مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

واژگان دخیل قرآن آن دسته از کلمات غیر عربی­اند که با تغییراتی در قرآن به کار رفته­اند. نظریات مختلفی در رابطه با وجود واژگان دخیل در قرآن ارائه شده است. وجود و یا عدم وجود واژگان بیگانه و جمع بین این دو نظریه، از دیدگاه­های مطرح در این زمینه است. گذشته از دانشمندان اسلامی متقدم و متأخر که به طور مستقل و یا ضمنی به این مطلب پرداخته­اند، گروهی از مستشرقان نیز در کتاب­های خود مطالبی را بیان کرده­اند. آنها شبهه ناسازگاری وجود این واژگان با عربی­بودن قرآن را مطرح کرده­ تا نتیجه غیر وحیانی­بودن قرآن را به دست بیاورند. در این نوشتار با نقد و بررسی دیدگاه­ برخی از دانشمندان اسلامی و مستشرقان، به تبیین نظریه صحیح و حل تعارض ظاهری بین وجود این واژگان با وصف «عربی مبین» پرداخته شده است. بررسی این مبحث نشان می­دهد ریشه و خاستگاه اصلی این بحث، همان «دیدگاه اقتباس قرآن» مستشرقان است که مصدری غیر از وحی از جمله آداب و فرهنگ جاهلی، معارف دیگر ادیان آسمانی و به­طور اختصاصی، تورات و انجیل را برای قرآن معرفی می­کند که در جای خود نقدهای جدی به آن وارد است.

تبیین و تحلیل مبانی و پیش‌فرض‌های قرآن‌پژوهان غیرمسلمان، به‌ویژه قرآن‌پژوهان آمریکایی، از مهم‌ترین و ضروری‌ترین مباحث در حوزه مطالعات قرآنی است. کاوش پیرامون این مسئله که مبانی اصلی و ناگفته این مستشرقان در ورای آرای آنها نسبت به قرآن‌ کدام‌اند و نیز تحلیل آن مبانی، هرچند به‌صورت مختصر، موضوع تحقیق حاضر است که البته با تمرکز بر مستشرقان ایالات‌متحده آمریکا انجام یافته است. این تحقیق، با گذر از عناوینی مثل اقتباس قرآن از دیگر ادیان و فرهنگ‌ها، یا تأثیر از فرهنگ زمانه و مانند آن‌که عمدتاً به‌مثابه مصادر جایگزین از سوی مستشرقان ترویج شده‌اند، به بررسی مبانی اصلی و پنهان در ورای ذهن مستشرقان پرداخته است. در واقع، مهم‌ترین و اساسی‌ترین مبانی مستشرقان در اسلام‌شناسی به‌طور عام و مطالعات قرآنی، ‌به‌طور خاص، موارد ذیل است: وحیانی نبودن قرآن یا همان بشری بودن آن، عدم نبوت و رسالت پیامبر اکرمk، اسلام دین قومی خاص، عدم اعتبار روایت اسلامی درباره تاریخ اسلام و قرآن.

یکی از موضوعات مورد اهتمام مستشرقان، در حوزه تاریخ حدیث و فقه، نظریه­ای موسوم به نظریه حلقه مشترک یا المدار است که به مشکلات جدی و متنوعی در اسناد و روایات فقهی می­پردازد؛ برخی از این اشکالات عبارتند از: حلقه مشترک راویان، اسناد فامیلی، وجود معمران در اسناد، رشد وارونه اسناد و سکوت از دلیل؛ این نظریه در نهایت به این امر منجر می­گردد که روایات فقهی به سبب سیاست منع نقل و تدوین حدیث، چه بسا برخاسته از رأی فقیهان باشد و زمان پیدایش آنها حداکثر قرن دوم هجری است؛ از این رو، سند روایات بر اساس نظریه حلقه مشترک، دچار تفرد بوده و ضعیف محسوب می­شود. اما این پژوهش بر آن است که با روش تحلیل تاریخی، با تکیه بر فقه جعفری، به نقد و بررسی دیدگاه مستشرقان در خصوص نظریه حلقه مشترک پرداخته و با تأکید بر موضوعاتی نظیر حجیت فقه جعفری نزد اهل سنت، وجود کتاب امام علی (ع) نزد امام صادق (ع) به عنوان منبع فقهی مدون از قرن اول، شاگردی برخی راویان مورد ادعای مستشرقان به عنوان حلقه مشترک راوی نزد امام صادق (ع)، به رد ادعای مستشرقان مبنی بر تفرد احادیث فقهی بپردازد. در نتیجه این تحقیق دو نمودار حلقه مشترک به روش دو محقق خاورشناس، شاخت و یونبل، به عنوان نمونه ارائه شده که ایده حلقه مشترک و بخشی از نظریه مدار را ابطال می­نماید.

