مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

دوره‌ی قاجار با وجود فراز و نشیب‌های سیاسی داخلی و خارجی و تغییر و تحولات جهانی که در موقعیت سیاسی و فرهنگی ایران داشته است دوره‌ی پر اهمیتی برای هنر نقاشی و نگارگری محسوب می‌شود.نقاشی قاجار به عنوان مهم‌ترین تجلی‌گاه برخورد تفکر انسان گرایانه‌ی غربی و اندیشه‌ی خیال‌انگیز ایرانی شناخته شده است، آنچه که در برخورد با منابع موجود پیرامون نقاشی قاجار مواجه می‌شویم حکایت از گونه‌ای بی انصافی محققین در بررسی و تحلیل نقاشی این دوره دارد. شرق شناسانی چون پوپ (Pop)، بلوشه (Blochet)، آرنولد (Arnold) و بسیاری دیگر پیرامون نقاشی این دوره یا سکوت نموده یا این دوره را تجلی‌گاه انحطاط نقاشی ایران ارزیابی نموده اند.اهداف این مطالعه ارائه‌ی آراء و نظریات محققین غربی پیرامون نقاشی قاجار و بررسی دلایل رویکردهای غیر منصفانه برخی از آنان است. برای پیشبرد این بحث در فصل اول مطالبی در باب تعریف شرق شناسی، پیشینه ی شرق شناسی، دوره های شرق شناسی و همچنین مباحثی درباره ی ایرانشناسی و سابقه ی تاریخی آن و نقد شرق شناسی ارائه شده است. در ادامه در فصل دوم به شرح پیشینه ای نقاشی ایران در دوره های مختلف خصوصاً در دوره ی قاجار که بصورت مفصل تر آمده است، پرداخته می شود.در فصل سوم ضمن ارائه پیشینه ی تاریخی از حضور مستشرقان در ایران در دوره ی قاجار و انگیزه های آنان در ورود به این حوزه، به معرفی مهمترین مستشرقینی که در زمینه ی نقاشی ایران به فعالیت تحقیقاتی پرداخته اند، می پردازیم. در باب این فصل آنچه لازم به تذکر است که بدلیل محدودیت منابع پیرامون شرق شناسی(اکثر فرهنگ ها و دایره المعارف های مستشرقین تنها به معرفی تعداد اندکی از مستشرقین پرداخته اند و آن منابعی نیز که قرار بوده مرجع کاملی پیرامون شرق شناسی باشند در میانه ی راه رها شده اند از جمله «فرهنگ خاورشناسان» تالیف پرویز مشکین نژاد که تا حرف «ز» کار شده و گویا به سرنوشت کتاب دیگری در این زمینه یعنی «جهان خاورشناسان» که تنها حرف «الف» آن به زیور طبع آراسته شده بود، دچار شده است) در این بخش نگارنده از معرفی کامل مستشرقینی که در حوزه نقاشی ایران فعالیت نموده اند معذور بوده، اما به هر حال شمه ای از زندگی و آثار مهمترین این شرق شناسان ارائه شده است که شایسته توجه می باشد. در فصل چهارم این پژوهش به معرفی محققینی که آثاری پیرامون نقاشی قاجار منتشر نموده یا در کتب خود در زمینه نقاشی ایران، اشاراتی هر چند اندک به نقاشی این دوره داشته اند پرداخته و مباحث ایشان را پیرامون نقاشی قاجار مورد بررسی قرار می دهیم.در انتها در فصل پنجم نیز نگارنده سعی می نماید با در نظر گرفتن فرضیات تحقیق پیش رو، یافته های مرتبط با سوالهای تحقیق را ارائه نموده و دست به نتیجه گیری بزند.

