مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر، حاوی جستارهایی دربارة کیش و آیین رازآمیز مهرپرستی (میتراپرستی) است. در این جستارها نحوة ورود این آیین به روم؛ تأثیر فلسفه یونان بر این آیین؛ ریشه‌های میتراپرستی در جهان؛ آموزه‌های این آیین؛ نمادهای آیین مهرپرستی؛ نقوش حک شدة یادمان‌های میترایی؛ علل شکست میتراپرستی در برابر مسیحیت و دین اسلام و...، بررسی شده است.

نشانه‌شناسی ساختارگرا، تقابل‌های دوتایی را عناصر دلالت‌مندی می‌داند که ساختار پنهان متن را تشکیل می‌دهد که با تحلیل آنها می‌توان به تفسیر و تأویل منعنا پرداخت.با توجه به نقشی که نور و خورشید که نمادی از نور است در زندگی بشر، چه اقوام متمدن و چه بدوی از روزگاران کهن دارا بوده، این عنصر مفید مورد ستایش و بزرگداشت همه‌ی اقوام بوده است و نماد نور به ویژه خورشید در اندیشه‌ی اساطیری ایرانیان باستان جایگاه ویژه‌ای داشته است.نمادگرایی مولانا، قراردادی منحصر به شخص یا قوم و فرهنگ خاصی نیست، بلکه سمبل‌ها بر مبنای ذاتی و همگانی دلالت دارند، از این رو می‌توان نمادگرایی مولانا را نمادگرایی فطری خواند که برای همه‌ی ملت‌ها در همه‌ی زمان‌ها قابل فهم است.نور، در اندیشه‌ی مولانا جنبه‌ی هدایت‌گری و غذای روح دارد. وی ایمان را غذای روح می‌داند و حیات مومن را موقوف نور الهی می‌داند و نه خون. در اندیشه‌ی مولانا نور نماد معانی متعددی است از جمله: نور نماد حق تعالی، نور چشم ناشی از نور دل است، انسان کامل همان نور است، وحدت نور، نور آفتاب، خورشید که سمبل معنای و حقایق مقدس آسمانی است از جمله رمز حق تعالی، مظهر اسماء و صفات حق، رمز انسان کامل، رمز عشق، رمز وحدت وجود و... می‌باشد. همچنین کلمه‌ی (شمس، آفتاب و خورشید) بزرگترین انقلاب درونی مولانا محسوب می‌شود، آفتاب تمثیل معنوی مولاناست.همچنین مولانا در آثار خویش ماه را به تنهایی یا همراه با خورشید و ابر به کار می‌برد و از ترکیباتی مانند: ماه در محاق، هلال ماه و بدر استفاده می‌کند و ماه را نماد حق تعالی و تجلیات او، نماد وحی و الهام و... می‌داند و از آتش به به عنوان نماد عشق، هواهای نفسانی، آتش کلام، شیطان و... در اشعار خود استفاده می‌کند.در دوران میترائیسم تا زرتشت در ایران باستان، از نماد نور و خورشید به صورت گردونه‌ی مهر (چلیپا) دایره، چرخ و یا گل لوتوس و همچنین نقوش حیوانی و گیاهی از جمله: شیر، بز کوهی، عقاب، شاهین، گاو و نیز سرو و کاج می‌باشد. همچنین از دیگر مظاهر نماد خورشید (نور) در آن زمان حلقه، گل سویا و صلیب شکسته نیز می‌باشد.در این پژوهش سعی بر آن است که چگونگی به وحدت رساندن تقابل‌های عینی و ذهنی نماد نور (خورشید، ماه، آتش) در اشعار مولانا و ایران باستان (دوره‌ی میترائیسم و زرتشت) را در قالب تصویر بیان کرد.واژگان کلیدی: نماد، نور، خورشید، ماه، آتش، مولانا، میترائیسم، زرتشت

