مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

شرق‌شناسی«Orientalism» نوعی از مطالعات غربیان (کشورهای واقع در قاره اروپا و آمریکای شمالی) است که بمدت طولانی دنیایی شرق (کشورهای واقع در شرق اروپا) را مورد مطالعه قرار داده است؛ شرق‌شناسی آنان به حوزه‌ها و بخش‌های گوناگون تقسیم‌بندی می‌شود؛ محققانی که در مطالعات شرق‌شناسی مشارکت دارند را مستشرق «Orientalist» می‌نامند. ایران‌شناسی، از جمله حوزه‌های مهم مطالعاتی مستشرقان است، که سیر مراحل تحقیقی گوناگونی را پشت سر گذاشته است. این مسئله به لحاظ شناخت واقعی ایران، ابتدا به طریق مسافرت سیاحان به ایران آغاز گردیده و بعد هم توسط مستشرقان، با تحلیل گزارشات سیاحان که در قالب سفرنامه‌ها و منابع دست اول ایرانی بوده، اقدام به تلاشهای در جهت شناسائی دوره‌های تاریخی کشور ایران نموده‌اند. شناسائی دوره تاریخی سلسله صفویه در ایران نیز ابتدا از طریق شناخت عملی سیاحان حاصل گردید و بعد از سقوط این سلسله به طریق نظری با مطالعات مستشرقان در کشورهای غربی گسترده‌تر شد. سنت صفوی پژوهی در کشورهای غربی بسته به نوع نگرش و سنت ایران‌شناسی آن دولت‌ها متفاوت از همدیگر می‌باشد، که به دو حوزه شرقی با محوریت کشور روسیه که نگرش تاریخ نگارانه مارکسیستی توسط مستشرقان آن کشور تحقیقات سودمندی در صفویه پژوهی موجب گردیده است؛ و صفویه پژوهی در غرب اروپا و آمریکا که مستشرقان این حوزه تحقیقات بسیاری در خصوص تاریخ صفویه انجام داده‌اند. طرح پژوهشی این پایاننامه: بررسی علل «انحطاط و سقوط» دولت صفویه از دیدگاه مستشرقان است. چون ابتدای شناخت دقیق دنیای غرب از ایران عصرصفویه و دولت آن توسط سیاحان صورت پذیرفته، لذا ابتدا به بررسی دیدگاه سیاحان در مورد علل انحطاط دولت صفویه با تکیه بر اظهار نظر خود آنان از زمان مرگ شاه عباس اول که دوره وی را عصر طلائی و اوج قدرت و شکوه دولت صفویه می نامیدند، تا سقوط دولت صفویه بیان گردیده است. در تعریف سیاحان، عوامل زمینه ساز انحطاط دولت صفویه بعد مرگ شاه عباس اول بخشی مربوط به اقدامات خود شاه عباس اول و بخشی دیگر مربوط به اقدامات چهار شاه بعد از وی می باشد. این عوامل مربوط می شوند به: مرگ شاه عباس اول، اوضاع و احوال شاهزادگان، ضعف‌های نظامی، اقتصادی و فساد درباری، قدرت مطلقه، که در قالب شرح زندگانی شاه صفی، شاه عباس دوم، شاه سلیمان، شاه سلطان حسین که توسط سیاحان بیان گردیده است.مرحله دوم شناسائی علل انحطاط و سقوط دولت صفویه، مربوط به مستشرقان کشورهای اروپا و آمریکا می‌باشد. تحقیقاتی که آنان در خصوص علل انحطاط و سقوط دولت صفویه انجام داده‌اند، متکی بر ایدئولوژی و منطق تاریخی نگاری و نیز، علایق خاص کشورشان در زمینه ایران‌شناسی می‌باشد. تعدای چند از تحقیقات مستشرقان کشورهای چون انگلستان، فرانسه، آلمان، هلند، آمریکا، روسیه که در مورد عوامل انحطاط و سقوط دولت صفویه تحقیقاتی نموده اند، برای کنکاش مسئله مورد پژوهش انتخاب شده است.

