مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

یادداشت دکتر سروش دباغ پیرامون این جلسات: “از بخت شکر دارم و از روزگار هم. بازخوانی آثار اندیشمندان معاصر ایرانی، از دغدغه ها و دل مشغولی های جدی من در سالیان اخیر بوده است. پس از برگزاری دوره های شریعتی شناسی، سروش شناسی، شایگان شناسی، مطهری شناسی، شبستری شناسی و بازرگان شناسی در سه سال گذشته، از فروردین ۹۵، دورۀ ملکیان شناسی را آغاز کرده ام. تقارن این دوره با شصت سالگی جناب مصطفی ملکیان را به فال نیک می گیرم. بنا دارم آثار مکتوب ایشان، اعم از کتاب و مصاحبه را در این دورۀ ۱۶ جلسه ای بر رسم و ملاحظات و تاملات خویش دربارۀ آنها را با مخاطبان در میان گذارم.”

معنویت مدرن نظریه‌ای است که طی چند دهۀ اخیر از سوی پاره‌ای از روشن‌فکران تجددگرا در کشور ما مطرح شده است. براساس این نظریه، امروزه معنویت دینی برای بشر مدرن کارآمدی خود را از دست داده و او را با رنج و سرگردانی مواجه ساخته است. لذا این رویکرد، درصدد است براساس عقلانیت مدرن، معنویتی متناسب با نیاز انسان امروزی ارائه دهد. به هر تقدیر، ازآنجاکه حقانیت هر رویکرد فکری و فلسفی دست‌کم وابسته به آن است که از انسجام درونی میان مؤلفه‌ها و اجزای نظریۀ خود برخوردار باشد، پژوهش حاضر می‌کوشد با تأکید بر یکی از مسائل بنیادین فلسفۀ دین (رابطۀ عقل و دین)، نظریۀ معنویت مدرن را از زاؤیه انسجام و هماهنگی درونی میان مؤلفه‌‌هایش تحلیل و واکاوی نماید. نتیجه‌ای که در این تحقیق با روش کتابخانه‌ای و شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی حاصل آمده، گویای آن است که معنویت مدرن در این جهت دارای اشکالات و ابهامات عمده‌ای است. نتیجۀ مزبور، با ارائۀ شواهد متعددی ـ همچون تعبدگریزی، اثبات‌ناپذیری مدعیات دینی و... ـ در پژوهش حاضر نشان داده شده است.

توضیح سروش دباغ پیرامون جلسات بازخوانی آثار مجتهد شبستری : بازخوانی میراث فکری روشنفکران معاصر ایرانی از دلمشغولی های جدی من در دهۀ گذشته بوده است. در این راستا، طی دوسال گذشته، دوره های «میراث فکری شریعتی و روشنفکری ایرانی» ، «میراث فکری عبدالکریم سروش»، « شایگان شناسی» و « مطهری شناسی» را در شهر تورنتو برگزار کرده ام. در جلسات پیش رو که در «بنیاد سهروردی» برگزار خواهد شد، بنا دارم به بازخوانی کارنامۀ فکری ـ سیاسی محمد مجتهد شبستری همت گمارم. بدون تردید، مجتهد شبستری از مهمترین متفکران دینیِ ایرانی پس ازانقلاب ۵۷ است. در این دوره چهارده جلسه ای، با عنایت به آثار دین شناسانه، الاهیاتی و عرفانی ایشان از سالهای پیش از انقلاب بهمن ۵۷ تا سال ۹۳ شمسی ، کارنامۀ اندیشگیِ این نواندیش دینی معاصر را به بحث خواهم گذاشت. آثاری که از ایشان تا کنون منتشر شده اند؛ « هرمنوتیک، کتاب و سنت»، « ایمان و آزادی»، « نقدی بر قرائت رسمی از دین» و « تاملاتی در قرائت انسانی از دین»، منابع اصلی این دوره اند. علاوه بر این، وب سایت رسمی محمد مجتهد شبستری که امکان دسترسی به مقالات، مصاحبه ها و فایل های صوتیِ سالیان اخیر را برای پژوهشگران فراهم کرده، از دیگر منابع این دوره است. همچنین، از جستارهایی که در سالیان اخیر درباره آراء ایشان منتشر کرده ام، بهره خواهم جست. صدانت

