مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

این مطلب برگرفته از گفتار چهارم کتاب جریان شناسی فکری ایران معاصر به قلم حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه منتشره در سال ۱۳۸۸ شمسی و به همت موسسه حکمت نوین اسلامی می باشد.

بحث عالم ذر بحث مهم و پر رمز و رازی است که آثار زیادی هم به آن اختصاص داده نشده است . اثر حاضر یک اثری جامع درباره عالم ذر و اقوال موافقین و مخالفین آن می باشد.

کتاب ارزشمند حاضر به بررسی مسئله پیچیده ولی پر اهمیت بداء می پردازد و به خاطر بحث درباره بداء درباره علم الهی و قدرت الهی هم به تبع آن بحث می کند.

شناخت خدا مهمترین و اساسی ترین شناخت هاست. کتاب حاضر در باب معرفت و شناخت خداست که با دو روش عقلی و فطری به آن نگاه شده است و فرق میان شناخت عقلی و فطری توضیح داده شده است.

دین پژوهی از روش‌های مختلفی همچون «عقلی»، «نقلی» و «شهودی» بهره می‌برد. مکتب تفکیک از میان این روش‌ها تنها راه کاشف دین را، نقل با رهیافت تاکید بر روایات و بهره‌گیری از عقل فطری می‌داند. این مکتب با تفکیک میان عقل فطری و عقل بشری، به اعتبار عقل فطری حکم می‌کند. با توجه به بهره‌گیری دانش فلسفه از عقل بشری، مکتب تفکیک این دانش را نامعتبر دانسته و آن را رقیب و مقابل دیدگاه خویش که آن را شریعت و دین تلقی می‌کند، قلمداد کرده است، ازاین‌رو بر نقد و گریز از دانش فلسفه همت گماشته است. فلسفه‌ فلسفه ستیزی مکتب تفکیک را می‎توان ‎‎تحت دو عامل معرفتی (دلیل گرایانه) و غیر معرفتی (علّت گرایانه) تقسیم نمود. «یقینی نبودن فلسفه»، «بی ‌اعتباری منطق»، «تأویل ظواهر و نصوص دینی توسط فلسفه»، «نکوهش فلسفه در روایات» و «مخالفت نتایج دو روش» عوامل معرفتی و ادله این مکتب بوده، و «صعوبت مسائل فلسفی»، «ایجاد تحیّر یا تقلید» و «به حاشیه راندن اهل بیت:» عوامل غیر معرفتی و علل این مکتب در فلسفه ستیزی است. در این نوشتار با تأمل در ادله و علل مطرح شده طرفداران مکتب تفکیک با محور قرار دادن شیخ مجتبی قزوینی، عدم دلالت مبانی یاد شده بر مدعای مکتب تفکیک تبیین شده است.

دین عهده دار سعادت و هدایت بشر است . از این رو ؛ در پاسخ گویی به همه ی نیاز های بشر بسیارمهم ومؤثر است ،در این راستا به جهت اینکه قرآن «تبیان لکل شی ء» و«هدی للناس»است ،در حوزه جامعیت و مرجعیت دین دو،بینش حداقلی و حداکثری وجود دارد. لذا تحقیق پیرامون دیدگاه حداقلی ضرورت می نماید که آیا می تواند حیات و سعادت متعالی را برای بشر به ارمغان بیاورد ؟ سؤال پژوهش این است که ، آیا در نگاه حداقلی به دین در مکتب تفکیک و نومعتزلیان (سروش و مجتهد شبستری) در حوزه ی معرفت شناختی ،دین شناختی،هستی شناختی و انسان شناختی از مبانی صحیحی برخوردار ند؟ فرضیه پژوهش آن است که دیدگاه حداقلی به دین ؛ در حوزه ی معرفت شناختی ،دین شناختی ، هستی شناخی و انسان شناختی از مبانی صحیحی برخوردار نیست ؛در حوزه معرفت شناختی به دلیل حصر پنداری دربه کار گیری ابزار معرفت ، عقل یا وحی،نمی تواند معرفت جامع از دین را به ارمغان بیاورد.در مبانی دین شناختی به دلیل بازسازی یا تصویر انحصاری در فهم حقیقت دین ،نتوانستند در ارائه مدعیات خود کارآمد باشند . در حوزه هستی شناختی به دلیل انکار وحدت وجود در نگاه تفکیک و انکار اثبات خداوند در نگاه نومعتزلیان نمی توانند از مبانی صحیحی برخوردار گردند. در حوزه انسان شناختی، با مادی دانستن نفس ،توسط تفکیکیان و اعتقاد به اومانیسم در نومعتزلیان ؛ همه ی جوانب نیاز های بشر را پاسخ گو نیستنداز این رو؛ این تحقیق با نقد دو دیدگاه به صورت درون دینی و برون دینی ، به این نتیجه رسیده است :اولاً قرآن عهده دار پاسخ گویی به همه ی پرسش ها در تمام زمینه ها و نیازهای فردی و اجتماعی انسان است ،ثانیاً حیات متعالی قرآنی با بینش حداکثری رخ می نماید. این رساله دیدگاه حداقلی به دین را مورد نقد و بررسی قرار داده وبه این نتیجه رسیده است که این دیدگاه ها از مبانی صحیحی برخوردار نیستند.