خداوندگار روشنایی یعنی میترا در ایران زمین به مهر و در سرزمین روم به میتراس مشهور شد. یک قرن قبل از میلاد مسیح در امپراطوری رُم میترائیسم رواج یافت. فرانتس کومن معتقد است آیین میترایی ریشه‏های شرقی و ایرانی دارد اما دیوید اولانسی نظر کومن را نپذیرفته و معتقد است ریشه‏های آیین میترایی را باید در غرب جستجو کرد. اما آنچه مسلم است در ایران و هند ایزدی با نام میترا در گذشته‏های دور حتی قبل از پیامبری زرتشت در میان آریاییها از احترام خاصی برخوردار بوده است. در نوشته‏های ریگ ودا نام میترا همراه با ورونه آمده است و در نوشته‏های اوستا یشتی نسبتاً طولانی مختص به ایزدمهر است. بدین ترتیب گمان می‎‏رود قبل از زرتشت، مهرپرستی دین غالب مردمان ایران زمین بوده باشد. در پژوهش حاضر سعی شد، شباهت‏های افکار سهروردی با آیین میترایی بررسی گردد. احتمال می‏رود یکی از همانندی‏های آیین میترایی و حکمت سهروردی، خورشید باشد که سهروردی به آن هورخش می‏گوید. میترا در نگاه محققین گاهی خود خورشید، گاهی هم به باطن و ملکوت خورشید معنا شده است. هورخش نیز در آثار سهروردی گاهی به معنای آفتاب عالمتاب، گاهی هم به معنای روحانیت خورشید، در لسان شارحین سهروردی دچار همان سرنوشت میترا گردید. همچنین در اوستا خورشید چشم اهورامزدا است و به نحو متناظر سهروردی هورخش را وجه الله می‏داند. خورشید و مهر بخشنده‎‏ی فرّ هستند، هورخش نیز معطی فرّ است. فّر یکی از عناصر آیین میترایی است که بعدها در اندیشه‏های زرتشتی، مسیحی و اسلامی به شکل نوری دور سر قدیسان، نفوذ کرد. مهر با لقب «خشثرپان» به معنای «فرمانروای شهر آرزو شده» و شهریور به معنای «شهرآرزو شده» بوده و هورخش طلسم شهریر و مقصد والای صعود سالکان است. مهر، نماد انسان کامل و جایگاه انسان کامل در «شهرآرزو» شده است. جایگاه مهر طبق آنچه در مهریشت آمده یعنی مکانی که به یاری خورشید ساخته شده و نه سرما و نه گرما در آن راه ندارد؛ قابل انطباق با عالم مثال در آثار سهروردی و مدینه‏ی فاضله‏ در لسان فلاسفه‏ی اسلامی است. این اندیشه را در آثار اگوستین قدیس با نام شهر ملکوت می‏توان جستجو کرد. هورقلیا آسمان عالم مثال است. برای واژه‏ی هورقلیا در آثار سهروردی معنای مختلفی ذکر شده است که سه معنای ذیل بیش از بقیه قابل اعتنا است آن سه معنا عبارتنداز: الف – سرزمین خورشیدی ب – جسم خورشیدی ت – قلعه‏ی خورشیدی. سه معنای هورقلیا با شهریر، ایزدمهر و هورخش در ارتباط می‏باشند. سهروردی در آثارش آفرینش را بر اساس مهر و قهر تبیین می‏نماید. همچنین سهروردی در رساله‏ی مونس‏العشاق مهر را همان عشق می‏داند و می‏نویسد: عشق هر مدتی بر اقلیمی نظر افکند. قبل از ورود عشق در آن شهر باید گاوی را قربانی کنند تا عشق قدم در آن شهر نهد. در آیین میترایی نیز میترا گاو مقدس را قربانی می‏نماید. بدین ترتیب قربانی شدن گاو مقدس و حیات دوباره‏ی طبیعت توسط اعضای گاو قربانی شده در نگاره‏های آیین میترایی و قربانی گاو نفس و تولد دوباره‏ی انسان حاکی از تشابه دو اندیشه می‏باشد. در مجموع برخی بندهای مونس العشاق قابل تطبیق با برخی فقرات مهریشت است.

مجموعه چند جلدی تاریخ ادیان و مذاهب جهان به بررسی تاریخ ادیان و مذاهب در نقاط مختلف جهان به ویژه به بررسی دین مبین اسلام می بپردازد.