استفاده مستشرقان از روش‌ها و فن‌های نوین در پژوهش‌های کتابخانه‌ای و آشنایی بیشتر آن‌ها با زبان‌های پیشین (عبری، سامی و میخی) و بهره‌گیری از داشته‌های ادیان مختلف می‌تواند دیدگاه‌های تازه‌ای را در زمینه مطالعات تاریخی فراهم سازد. با آشنایی با روش اصولی و علمی محققان خارجی و شناخت عوامل واقعی تمدن اسلامی از منظر نویسندگان اسلامی و خارجی می‌توان با راهکارهای نوین به عظمت و شکوه دوباره تمدن اسلامی ناب و اصیل مدینه فاضله پیامبر اکرم و جهانی‌شدن فرهنگ اسلامی و زمینه‌سازی برای حکومت عدل الهی ولیعصر نائل آمد. از منظر پژوهشگران اسلامی مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری تمدن اسلامی، آموزه‌های وحیانی قرآن و نقش بنیان‌گذار باعظمت و بزرگوار آن، یعنی پیامبر اکرم، سپس تعهد وفاداری امت مسلمان بوده است. اما نظر نویسندگان غربی و مارشال هاجسن با توجه به اختلاف دیدگاه و خاستگاه فکری آن‌ها، متفاوت است. این پژوهش بر آن است تا با بررسی نقش وحیانی آموزه‌های قرآن و پیامبر اکرم در کتاب اعجاز اسلام (ج 1) اثر مارشال هاجسن، دیدگاه‌های وی را با نگاهی تمدنی و بر اساس اصول و نظریه‌های جامعه‌شناختی در باب تمدن اسلامی موردبررسی قرار دهد. این دیدگاه امروزه روشی نوین و جدید در حوزه پژوهش‌های تمدنی است؛ که شایسته تبیین، تحلیل و بررسی عالمانه است.

بحث پیرامون اسناد تاریخی قرآن کریم از سده نوزدهم به بعد بیش‌تر مورد توجه مطالعات اسلامی در غرب قرارگرفت. این توجه، همزمان با ظهور رویکرد نقد تاریخی به متون مذهبی بود. در این دیدگاه، پدیده‌هایی مانند پیدایش یک آیین جدید، تفسیری تاریخی می‌شد و پیدایش آن با توجه به ظرف زمانی و حوادث پیش از آن، مورد تحلیل قرار می‌گرفت. خاور‌شناسان نیز قرآن را به مثابه متنی تاریخی به شمار آوردند که می‌تواند مورد نقد تاریخی نیز قرار گیرد. هدف از این نقد، بررسی صحت و اصالت چیزی است که مسلمانان در مورد قرآن ادعا می‌کنند. آنها در این راه در پی ادله تاریخی هستند، تا صحت انتساب این متن به پیامبر اسلام را ثابت کنند و روشن کنند که متن اصلی قرآن در قالب آیات و سوره‌ها که حضرت محمد (ص) بر مخاطبانش القا می‌کرده، چگونه پدید آمده است و چه تحولاتی را پذیرفته تا به صورت متن کنونی پدیدار گشته است. روشن‌سازی تحولاتی که نص قرآنی از عهد تلاوت‌های حضرت محمد (ص) تا جمع و تدوین نهایی آن به خود دیده است، با باز جُست انواع نسخه‌ها و مصاحف قدیم و نگاه تاریخی به روایات اسلامی منجر به این امر شد که برخی از خاورشناسان از جمله ونزبرو و جرالد هوتینگ زمانی متأخرتر _اواخر سده دوم تا اوایل سده سوم_ برای تدوین نهایی قرآن در نظر گیرند. در حالی که با بررسی دقیق نسخه‌های به جای مانده که پس از جمع و تدوین قرآن برجای مانده است، و نگاه عمیق به روایات و بررسی مقوله تواتر متن قرآن و بررسی شواهد درون متنی قرآن جای هیچ گونه شکی باقی نمی‌گذارد که قرآن، موجود محصول تدوین در زمان رسول خدا و حداکثر در زمان خلفاست. نادیده گرفتن بسیار از شواهد ارائه شده در این رساله سبب شده که عده‌ای از خاورشناسان چون ونزیرو و طرفدارانش راه خطا روند.