مساله کیفر مجازات و به خصوص، خلودِ عده ای در آتش جهنم، از مسائل مهم در مبحث معاد و حیات واپسین است. در دین مبین اسلام، مجازات برخی از گناهان، خلود و همیشه زیستن در جهنم است که بحث پیرامون آن، از دیرباز مورد اهتمام متکلمان، فلاسفه، عرفا و مفسران بوده که بر اساس اصول و مبانی فکری خویش، به بیان موضع خود پرداخته اند. ضرورت بحث در این خصوص از آنجاست که گرچه آیات و روایات معصومین (علیهم السلام) دلالت بر خلود و جاودانگی اهل نار در دوزخ دارد و از حیث عقلی، خلود در عذاب، با محذوری مواجه نیست؛ اما رحمت واسعه الهی و نیز فطرت توحیدی و میل به خدای تعالی که در نهاد هر انسانی سرشته است، موجب شده است تا در اندیشه برخی نظیر محی الدین عربی، ظهور شواهد نقلی محتاج تأویل باشد. در این پژوهش، بحث خلود جهنمیان در عذاب، مورد بررسی قرار گرفته است تا ضمن مشخص شدن کسانی که در جهنم دائمی هستند؛ حقیقت خلود آنان در جهنم احراز گردد. اینکه آیا این افراد به طور دائم در حال چشیدن درد و رنج و عذاب هستند یا اینکه در نهایت، آتش جهنم، با مزاج آنان مسانخ شده و در نتیجه گوارای وجودشان خواهد گردید؟ ابن عربی چنین موضعی دارد که براساس مبانی عرفانی خویش در مباحث خداشناسی و انسان شناسی بر آن استدلال نموده است. اما علامه طباطبایی، هرگز این موضع را برنمی تابد و به صراحت و قاطعیت از دوام تعذیب جهنمیان در آتش، سخن می راند. ایشان هم بر نقل استناد می کند و ضمن آنکه آیات متعددی را شاهد گرفته و روایاتی را معاضد این حقیقت معرفی می نماید، از منظر فلسفی نیز بر موضع خویش اصرار می ورزد. مکتب تفکیک، نیز از آنجا که فلسفه و استدلال عقلی و نیز عرفان را در این مباحث راه نمی دهد و صرفا بر ادله نقلی استناد می نماید، ضمن آنکه خلود را می پذیرد، از حیث نقلی بحث را عمیق تر پی می گیرد و برخی از صاحب نظران این مکتب به طور مفصل ادله نقلی را بررسی کرده و هر گونه شائبه انکار دوام عذاب برای گروهی از جهنمیان را مردود بر می شمارند. پژوهش پیش رو با شیوه کتابخانه ای، اسنادی ـ تحلیلی، در نهایت بنابر استدلال های عقلی و ادله های نقلی علامه طباطبایی و نیز اندیشوران تفکیکی، خلود در رنج و عذاب را امری مسلم دانسته است.