نواندیشان دینی با گرایش های متفاوت، سعی در حفظ کارکرد دین در دنیای مدرن نموده اند. یکی از این گرایشها، متن گرایی است که افرادی نظیر شحرور و عبدالعلی بازرگان نماینده آن هستند و گرایش دیگر عقلگرایی است که سروش، شبستری و نصر ابوزید آنرا نمایندگی می کنند. پژوهش حاضر تلاش نموده با روش توصیفی- تحلیلی، دیدگاه این دو طیف نواندیشی را در زمینه وحی، مورد تحلیل، تطبیق و نقد قرار داده و نقاط ضعف و قوت آنها را مورد واکاوی قرار دهد. نتایج بدست آمده بیانگر آنست که راهبرد عقلگراها در حل معضلات وحی، نه به شکل روبنایی و موردی بلکه با تغییر دیدگاههای بنیادین است. اما متن گراها وحی را فرابشری دانسته و معضلات آن را سعی می کنند موردی حل کنند. تلاش برای فهم نسبی از پدیده وحی، بستر سازی برقراری تعامل و مفاهمه برون دینی با غیر دینداران، رفع مبنایی معضل اجرای قوانین کیفری قرآن در عصر مدرن، از امتیازات نواندیشی عقلگرا و حذف تشریعات وحی و فراهم شدن بستر گذر از تشریعات عبادی آن، تنزل قرآن در حد یک کتاب بشری خطاپذیر زمانمند نیز از نقاط ضعف آن قلمداد می شود. در مقابل، انطباق بیشتر دیدگاه فرابشری بودن وحی با واقعیتهای متنی، عدم عبور از شریعت قرآنی، دفاع از عدم تعارض وحی و علم، از نقاط قوت رویکرد متن گرایی و تأویلهای تکلف آمیز در مورد تشریعات و گذر از برخی عناصر چالش برانگیز قرآن از حیث زمانمند بودن، بدون روشن شدن جایگاه آنها در دنیای مدرن از نقاط ضعف آن شمرده می شود.

وجه تمایز آدونیس از هم نوعانش در جهان عرب و ایران، توجهش به ابعاد گوناگون سنت اسلامی و بستر شکل‌گیری شعر عربی است. وی هرگونه نقد بنیادین بر ساختار شعر را نیازمند آگاهی از سرچشمه‌هایی می‌داند که الهام‌بخش آن بوده‌اند. نگارنده، نوشتار حاضر را با هدف آگاهی مخاطبان از اندیشه‌های آدونیس در زمینه فرهنگ اسلامی به رشته تحریر درآورده است. وی در راستای تحقق این هدف، پس از معرفی آدونیس، مقصود از «ثابت» و «متحول» در اندیشه او را تبیین می‌کند. بعلاوه، جلوه‌هایی از تقلید و نوآوری در فرهنگ اسلامی را در آراء آدونیس در عرصه سیاست، شعر و ادبیات، و ... ارائه می‌دهد. در انتها، با بیان این مسئله که نقدهایی بر دیدگاه‌های آدونیس در زمینه سنت و فرهنگ اسلامی، به نگارش درآمده است، به نکاتی که در نقدهای رایج مورد توجه قرار نگرفته‌اند، اشاره می‌نماید.

عبدالرحمان بدوی یکی از پرتلاش‌ترین و در عین حال عجیب و غریب‌ترین محقّقان و اندیشمندان مسلمان در دوران معاصر است. بهترین گواه بر این مدعا دستاوردهای او در زمینه «علوم عقلی»، از جهت گستردگی و دقّت، است که هر پژوهشگر آگاه از دشواری‌های نگارش، ترجمه و تحقیق در زمینه فلسفه، منطق، کلام، عرفان و تصوّف را متعجّب می‌گرداند تا حدّی که فیلسوف پرکاری همچون حسن حنفی (به حق) خدمات بدوی به عقلانیت و میراث عقلی و عرفانی اسلامی را با دستاوردهای یک نسل یا یک مؤسسه پژوهشی برابر دانسته است. تفاوت شیوه نوگرایی بدوی با دیگر نواندیشان جهان عرب آن است که بدوی تلاش کرده تا عقلانیت در جهان اسلام را از رهگذر ترجمه، تحقیق و تألیف بگستراند. او در این راه علاوه بر سنّت اسلامی به آثار فلسفی و حِکمی غیر اسلامی نیز توجّه نشان داده و تلاش کرده تا از یک سو با ترجمه، تألیف، تصحیح و احیای آثار فراموش شده، توجّه مسلمانان را به میراث عقلانی کهن خود و دیگر سرزمین‌ها جلب کند و از سوی دیگر دستاوردهای ارزشمند سنّت اسلامی در زمینه علوم عقلی و عرفان را به دیگران بشناساند. این در حالی است که به نظر می‌رسد در زبان فارسی معرّفی شایسته‌ای از او و تلاش‌هایش وجود ندارد. نگارنده تلاش کرده تا در این نوشتار به بررسی برخی آثار بدوی و شیوه پژوهش او بپردازد.

درسگفتار فوق در زمینه ارتباط دین و اخلاق، ایمان و تعقل، عرفان و فلسفه دین است.