درباره تشیع مطالب زیادی از سوی مستشرقین نوشته شده است. نویسندگان خارجی به دلیل نگرششان از بیرون به جامعه اسلامی وفرهنگ تشیع ومقایسه ارزشها و آداب و رسوم ایرانی به عنوان بزرگترین مرکز تشیع وفرهنگ شیعه با فرهنگ خودشان و پی بردن به تفاوتهای جامعه خود با جامعه الگو و ذهنیت غربی و غیرشیعی خود به توصیف و تحلیل جامعه ایرانی پرداخته اند. در پایان نامه حاضر سعی شده است بخشی از نگاه و قرائت نویسندگان غربی دو قرن اخیر که در فرهنگ تشیع مطالعه و تحقیق کرده اند، یعنی عوامل موثر درگسترش تشیع درایران و لبنان عصر صفوی بخصوص نقش جبل عامل در این فرایند را مورد بررسی قرار دهیم ونیز به این سوال پاسخ دهیم که سیمای تشیع وشیعیان در آثار اینها چگونه ترسیم شده است. البته باید توجه داشت مستشرقین ونویسندگان غربی مطالعات وتحقیقات خود را بیشتر از طریق نوشته های سفرنامه نویسان بخصوص سفرنامه های عهد صفویان بدست آورده اند و از آنجاییکه این سفرنامه ها بیشتر بصورت میدانی ومشاهده افراد درمحله ها بدون درنظرگرفتن اعتقادات حقیقی شیعه درنزد عالمان انجام میگرفت برداشت ناقصی ازتشیع میشد و این اطلاعات را به عنوان اعتقادات شیعه سندسازی میکردند.این آثار دراین دوران هرچند علمی وروشمند تلقی نمیشد اما در بررسی های علمی و تحقیقی جدید و معاصر بسیار مورد استفاده قرار میگیرد. بنابراین باید سفرنامه های دوران صفوی ازجمله سفرنامه های پیترو دلاواله ، انگلبرت کمپفر ، ژان باپتیست تاورنیه، شاردن ونیز دیگر سفرنامه های غربی به خوبی مورد ارزیابی قرار بگیرد ؛ همچنین انگیزه های سیاسی و متعصبانه وارائه قضاوتهای کلیشه ای در مورد تشیع ازدید این نویسندگان نیز مورد مطالعه میباشد ودر نهایت عوامل گسترش تشیع در ایران و جبل عامل ازجمله عوامل سیاسی و نقش حاکمان، نقش سادات علوی و علمای شیعی و نیز کشش وجذابیت خود مذهب تشیع در این توسعه از دید این نویسندگان مورد ارزیابی و بررسی قرار میگیرد

بیشتر خاورشناسان که نگاهی برون‌دینی به قرآن و آموزه‌های آن دارند، از آغاز مبنا را بر پیش‌فرض «غیروحیانی و غیرالهی بودن قرآن» گذاشته و بخش وسیعی از تحقیقات خود را بر یافتن مصدر قرآن و قصص آن متمرکز کرده‌اند. آنان قرآن را همانند کتابی بشری تصور کرده و تنها تفاوت آن را با سایر آثار بشری در این می‌دانند که منبع پیدایش آن نامعلوم است. به عبارت روشن‌تر یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی آنان- به دلیل انکار وحیانیت قرآن- یافتن معلمی برای پیامبر- ص- و یا متأثر دانستن آن حضرت از شرایط محیط در انشای قرآن و یا نشان دادن تأثیر سایر کتب آسمانی به ویژه تورات و انجیل بر قرآن و قصص آن است. واقعیت تشابه در بخش هایی از