مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده یکی از عوامل گسترش اندیشه های شیعی در ایران و گرایش ایرانیان به مکتب اهل بیت (علیه السلام)،مهاجرت سادات به این سرزمین بوده است.این مهاجرتها از همان قرن اول هجری آغاز شد و در قرن دوم و سوم سرعت بیشتری یافت،به طوری که تا پایان قرن سوم هجری گروههای زیادی از سادات در شهرهای مختلف ایران از جمله قم،ری،دیلم و طبرستان زندگی می کردند.در بررسی علل مهاجرت ایشان می توان به علل سیاسی،اجتماعی، فرهنگی و عقیدتی اشاره کرد.ورود سادات به ایران و ارتباط آنان با مردم در کنار زمینه های مساعدی که در ایران به نفع تشیع وجود داشت،موجب تقویت و رشد اندیشه های شیعی و مکتب اهل بیت در ایران شد. این پژوهش در تبیین نقش سادات مهاجر در گسترش اندیشه های شیعی در ایران تا پایان قرن سوم هجری در فصل دوم به بررسی روند مهاجرت سادات و موقعیت یابی آنان پرداخته است و در فصل سوم به نقش آنان در ابعاد علمی– فرهنگی و سیاسی- اجتماعی اشاره می کند. در بعد سیاسی-اجتماعی سادات مهاجر در دو بخش انجام قیام(از جمله قیام یحیی بن زید و یحیی بن عبدالله)و تشکیل حکومت علویان طبرستان نقش خود را ایفا نمودند.در بعد فرهنگی نیز عالمان و اندیشمندان از سادات از طریق تالیف کتاب،روایت حدیث،تبلیغ آموزه های شیعی و....در رشد اندیشه های شیعی در ایران نقش داشته اند. براساس بررسی های انجام شده می توان گفت نفس حضور فیزیکی علویان در اجتماع به عنوان بخشی از اعضای آن جامعه موجب ورود اندیشه آنان به عنوان یکی از جریانهای فکری فعال در جامعه می شد.به علاوه حضور سادات با فرهنگ و اندیشه خاص خود یعنی مذهب تشیع در جامعه نیز به طور طبیعی موجب گسترش اندیشه مورد حمایت آنان (تشیع) می شد. در این پژوهش علاوه بر روش توصیفی –تحلیلی از روش تاریخی نیز استفاده شده و روش جمع آوری اطلاعات نیز منابع کتابخانه ای می باشد. کلیدواژه ها:سادات مهاجر،ایران،مکتب اهل بیت ،تشیع

‫چکیده و 20 صفحه از متن الکترونیکی در پیوست ها و منابع دیجیتالی قابل رؤیت می باشد

---

‫در عصر غيبت صغرا، ارتباط شيعيان با امام خود، از طريق سفراي خاص آن حضرت صورت مي‌گرفت، که حسين بن روح نوبختي يکي از اين نواب خاص بود؛ وضعيت تشيع در عصر حسين بن روح، و نقش وي در راهنمايي شيعيان، مسأله اين تحقيق است که با روش کتابخانه‌اي، مورد تحليل و توصيف قرار گرفته است. حسين بن روح نقش والايي در ارشاد سياسي، اجتماعي و علمي شيعيان داشته و علماي شيعي معاصر او به‌عنوان وکلا و دست‌ياران وي نقش فعال و حياتي در هدايت و رهبري فردي و اجتماعي شيعيان ايفا مي‌کردند. در اين دوره، با وجود آن‌که شيعيان در جزيره العرب، بغداد، نجف، کربلا، سامرا و شهرهاي مختلف ايران پراکنده بودند، اما همه آن‌ها به‌وسيله نهاد وکالت با يکديگر ارتباط داشتند. از نظر سياسي، هم با آن‌که حکومت‌هاي شيعي مانند فاطميان، آل حمدان، آل بريدي و آل بويه در نقاط مختلفي به حکومت دست يافته بودند، اما در مرکز خلافت عباسي، وضعيت متغير بود، گاهي شيعيان با قرارگرفتن خاندان‌هاي بزرگ شيعي در منصب وزارت، آزادي عمل پيدا مي‌کردند و گاه، با قدرت‌يابي وزراي ضد شيعي، جو خفقان و اختناق بر شيعيان حاکم مي‌شد، و آنان مورد آزار و اذيت، شکنجه، زندان و قتل قرار مي‌گرفتند. حتي حسين بن روح نيز چند سالي را در زندان عباسيان سپري نمود. دو مکتب بغداد و قم در دوره حسين بن روح، مرکز فقه و علوم مختلف اسلامي همچون تفسير، حديث و کلام بود. حسين بن روح، 21 سال نيابت خاص را به عهده داشت؛ تقيه، رازداري، استقامت و برخورداري از عقل و علم، از ويژگي‌هاي مهم او بود. او نقش فعالي در هدايت جامعه و حفظ مصالح عالم تشيع داشت و نهاد وکالت را به‌طور سري رهبري مي‌کرد. او در مشکلات و تنگناها در کنار شيعيان بود، و مهم‌ترين ملجأ و مرجع شيعيان در حل معضلات علمي و اقتصادي محسوب مي‌شد.