این کتاب به عنوان دائره المعارفی از معرفی شرق شناسان و آثار آنان است و از مهمترین کتب راجع به این موضوع در زبان عربی. فهرست کاملی از شرق شناسان در انتهای این کتاب آمده است.

تا کنون پژوهش جامعی درباره تمدن پزشکی مسلمانان و مستشرقان انجام نگردیده است، اما بسیاری از کتاب‌های طبی برای نخستین بار توسط مستشرقان چاپ شده است. آنان در جست‌وجوی نسخه‌های خطی کتاب‌های طبی در کشورهای مختلف جهان اسلام به دنبال یافتن کتاب‌های طبی بودند تا آنان را به ظاهر مورد تحقیق قرار دهند و پس از تحقیق جهت‌دار خویش، آنها را احیا و منتشر نمایند. بسیاری از مقدماتی که آنان به عنوان دیباچه یا معرفی اثر در ابتدای این کتاب‌ها آورده‌اند، خوانندگان را به سوی اهداف از پیش تعیین‌شده آنان سوق می‌دهد. می‌توان گفت انگیزه آنان در موضوعات طبی به ظاهر یک نوع تلاش علمی است، اما آنان با جهت‌گیری خاصی به احیای این کتاب‌ها روی آورده‌اند. در نوشتار حاضر، تمدن پزشکی مسلمانان و مستشرقان بر اساس فعالیت خاورشناسان و معرفی فعالان این حوزه، منابع تاریخ پزشکی و کتاب‌نگاری و بررسی کتاب‌های معتبر پزشکی مانند «قانون» بوعلی سینا به تفصیل ارائه می‌گردد.

موضوع این پروژه بررسی نوشته های مستشرقان در موضوع دانش تفسیر قرآن، گردآوری دیدگاه ها، نقد و سنجش علمی آرای گوناگون آنان در این مسئله است. بر همین اساس، محور مطالعه ما در این پژوهش، تنها آثار تفسیری نستشرقان است، نه نوشته های دیگر آنان در موضوعات علوم قرآنی که ارتباط مستقیمی با دانش تفسیر ندارند. نتایج این پژوهه در سه محور مهم قابل ارائه است: اول: از بررسی موضوع تفسیر در نوشته های مستشرقان چیز در خور توجه و ارزشمند منطبق با روش علمی به دست نمی آید و با استقرای آثار مختلفی که از مستشرقان درباره قرآن به چاپ رسیده است، می یابیم که بیشتر کوشش های قرآن پژوهی آنان صرف ارائه یک سلسله ردها و نقدهای مشابه و تکرار پیاپی اشکالاتی شده است که پیشینیان آنان در موضوعاتی چون: «جمع قرآن»، «قرائات قرآن»، «اسباب نزول و ترتیب سوره ها»، «الهی بودن خاستگاه قرآن» و همانند آن داشته اند و بسیار کم اتفاق می افتد که مستشرقان در پژوهش های خود به خود تفسیر قرآن پرداخته باشند....

تاکنون صدها مستشرق راجع به قرآن کریم تحقیق کرده و آثاری منتشر کرده اند که بسیار قابل تأمل و بررسی است، اما در این خصوص توجه به یک نکته ضروری می نماید و آن علت گزینش هدفمند برخی موضوعات تحقیقی در خصوص قرآن کریم است. یکی از مهمترین مباحثی که خاورشناسان در پژوهش های قرآنی خود بدان توجه جدی نموده و به مطالعه و تحقیق در خصوص آن پرداخته اند، مسئله تاریخ قرآن می باشد که یکی از مهمترین زیرشاخه های متعلق بدان، مسئله جمع آوری قرآن، قرائات و وجود لهجه های مختلف در میان اعراب و نقش آن در به وجود آمدن اختلاف قرائات قرآنی است. این پژوهش به دنبال آن است که پس از بیان پیشینه تاریخی و احصاء اجمالی آثار مستشرقین در خصوص اختلاف قرائات قرآنی، به تبیین علل و انگیزه های ایشان از ورود به این عرصه تخصصی پرداخته و با ارائه یک دسته بندی کلی و تحلیل برخی آثار و جملات ایشان، نکات مهمی را در این زمینه بازگو نماید