یکی از مهم ترین و بحث برانگیزترین مسائل علوم قرآنی، مسئله تحریف قرآن می باشد . مستشرقان طی قرنهای اخیر، تلاشهای فراوان و متنوعی برای نشان دادن ناکارآمدی اسلام و غیروحیانی بودن قرآن کریم انجام داده اند که این تحقیق به بخشی از تلاشهای آنان که وجود نسخ و اختلاف قرائات را دلیلی بر محرف بودن قرآن دانسته اند، اشاره می کند. آنان با تکیه بر نسخ ، قرآن را کتابی بشری می دانند هم چنین با استناد به آیات نسخ ، فراموشی پیامبر را امری قطعی بیان می کنند. علاوه بر این، آنان با تمسک به اختلاف در قرائت قرآن ، عدم وجود نص واحد را برای قرآن اثبات می کنند. طرح مهمترین آرای مستشرقان و بررسی و پاسخ به هر یک با تکیه بر دیدگاههای دانشمندان بزرگ و محققان توانمند عالم اسلام و پرده برداری از غرض ورزیها و نسبت های نادرست آنان به ساحت مقدس قرآن کریم از جمله مباحثی است که این رساله بدان پرداخته است.

مسئله این است که عرفان اسلامی با قرآن کریم چه ارتباطی دارد؟ بعبارتی آیا این علم ریشه در مکاتب عرفانی بیگانه داشته و از آنها وام گرفته شده است؟ یا اینکه عرفان اسلامی منشأ قرآنی و اسلامی دارد؟ برخی از مستشرقان سالیان مدیدی به این شبهه دامن زدند که عرفان اسلامی ریشه در عرفان‌های بیگانه دارد. در این مسئله دو دیدگاه‌ وجود دارد؛ طرفداران دیدگاه اول که به چند گروه تقسیم می‌شوند معتقدند: عرفان اسلامی ریشه در عرفانهای دیگر دارد؛ لذا عده ای عرفان اسلامی را از یهودیت، برخی آن را از مسیحیت، و گروهی از بوداییان و هندوان، افرادی نیز آن را نشأت گرفته از مکتب نو افلاطونیان و برخی نیز مناشی دیگری را برای عرفان اسلامی معتقدند. دیدگاه دوم که این رساله به تقویت آن پرداخته و دلایل و نیز شواهدی برای آن اقامه نموده است این است که عرفان اسلامی از درون اسلام و قرآن کریم جوشیده و منشأیی جز آن ندارد. تحقیق حاضر پس از تبیین مفاهیم کلی و توضیح برخی از مهم‌ترین مبانی عرفان اسلامی و نیز منازل سلوک عرفان اسلامی، به شبهات مستشرقان در زمینه انکار اسلامیت عرفان و شبهات محتوایی پاسخ داده و در نتیجه بر پایه وجود دلایل قرآنی و شواهد، بر نشأت گرفتن عرفان اسلامی از قرآن و اسلام، تاکید نموده و قرآن کریم را منشأ و منبع جوشش عرفان اسلامی معرفی نموده است و لذا هرگونه شبهه ای مبنی بر بیگانه بودن منشأ عرفان اسلامی را مردود دانسته است. از جمله دلایل قرآنی و اسلامی بودن عرفان اسلامی، وجود آیات متعدد عرفانی در قرآن کریم است؛ مانند آیاتی که دارای کلمه نور، لقاءالله، حب الله، شهود و مانند آن می‌باشد که هریک بخشی یا بخشهایی از عرفان اسلامی را تبیین کرده است. در این رساله به جهت محدودیت عنوان رساله، به طور مختصر و اشاره‌گونه به روایاتی که مضامین عرفانی دارند نیز اشاره شده است؛ زیرا مناجات‌ و دعاهای صادره از ناحیه پیامبر اکرم و امامان معصوم، به تبع قرآن کریم مملو از لطایف و دقائق عرفانی است.

قرآن کریم از جانب خداوند یکتا ، بعنوان اساسی ترین منبع هدایت بشر فرستاده شده که بواسطه عمل به آن می توان در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی ، جسمی و روحی ، دنیوی و اخروی و ... به سعادت رسید .از سویی برخی مستشرقان به طور سنّتی انتقادهایی را بر قرآن کریم وارد نموده اند که برخواسته از دشمنی هدفمند یا عدم آگاهی از مفاهیم بنیادین قرآن کریم می باشد .پرسش اساسی این پژوهش آنست که به بررسی انتقادهای علوم تجربی معاصر (100 سال اخیر ) مستشرقان معاصر بر حریم مقدّس قرآن کریم و پاسخ های عالمانه ای به دیدگاه آنان بپردازد .پاسخ به شبهات و انتقادات مستشرقان معاصر در حوزه علوم تجربی ، برساحت مقدّس قرآن ، موجب حمایت از حریم مفاهیم علمی قرآن ، دفاع از اعجاز علمی قرآن ، در راستای اثبات وحیانیت قرآن و رسالت پیامبر (ص) بوده و موجب تقویت ایمان جامعه بویژه نسل جوان و فرهیخته خواهد بود .