---

---

‫تحقيق حاضر به بحث درباره اين موضوع مي‌پردازد که: برداشت منابع زيديه و اسماعيليه از غدير و مقام ولايي امام علي(ع) و خلافت آن حضرت چه بوده؟ و نويسندگان و دانشمندان زيدي و اسماعيلي مذهب در منابع کلامي خويش و محورهاي اصلي بحث خود در باره غدير و پيام‌هاي آن چه اظهارنظرهايي کرده‌اند؟ نويسنده ضمن مطالعه منابع کلامي و تاريخي زيديه و اسماعيليه در زمينه غدير در صدد کشف و بيان مشترکات اعتقادي فرقه‌هاي زيديه، اسماعيليه و اماميه در باره غدير و پيام مهمّ آن يعني خلافت بلافصل امام علي(ع) و فرزندان معصوم آن حضرت است. اين نوشتار در سه فصل سامان يافته است. وي در فصل اوّل کلياتي از حادثه تاريخي غدير ارائه کرده و عقايد زيديه و اسماعيليه را به صورت اجمالي واکاوي مي‌کند. او در فصل دوم منابع کلامي و تاريخي زيديه از قرن دوم تا ششم (دوران حکومت فاطميان) را شناسايي کرده و ضمن معرّفي مؤلّفاني که در اين زمينه کتاب نوشته‌اند. منابع آنان در باره غدير را رصد مي‌کند. نگارنده در فصل سوم نيز به معرّفي منابع و مؤلّفان اسماعيليه در قرن هاي مذکور (دوران حکومت فاطميان) پرداخته و مفادّ اين منابع را در موضوع غدير بررسي کرده است. وي در يک جمع بندي کلّي نتيجه مي‌گيرد: زيديه و اسماعيليه، همانند شيعه اماميه قائل به افضليت و خلافت بلافصل امام علي(ع) هستند و مهم ترين دليل کلامي آن ها حديث و واقعه غدير بوده و نويسندگان آنان در اغلب کتاب‌هاي کلامي خويش با اشاره به مسأله غدير، شبهه هاي مخالفان خود و شيعه را در باره مسأله امامت و خلافت با استناد به واقعه و حديث غدير پاسخ داده‌اند و همواره از ولايت و امامت امام علي(ع) و فرزندان ايشان دفاع کرده‌اند.

اساس این پژوهش بر طرح این پرسش مهم مبتنی است که مدارس دینی اصفهان در عصر صفویه چه تأثیری در گسترش و تثبیت تشیع در ایران داشته است ؟ چنان که می دانیم سیاست مذهبی سلسله صفویه بر محور رسمیت بخشی و تقویت مذهب تشیع در ایران استوار بود. تحقق این امر مستلزم به کارگیری ابزارها ، راهکارها و شیوه های مناسبی بود که هدف نهایی آن می بایست تغییر وضعیت مذهبی جامعه ازتسنن به تشیع ، تثبیت و نهادینه شدن آن در همه ی عرصه های زندگی باشد.با طرح این سیاست که حضور عالمان شیعی را برای تعیین مبانی فقهی حکومت و ترویج و تبلیغ مذهب شیعه در بستر جامعه و عرصه ی زندگی مردم ، ضروری نمود مدارس دینی به عنوان پایگاه فعالیت عالمان و مرکز نشر مبانی اندیشه ای و هدایت فعالیت های فکری و تبلیغی مورد توجه حکومت صفوی قرار گرفت . در نتیجه مدرسه سازی رشد چشمگیری را درشهرهای مختلف و به ویژه اصفهان در عصر شاه عباس اول و جانشینان او پیدا کرد. این مدارس نقش مهمی را در عرصه ی تولید اندیشه ، ترویج و تثبیت تشیع در جامعه ، پرورش عالمان صاحب نام ، ایفا کرده و به مراکزی برای مقابله با اندیشه های مخالف ، بدعت گرا و بد دینیوحتی روشنگری در برابر فعالیت های میسیونرهای مسیحی ، تبدیل شدند .یافته های این پژوهش در این نکته است که مدارس مذهبی اصفهان از عوامل عمده ی ترویج اندیشه های شیعی و ظهور و بروز تحولات مهم فکری و فقهی در ایران عصر صفوی بوده اند و کارکرد آنها در حوزه ی اندیشه سازی ، رشد کلام و فقه و معارف شیعی ، تربیت عالمان دین و مقابله با اندیشه های معارض بوده است . شکل گیری این مدارس همچنین به نوعی همکاری دو جانبه نهاد مذهبی و نهاد سیاسی است که این تعامل حوزه ی دین و سیاست از یک سو به گسترش مدارس دینی این دوره انجامید و از سوی دیگر در تثبیت پایه های حکومت صفویه موثر افتاد .