مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «الصحیح‌ من‌ سیرة الاما‌م‌ الحسین‌ بن‌ علی‌ علیه‌ السلام‌» نوشته علامه مرتضی عسکری، دايرة المعارفي 20 جلدي از سيره و تاريخ زندگي امام سوم شيعيان حسين بن علي عليه السلام مي باشد. مهمترين عناوين و موضوعات جلد هجدهم كتاب كه به آن پرداخته شده است عبارتند از: قتل المختار قتلة الامام الحسین (ع)، ذکر الخبر عن صفة مقتلة، مقتل ابن زیاد و ارسال راسه للسجاد (ع).

«ذوب النُّضار في شرح الثّار» اثر شيخ جعفر بن محمد بن جعفر بن هبة الله معروف به ابن نما حلى (از اعلام قرن هفتم هجرى) است كه با تحقيق فارس حسّون كريم منتشر شده است. در مقدمه محقق ابتدا به صورت مجمل و مختصر، به نقش مختار ثقفى در تزلزل و انقراض دولت بنى اميه و سپس به روايات و اخبار به شهادت امام حسين (علیه السلام) از جانب ملائكه، پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، اميرالمؤمنين (علیه السلام)، امام حسن (علیه السلام) و خود آن حضرت اشاره شده و در پايان، زندگى‌ نامه مختصرى از نويسنده، ارائه گرديده است. در بخش اول، به ذكر نسب مختار ثقفى و برخى از اخبار و روايات در مورد وى پرداخته شده است. مختار فرزند ابو عبيد بن مسعود بن عمير ثقفى و به گفته مرزبانى، ابن عمير بن عقدة بن عنزة بوده و كنيه‌ اش، ابو اسحاق بود و مادرش، دومة بنت وهب بن عمر بن معتّب نام داشت. در بخش دوم، به ذكر چگونگى خروج و قيام سليمان بن صرد خزاعى و به شهادت رسيدن او و يارانش و روابط ميان او و مختار، اختصاص يافته است. در بخش سوم، واقعه خروج مختار و اقدامات وى، كه والبى، وحيد بن مسلم و نعمان بن ابى الجعد از ابن مطيع نقل كرده‌ اند ذكر شده است. آخرين بخش كتاب به چگونگى جنگ با عمر بن سعد و عبيدالله بن زياد و شكست خوردن و كشته شدن آنها اختصاص يافته است. پس از آن به چگونگى به شهادت رسيدن مختار اشاره شده است.

«مَقتَلُ الحُسَین علیه‌السّلام» مشهور به مقتل خوارزمی نوشته موفق بن احمد خوارزمی (متوفای ۵۶۸ق)، از عالمان اهل سنت است. این کتاب با آنکه مقتل خوانده شده، اما یک سوم و بخش‌ های پایانی آن اشاره به قیام امام حسین (علیه السام) و واقعه کربلا دارد. این کتاب هر چند عنوان مقتل دارد، اما حدود دو سوم آن مباحث دیگر است. ثلث اول کتاب، شرح مناقب اهل بیت، ثلث دوم ماجرای کربلا و ثلث سوم درباره قیام مختار است. کتاب دارای ۱۵ فصل است که عناوین فصول پانزده‌ گانه چنین است: 1-