داستان‌های قرآن و عهدین، گروهی از محققان یهودی و مسیحی را از قرن دوم هجری تاکنون به سوی این نظریه سوق داده که قصه‌های قرآن از عهدین اقتباس شده است. آنان انگاره ی خود را بر مبانی نظری گوناگونی پی‌ریزی کرده‌اند. این مبانی که اهم آن ها عبارتند از: شباهت محتوایی قصص قرآن و عهدین، وحیانی بودن عهدین وآشنایی پیامبر اکرم- ص- با عهدین قبل از بعثت، از نظر آنان انکار وحیانیت قرآن کریم را به دنبال دارد؛حال آنکه شواهد درون دینی (محتوای متفاوت گزاره های تاریخی قرآن و عهدین ، تمایز جلوه های هنری و ویژگی های فنی قصه های قرآن با قصه های عهدین) و دلایل معتبر برون دینی (یافته های باستان‌شناسان ، مورخان و جغرافی دانان در تایید محتوای قصص قرآن و انکار برخی عبارات عهدین) انگاره اقتباس قرآن از عهدین را مردود می‌داند.ناهمگونی ظاهری میان برخی آیات زمینه ی طرح بحث تناقض مفهومی قصص قرآن را برای گروهی از خاورشناسان فراهم ساخته است. نا آگاهی از ویژگی های هنری خاص قصه های قرآن، اقسام مختلف آیات مانند مطلق و مقید،عام و خاص و امثال آن و ناآشنایی با روش تفسیر قرآن با قرآن سبب این ادعا شده است.

امامت آن موضوعی است که از نگاه بسیاری از محققین، نزاع بر سر آن موجب شکاف بین مسلمین و ایجاد مذهب های متعدد در یک دین گشته است. این موضوع برای مذهب شیعه از اساسی‌ترین و ریشه ای‌ترین مباحث مورد بحث و اثبات است. حساسیت آن از این روست که دین اسلام را دین تکامل یافته ای می‌دانند و حتی گمان تفسیر امامت به نحوی دیگر را نادرست می‌کنند و اکمال دین را بعد از پیامبر (ص) به وجود امام معصوم و منصوب من الله می‌دانند. لهاذا اگر حساسیت در مذهب شیعه بر سر این موضوع به طور حقیقی بسیار بوده و اهمیت آن را همان‌طور که محققین گفته اند پذیرفته اند، لازم می‌آید نسبت به آنچه دیگر ادیان و مذاهب در مورد دیدگاه شیعه راجع به امامت می‌گویند کنجکاو بوده و به دلیل آنکه گفتمان آن‌ها نشر یافته و موجب می‌شود در مجامع علمی تلقی شود که شیعه به طور حتم نظری را که آن‌ها نشر داده اند دارد، لازم و واجب است که نظریات آن‌ها توسط شیعیان بررسی و نقد منصفانه را ارائه دهند تا به نشر صحیح این نکات بنیادی، در این موضوع حیات بخش کمک کرده باشند. نویسنده می‌داند که جای کار و بحث در مورد مستشرقین و مباحث کار شده‌ توسط آن‌ها بسیار است، حتی در مورد موضوع امامت نیز این رساله و توان نویسنده به اندازه‌ی نیاز احساس شده برای بررسی این مطلب نبوده است. اما برای ادای دین، هرچند پر نقص، سعی بر ارائه و نقد کلیات موضوع امامت در نگاه مستشرقین را داشته است. امید بر آن است که خود نویسنده و یا محققین بهتر، گام های مهمتری را در این زمینه بردارند.