در مباحث قرآن پژوهی یکی از موضوعاتی که با نص قرآن کریم ارتباطی مستحکم دارد، موضوع قراءات و اختلاف در آن بوده که دارای سابقه ای طولانی و اهمیتی خاص در تاریخ قرآن کریم است. با توجه به اهمیت و ارتباط موضوع اختلاف قراءات با تغییر و تحریف الفاظ قرآن مستشرقان به تحقیق و طرح شبهات در این زمینه پرداخته اند.حاصل این تحقیقات شبهاتی همچون : نسبت دادن تمامی قراءات به پیامبر اکرم(ص)، قول به ارتباط حقیقی میان قرآن و قراءات ، عدم وجود نص واحد برای قرآن ، اختیار و آزادی افراد در قرائت دلخواه از نص قرآن و در نهایت حکم به تحریف قرآن و برابری آن با « عهدین» است.حال آنکه نظر به یک پارچگی الفاظ و معنای قرآن به نظر می رسد این شبهات عمدتاً ناشی از : مراجعه خاورشناسان به منابع اهل سنت ، داشتن پیش فرض های خاص،تعصب و یک سویه نگری و دوری مستشرقان از محیط و فرهنگ اسلامی است.شیعه که معتقد به اهتمام والای پیامبر اکرم (ص) به تعلیم و صیانت قرآن است،ظهور این اختلافات را پس از رحلت ایشان و در دوران صحابه می جوید،زیرا اذن به قرائت قرآن به طرق مختلف تنها حکم به تحریف قرآن است.شیعه معتقد به قرائت واحد و معیار - قرائت عامه- از قرآن بوده و از منظر او کوشش مستشرقان در حوزه اختلاف قراءات به نتایج غیر قابل قبول ختم شده است.

اسلام نظری، زنان را نیم‌ساز پیکره وجودی بشر معرفی نموده و از همین جهت حقوق و تکالیف ویژه‌ای برای ایشان مطرح کرده است. این حقوق و تکالیف، از جانب حضرت حق و از زبان معصومین:بیان می‌شده و طی قرون متمادی، توسط دانشمندان مسلمان تشریح گشته است. سپس، با رسیدن صدای اسلام به غرب و پدید شدن حس کنجکاوی غربیان در شناخت دین مبین، این تفکر ایجاد می‌گشته که در راستای شناخت و الگو پذیری و یا تسلط یافتن بر تمدن اسلامی، باید که اسلام نظری را خوب شناخت. از اینرو گروهی از دانشمندان غربی تحت عنوان ((اسلام شناس)) متبحر گشتند و پژوهش‌های اسلام شناسانه آنان ادامه یافت تا که امروزه بخش بزرگی از آن پژوهش‌ها صرف دریافتن حقوق زن در اسلام شود. در این پژوهش بررسی می‌گردد تا روشن شود، آنچه مستشرقان درباره حقوق اجتماعی زن در قرآن و ( به تبع آن) اسلام نظری بیان می‌دارند چه می‌باشد و دارای چه رویکرد‌هایی است، سپس نقدی صورت می‌گیرد تا میزان صحت گفته‌های ایشان از دیدگاه اسلام نظری روشن گردد و در نهایت نتیجه گرفته می‌شود که بخشی از مستشرقان تنها به بیان ساختار مساله زن در قرآن و اسلام می‌پردازند، بخشی دیگر مستیقیما به بیان انتقاد درباره دیدگاه‌های قرآنی اسلامی می‌پردازند و بخشی دیگر، در قالبی به ظاهر دلسوزانه، با زیر سوال بردن تشریح حقوق زن که توسط دانشمندان مسلمان بیان شده، استفاده از هرمنوتیک و برداشت متنی( بدون در نظر داشتن ابزار فهم اسلامی چون ادبیات، رجال درایه و...) و گاهی با استفاده از سخنانی بدون ارجاع علمی، به تحمیل دیدگاه‌های خویش بر آیات قرآن می‌پردازند و آنچه را از دیدگاه اسلام تکلیف معرفی شده و یا به هیچ روی مجوزی در انجام آن داده نشده، به عنوان حق زن در اسلام نظری معرفی نمایند.