ایرانیان پس از تحمل قرنها حکومت ناعادلانه و طبقاتی ساسانیان، با ورود مسلمانان به شعار مساوات و برابری دل نهادند و اسلام را پذیرا شدند. عربهای ناراضی از امویان، همراه با خانواده به شرق ایران، دورترین حد قلمرو خلافت، مهاجرت داده شدند تا مقیم شوند. رفتار تبعیض گونه حکام اموی در ایران، موجبات نارضایتی ایرانیان را فراهم آورد؛ به همین جهت ایرانیان از هر قیامی که به مخالفت با امویان یا با شعار «الرضا من آل محمد (ص)» برپا می شد، حمایت کردند. معاویه برای ترور شخصیت ائمه، تبلیغات سوئی علیه آنان شروع کرد و به جعل احادیث در منقبت خود پرداخت؛ که در زمان جانشینانش نیز ادامه یافت. شیعیان در این دوره تقیه پیشه کردند. علی رغم جو اختناق آلود، قیامهایی از جانب ائمه و شیعیان علیه امویان بر پا شد؛ از جمله قیام امام حسین (ع)، قیامهای توابین، مختار، زید بن علی (ع)، یحیی بن زید و عبدالله بن معاویه بن عبدالله. فعالیت سیاسی ایرانیان علیه امویان برای اولین بار در قایم مختار ظاهر شد. شرکت ایرانیان در قیام زید بن علی و فعالیت یحیی بن زید و عبدالله بن معاویه در ایران، حکایت از تکامل و تکوین بینش ایرانیان در درک نااهل و نامحرم بودن امویان بر مسند خلافت دارد. نارضایتی مردم ایران و عربهای مهاجر موجب شد خلفای اموی رفتار ستمگرانه را قدری تعدیل نمایند. دستور سلیمان بن عبدالملک و عمر بن عبدالعزیز در منع سب علی (ع)، اولی با تدبیر سیاسی و دومی با ایمان، حاکی از این امر است. در اواخر دوره اموی که ضعف بر پیکره خلافت مستولی شده بود فرصتی برای فعالیتهای فرهنگی ائمه و شیعیان فراهم گردید.

کتاب «تاریخ ابن خلدون» که نگارش آن در دهه های پایانی سده هشتم هجری از سوی تاریخ نگار، اندیشمند، جامعه شناس و فیلسوف نامدار تاریخ اسلام، عبدالرحمن بن خلدون ( ۸۰۸-۷۲۲ ه . ق ) انجام پذیرفت از جمله مشهورترین، مهم ترین و ارزشمندترین مجموعه های مفصل تاریخ عمومی به شمار می آید. در این کتاب، ابن خلدون بسان مورخان پیشین، تاریخ را تنها از لحاظ ظاهر که عبارت از جمع آوری حوادث و وقایع رخ داده در طول زمان است بررسی و بازبینی نکرد، بلکه از منظر بررسی علل و منشا پیدایش حوادث و رویدادها نیز آن را مورد تفقد قرار داد. آنچه روشن است، ابن خلدون در این کتاب با قریحه انتقادی عالی خویش نه تنها کوشید وقایع تاریخی را با استخراج و بیرون کشیدن علل جزیی رخدادها و حوادث درک و تفسیر کند، بلکه سعی کرد رویدادهای تاریخی را از طریق طرح و تدوین تاریخ علمی و مبتنی بر اصول صحیح نقادی و همچنین با مرزبندی قوانین تاریخ و توجه به تطور آن مرتبط با جغرافیای انسانی و مظاهر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تبیین کند. برخي عناوين جلد سوم عبارتند از: الخبر عن الدول الإسلامية و نبدأ منها بدولة بني أمية معقبة لخلفاء صدر الإسلام و ذكر أوليتهم و أخبار دولهم واحدة واحدة الى انقضائها. الخبر عن بني العباس من دول الإسلام في هذه الطبقة الثالثة للعرب و أولية أمرهم و إنشاء دولتهم و الإلمام بنكت أخبارهم و عيون أحاديثهم. الخبر عن الخلفاء من بني العباس أيام الفتنة و تغلب الأولياء و تضايق نطاق الدولة باستبداد الولاة في النواحي من لدن المنتصر إلى أيام المستكفي. الخبر عن الخلفاء من بني العباس المغلبين لدولة بني بويه من السلجوقية من بعدهم من لدن المستكفي إلى المتقي و ما لهم من الأحوال الخاصة بهم ببغداد و نواحيها. الخبر عن الخلفاء العباسيين المنصوبين بمصر من بعد انقراض الخلافة ببغداد و مبادي أمورهم و تصاريف أحوالهم.