ان البحث فی کتابات و طروحات المستشرقین حول الدراسات القرانیه حاجه معرفیه و تاریخیه أملاها التطور العلمی و تنامی المناهج العلمیه , الشیء الذی لم یعد یکفی معه التموضع حول قطبی التاریخیه الرادیکالیه او التنویریه الانحلالیه . ان ما یهمنا فی دراستنا للاستشراق الفرنسی هو ما أنتجه من مناهج علمیه وطروحات ابستمولوجیه متعدده و بالتالی ما طرحه من اشکالات علمیه بعیدا عن تجاذبات الخطاب الأیدیولوجی او العاطفی مما یجعل مناقشه و دراسات الباحث المسلم هو الأخر بعیدا عن الاقصاءات المذهبیه بل یصبح امام ترسانه للموروث الاسلامی واسعه و متنوعه خصوصا ونحن فی زمن کثرت فیه المستحدثات العلمیه و اشکالاتها الجدیده فکما ان الفقیه و الاصولی ملزم بإعطاء إجابات عن مساله الاستنساخ او المستحدثات فی الابناک کذلک الدراسات القرآنیه ملزمه باحتوائها من منطلق ان القران صالح لکل زمان ومکان ان اختیارنا لروجیس بلاشیر و جاک بیرک لیس من منطلق الترف الفکری و لکن لکون قراءاتهما من اهم المحاولات الجاده و الجریئه فی الدراسات الاستشراقیه الفرنسیه بشکل خاص و ضمن المنظومه الکبری للاستشراق الغربی بشکل عام , وهما الی جانب ذلک نموذجین لقراءه نقدیه شامله للدراسات القرآنیه فی بعدیها الإیدیولوجی و المعرفی بالإضافه لتنوع أطروحاتهما واختلاف منطلقاتهما التخصصیه و المعرفیه .لقد سعی روجیس بلاشیر فی دراسته لتاریخ القران وجمعه و تدوینه إلی إظهار مدی سیطرت الرغبات السیاسیه فی إثبات أحداث تاریخیه أصبحت تصنف ضمن المقدس . کما ان إشکالاته علی المرحله المبکره للوحی فی مکه و ادعاءه - لعدم وجود دراسات - فی کون القران فی ذلک العهد کان فقط یتنقل عبر المشافهه و السماع یعنی ضمنا ان قران ثلاثه عشره عام وضمن معطیات تاریخیه تتحدث عن تعرض ذاکره المعصوم للنسیان وعن تجاذبات نفسیه و روحیه من خوف النبی و فزعه من الملک اصبحت مهدده بالتحریف بمعناه اللغوی و الاصطلاحی , ومع وجود روایات تجیز القراءه بالمعنی لا یستنتج معها سوی احتمال ان ماوصلنا هو المعنی و لیس اللفظ الذی نزل من السماء ..الی غیرها من الاشکالات التی تجعلنا فی احد ابعادها نستنتج استمرار سیطرت العقلیه الکتابیه وعدم وجود أی قطیعه ابستمولوجیه - علی الاقل من خلال استقرائنا لکتابات جمع من المستشرقین الذین ذکرناهم فی الفصل الرابع عند التطرق للعده المعرفیه لکل من بلاشیر و جاک بیرک - بین الاستشراق الکلاسیکی و الاستشراق العلمی الحدیث .جاک بیرک یدخل ساحه الاستشراق من باب التخصصات اللسانیه و السوسیولوجیه , کون القران لم یکتب و لم یجمع ویدون الا مع عثمان وجعلها مسلمه لا تناقش وهو تحول خطیر فی الدراسات الاستشراقیه ینفی أی احتمال للکتابه او الجمع فی العهد النبوی و بالاضافه الی اشکالایات و مستحدثات ابتداعیه کمساله الانتقال من الشفاهیه الی المکتوب و ما یرافقها من غیاب خصوصیات الشفاهی من أنفاس وحرکات وتفسیرا من النبی الأکرم- ص - باضافه تطور اللغه - حسب رأیه - من زمن النزول إلی زمن الکتابه و هی محاوله لنزعه أی سمه للقدسیه عن القران إلی غیرها من الإشکالات التی انطلق فیها من معطیات اللسانیات التداولیه و اللسانیات البنیویه ضمن الهرمونیطیقا الخاصه التی ولدت من اجل نقد الکتاب المقدس .