فصاحت و بلاغت از مهم‌ترین جنبه‌های اعجاز قرآن است که موجب حسن پذیرش مردمان در قرون متمادی از عصر نزول تاکنون بوده است. مقصود از فصاحت که گاهی وصفی برای کلمه، و گاه برای کلام دانسته می‌شود، عبارت است از خالی بودن کلام از حروف و کلمات ثقیل، نامانوس و ناموزون و همچنین تعبیرات نفرت انگیز و رکیک و پیچیده و گنگ و مبهم. ومراد از بلاغت عبارت است از کلامی که افزون بر ویژگی فصاحت، با حال و مقام مخاطب یا مخاطبان، مطابقت و هماهنگی داشته باشد. هدف از نگارش این رساله، تأکید بر وحیانی بودن قرآن و دفاع از حریم قرآن در مقابل شبهاتی است که خاورشناسان به اهداف گوناگون علیه این کتاب منزل ربوبی، درباره فصاحت و بلاغت قرآن مطرح کردند. رساله حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با رویکرد انتقادی درصدد است، اساسی‌ترین شبهات مستشرقان را درباره فصاحت قرآن مانند: اشکالات صرفی و نحوی در قرآن، گویا نبودن کلام الهی، وقوع واژگان بیگانه در قرآن و تکرار غیر مفید؛ و بلاغت قرآن مانند: ناپیوستگی و پراکندگی قرآن، جملات ناتمام و الفاظ زائد در قرآن بیان کرده است و نظریات آنان را با پاسخ‌های متقن رد نموده است. ره‌آورد این پژوهش نشان می‌دهد که قرآن از اوج فصاحت و بلاغت برخوردار است و شبهات مستشرقان در این زمینه ناشی از اهداف مطالعات و مبانی فکری و انگاره‌های ذهنی کاملاً متفاوت و متغایر مستشرقان از مطالعات اسلامی مانند: بشری دانستن قرآن، تأثیرپذیری قرآن از محیط، تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه است. از این‌رو، روش‌شناسی آنان در زمینه مطالعات قرآنی به سبب رویکرد سطحی و کم‌دقتی؛ غرض‌ورزی و پندارگرایی، اشتباه در فهم و تفسیر قرآن و عدم اطلاع از زبان عربی و دانش فصاحت و بلاغت و البته عدم مراجعه به همه منابع اسلامی به ویژه شیعه، دقیق نبوده است به همین سبب، شبهات آنان در موارد زیادی، نه تنها مشکل آن‌چنانی بر بلاغت و فصاحت قرآن وارد نمی‌سازد، بلکه دلالت روشنی بر اصالت و اعجاز بیانی قرآن است.

مستشرقان و پژوهشگران غربی، بیش از 150 سال است به موضوع مهدویت و جایگاه آن در عقاید اسلامی به­طور خاص علاقه‌مند شده و در این زمینه به فعالیت گسترده‌ای پرداخته‌اند. نگاهی به آثار علمی این خاورشناسان، نشان­ دهنده نوعی تغییر و تحول در گزارش­ها و آرای ایشان در گذر زمان است. با توجه به برخی شاخص­ها، دیدگاه محققان و نویسندگان غربی در مورد مهدویت را می­توان به4 دوره زمانی تقسیم­بندی کرد که بررسی سیر تحول آرای ایشان در دوره چهارم و آخر (از 2001 میلادی تاکنون)، موضوع تحقیق پیش روست. نوشتار جاری که از نوع «اکتشافی» و با روش توصیفی-تحلیلی تهیه شده است، پس از دسته‌بندی و ذکر مهم‌ترین دیدگاه‌های مستشرقان در زمینه مهدویت در این بازه زمانی؛ تحلیل‌ها و آمارهای مختلفی در زمینه نوع و حجم موضوعات مورد توجه، منابع به کار رفته و برخی آمارهای دیگر، از جمله ملیت مستشرقان در این دوره، ارائه شده است.

از جمله پرسش‌های درون‌متنی در حوزة مباحث زبان‌شناسی قرآن، سؤال از نحوة سخن‌گفتن قرآن در مواردی است که مردان و زنان را مخاطب قرار می‌دهد و یا دربارة مردان و زنان به طور خاص سخن می‌گوید و در این موارد، به زعم برخی اندیشمندان و مستشرقان، قرآن متأثر از فرهنگ زمانه، گفتمانی مردانه را اتخاذ نموده‌است و جانب‌دارانه سخن می‌راند. این مقاله به بررسی و تبیین این شبهه می‌پردازد و دلایلی را در پاسخ به این شبهه مطرح می‌نماید. نتیجة این تحقیق آن است که گفتمان مردانة قرآن متأثر از فرهنگ زمانه نبوده‌است، بلکه ایرادکنندگان شبهه، مباحث زبان‌شناختی قرآن را با مباحث کلامی یا اخلاقی خلط نموده‌اند و با نگاهی یکسویه به آیات و چشم‌پوشی از آیات هم‌موضوع و هم‌معنا و نیز رعایت نکردن قاعدة سیاق در فهم، موجب تقطیع آیات و اشتباه در فهم شده‌اند. همچنین، بی‌توجهی اینان به مباحث برون‌متنی مثل وجود تفاوت‌های تکوینی بین زن و مرد، نقش‌های اختصاصی هر یک و نیز اصل تشابه‌محوری به جای تناسب‌محوری موجب فهم نادرست از این دسته آیات شده‌است. اطلاعات این پژوهش به صورت کتابخانه‌ای گردآوری شده‌است و پردازش داده‌ها با روش تحلیل انتقادی می‌باشد.