اگرچه آشنایی و مطالعات خاورپژوهان درباره اسلام سابقه ای دیرین دارد که به قرون وسطی و سپس جنگهای صلیبی می رسد و تا امروز ادامه دارد. اما مسأله تشیع موضوعی است که به چند دهه اخیر مربوط می شود و بیشترین توجه خاورشناسان به تشیع مربوط می شود به انقلاب اسلامی ایران که با محوریت تشیع انجام پذیرفت و به تبع آن مطالعات خاورشناسان درحوزه تشیع و موارد مربوط به آن ازجمله حدیث شدت گرفت. مطالعات مستشرقان در حوزه حدیث شیعه از جهت اهداف و انگیزه ها یکسان نبوده چرا که برخی از آنان با مواجه شدن با این پدیده جدید با نگاهی بدون غرض به کنکاش در آن پرداخته و برخی دیگر با نگاهی برخاسته از خوی استشراقی مغرضانه با آن مواجه شده اند. توجه روز افزون مستشرقان به پدیده نوظهور تشیع (به نظر ایشان) و به تبع آن حدیث شیعه وایراد نظرات متفاوت ما را بر آن داشت تا روشی توصیفی تحلیلی به بررسی نظرات و آراء مستشرقانی چون: کلبرگ، اشمیتکه، لالانی و... بپردازیم. از بررسی و کنکاش در این مجموعه از آثار خاورشناسان چنین حاصل شد که اگرچه مطالعاتی هرچند اندک از جانب خاورپژوهان در جوزه حدیث شیعه صورت پذیرفته اما به علت تازگی کار این فعالیت ها عاری از نقص نبوده و بیشتر شامل ریخت شناسی ساختاری و ظاهر احادیث است و شامل بررسی تحلیلی درون مایه آنها نمی شود.

قرآن کریم تنها پیام الهی در دست بشریت است که سالم از هر تحریفی باقی مانده است.در طول سالیان، افراد زیادی از دانشمندان اسلامی در جریان فهم آن، تفاسیر و آثار متعددی عرضه کرده‌اند. غیر مسلمانان نیز به محدوده مطالعات قرآنی وارد شده و آن را از جهات مختلف بررسی کرده‌اند. شبهات در مورد پیامبر(ص) در این آثار، فرایند رساندن و پذیرش پیام الهی را خدشه دار می‌کند. با بررسی آثار دانشمندان اهل سنت و نیز خاورشناسان در موضوع شخصیت پیامبر(ص) شبهاتی قابل استخراج است که این رساله متکفل شناسایی، ارزیابی و مقایسه هم سویی آن‌ها است تا آفت شبهه را از ریشه بازشناسی و برطرف نماید. بابررسی علمی مشخص می‌گردد که بین دو مجموعه تفاسیر علمای اهل سنت و به طور خاص مقالات دائره المعارف قرآن لایدن هماهنگی معناداری قابل مشاهده است که در این رساله از آن به هم آوایی تعبیر شده است. پرسش اصلی عبارت است از: هم آوایی شبهات مستشرقان و منابع تفسیری اهل سنت در مورد پیامبر(ص) در چه جنبه‌هایی است؟ در پاسخ به آن روش توصیف، تحلیل ونقد تاریخی، نیز روش‌های تفسیری وحدیثی به کار رفته است. نتایج حاصله عبارتند از اینکه نمادی از هم آوایی شبهات در محور‌هایی مانند تاثیر سحر برپیامبر(ص)، اخلاق، نسب پیامبر(ص) و سیره‌ی آن حضرت در تعامل با همسران و رعایت حقوق آنها، تعامل با قبایل مشرک، اهل کتاب و اسرا، پدیده‌هایی چون وحی، عصمت پیامبر(ص) و... قابل مشاهده است که با مبانی عقلی و موازین قرآنی، روایی مورد قبول فریقین می‌توان به نقد آن پرداخت. نقل‌های تفسیری متناسب با مبانی کلامی اهل سنت و روایات ضعیف زمینه ساز اظهار نظرهای ناصواب مستشرقان در مورد پیامبر(ص) شده است.علاوه برآن اکتفا به منابع اهل سنت، لغزش‌هایی در ترسیم شخصیت پیامبر(ص) در مداخل دائره المعارف به وجود آورده است.

قرآن کریم به عنوان آخرین و کامل ترین کتاب آسمانی که خداوند آن را به عنوان دستورالعمل زندگانی بشریت و راهنمای سعادت او توسط خاتم انبیاء حضرت محمد(ص) فرستاده است، دارای جایگاه ویژه ای در بین ادیان بزرگ جهان است و این جایگاه ویژه آن گاه بیشتر خودنمایی می کند که بدانیم عالمان همه ادیان آسمانی و غیر آسمانی دیگر به وقوع تحریف و حتی گاه به آسمانی نبودن کتابهای مقدس خویش معترف می باشند، در حالی که قرآن تنها کتاب آسمانی معاصرمی باشد که تمام آیاتش توسط پیامبر الهی از وحی خداوند دریافت و برای مردم قرائت شده و تا کنون کاملا مصون از هر گونه تغییرو تحریف باقی مانده است.