اخلاقی، 9ـ موانع فرهنگی، 10ـ موانع تاریخی، 11ـ موانع اجتماعی، 12ـ موانع مدیریتی مراد از موانع در این مقاله، هرگونه عامل سلبی و ایجابی است که سبب رکود و فتور نوآوری علمی گشته و از باب تسامح، به «عدم مقتضی» نیز مانع اطلاق شده است.

يكی از پرسش های بنيادين درباره آموزه های دين، طبقه بندی آنهاست. محـور بحـث ايـن نوشتار تقسيم به ذاتی و عرضی است كه توسط برخی نويسندگان بيان شده اسـت. در ايـن ديدگاه معنای مورد نظراز اين دو واژه متفاوت از ساير واژه های مشـابه آن اسـت. در ايـن رويكرد، تعاليم عرضی نود و نه درصد احكام را دربرمی گيرد واينها اسلام حقيقی نيسـتند، لذا ما ملزم به عمل به آنها نيستيم. در ديدگاه مذكور دو دليل عمده بر عرضی دانستن بيشتر احكام اسلامی اين است كه اينها مصداق شـرطيات كاذبـة المقـدم هسـتند يـا در پاسـخ بـه پرسش از شارع طرح شده اند. در ارزيابی اين ادله می توان گفـت هـيچ يـك از آنهـا تمـام نيستند. شرطيات كاذبةالمقدم مبتلا به مشـكلاتی از جملـه مغالطـه خلـط انگيـزه وانگيختـه است. استدلال دوم نيز دارای مشكلاتی است كه از جمله آنها مغالطه تعمـيم حكـم مـورد استثنا به كل موارد است. در مقاله حاضر شيوه گـرداوری اطلاعـات، كتابخانـه ای و روش پردازش آنها تحليلی انتقادی است.

هدف از نگارش این پایان نامه علاوه بر بیان آمال نسلهای مختلف روشنفکری در ایران ، بیان چگونه متولد شدن روشنفکری درنی در ایران با اشاره ای به نسلهای گذشته روشنفکری در ایران است . لذا سعی در پاسخ یابی به سوالاتی چون : چرا در مقطع تاریخی ۱۳۵۷-‎۱۳۲۰ گرایش روشنفکران ایرانی به جمع و هماهنگی بین دین و علم بیشتر شد و در نهایت این گرایش به جریان وگفتمان غالب فکری جامعه تبدیل شد ؟را دارد براساس فرضیه های تحقیق روشنفکران با توجه به تاریخ روشنفکری در ایران و عدم توفیق آنها ، همچنین با آکاهی از تاثیر و نقش علماء در تحولات تاریخی ایران دریافتند که مبارزه با رژیم حاکم و ایجاد جریانی قدرتمند در جامعه با استفاده از مبانی و آموزه های دینی که هماهنگ با تفکرات جدید غربی باشد ممکن می شود . تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام گرفته مشتمل بر شش فصل با یک مقدمه و نتیجه سازماندهی شده است . فصل اول به گونه شناسی و پایه نظری تحقیق، صل دوم به آشنایی ایرانیان با تمدن غرب ، فصل سوم به تحول روشنفکر غرب گرای نسل اول به روشنفکر طرفدار استبداد ، فصل چهارم به دو جریان روشنفکری ملی گرا و چپ گرا ، فصل پنجم به برآمدن روشنفکران دینی و فصل ششم به چگونگی تعامل روحانیت نوگرا با روشنفکری دینی اختصاص یافته است . براسا نتایج حاصل از تحقیق نسلهای مختلف روشفکری با کودتای ‎۲۸ مرداد ‎۱۳۳۲ تقریبا" به حاشیه رفتند و در مدتی کمتر از یک دهه ابتکار عمل ، توانایی فعالیت و قدرت تاثیرگذاری در امور از آنها سلب شد .گروهها و احزاب قدیمی ، حزب توده ، فدائیان اسلام و حتی چهره های فعال گذشته دچار اختلاف و ضعف شوند و گروههای جدید از جمله نهضت مقاومت ملی و جبهه ملی و جبهه ملی دوم به دلیل اختلاف ، فقدان رهبری قاطع ، آشفتگی تشکیلاتی و برخوردهای خشن رژیم نتواننستند کاری از پیش ببرند در چنین شرایطی جریان دین مدار جامعه از دو نهاد حوزه و دانشگاه که از مدتها پیش شروع به بازسازی خود کرده بودند مبارزه را برمبنای دین و ایدئولوژی پایه ریزی کردند روشنفکران دینی محصول این مقطع تاریخی هستند و سعی کردند با برداشتهای جدید از اسلام و روحانیت در شرایطی که گردش جامعه بسوی دین و تاثیر گذاری آن در حال افزایش بود به فعالیت سیاسی و فکری بر مبنای ایدئولوژی دینی بپردازند.

شناخت جریان روشنفکری در گام نخست، مبتنی بر آشنایی با مفهوم واژه روشنفکر و طیفی است که در عرف اجتماعی امروز به این نام خوانده می شود. به همین مناسبت این نوشتار ابتدا مفهوم شناسی واژه روشن فکر، سپس خاستگاه جریان روشن فکری در غرب و ایران و انگیزه روشن فکران در رویکرد به مسائل زنان، بررسی شده است.بخش اصلی نوشتار، نگاهی بر مبانی فکری روشن فکران دارد که در بازنگری و تفسیر متون دینی از آنها استمداد شده و البته در افق نزدیک تری به مسائل زنان قرار داشته اند.این مبانی در سه بخش «روش شناختی»، «دین شناختی» و «فلسفی» به ارائه دیدگاه های روشنفکران پرداخته است و از آن جهت که نگرش روشن فکران غیردینی نسبت به اجتهاد و دین شناسی چندان حائز اهمیت نمی باشد، در بحث مبانی روش شناختی و دین شناختی تنها به ذکر مبانی «روشن فکران دینی» اکتفا گردیده است. «سخن آخر» به تحلیل و جمع بندی کوتاهی از این مجموعه می پردازد.