مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در تاريخ ايران پس از اسلام ظهور سلسله صفويه نقطه عطفي مهم است؛ زيرا که پس از قرنها، ايران توانست با دستيابي مجدد به هويت ملي،‌ به کشوري قدرتمند و مستقل در آسيا تبديل شود. ايران در آستانه قرن دهم هجري از دولت ملي برخوردار شد که هسته مرکزي سرزمين ايران از فرات تا جيحون را به تصرف خود در آوردند. دولت صفوي حکومتي ايراني، مستقل و متمرکز را بنيان نهاد و مذهب تشيع را مذهب رسمي در سراسر کشور معرفي کرد. ايرانيان در اين دوره در پرتو اتحاد سه ضلع دين اسلام و مذهب تشيع، حکومت ملي و انديشه ايرانگرايي، تبديل به يک ملت شدند و در باب عناصر هويت ملي خاص خود به آگاهي جمعي رسيدند. سلاطين صفوي در پرتو رهنمودهاي دانشمندان شيعي موفق به نظام سازي سياسي، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي شدند. در اين دوره، امنيت بر راهها سايه گسترد، تجارت و بازرگاني به شکوفايي رسيد؛ با اقليتهاي ديني به ويژه ارامنه با تساهل و تسامح مذهبي رفتار شد؛ هنرها و صنايع در حد و حجم قابل اعتنايي شکوفا گرديدند و دانشمندان بزرگي در عرصه هاي مختلف علمي پديدار شدند. تحول و تغيير از شاخصه هاي جامعه عصر صفوي بود. تغيير از ضرورت هاي حيات بشري؛ و تعليم و تربيت تنها وسيله نيل به آن است. اين که دولتمردان آن عصر براي نيل به مقاصد سياسي، مذهبي و اقتصادي، جامعه را از طريق چه مؤسسات و با چه آموزش هايي جهت دهي و مديريت مي کردند، در خور توجه است. در اين پژوهش با تلفيق روش تاريخي و اجتماعي به گزارش داده هايي از اسناد و منابع تاريخي درباره سازماندهي علم در اصفهان دوره صفويه مي پردازيم. تحليل و تفسير داده ها بر اساس نظريه کالينز در کتاب، جامعه شناسي فلسفه ها: نظريه جهاني تحول تفکر است. نظريه جهاني در باب تغييرات روشنفکري که بر پايه بررسي دقيق از پهنه هاي مختلف روشنفکري تدوين شده است. اين بررسي نشان مي دهد در دوره صفويه از کليه مؤسسات سنتي و جديد اعم از مساجد، مدارس و غيره با محتواي متناسب با جهت گيري مذهبي استفاده مي کردند و اين امر توسعه تشيع را در برداشته است. حلقه هاي علمي اين دوره بستري براي چرخش سرمايه هاي فرهنگي و آثار پيشينيان در بحث هاي علمي به واسطه شور و شعف طالبان علم بود که ذهن هاي نوآور را آماده توليد دانش مي کرد. دانشي که با گرايش مذهبي بستر فرهنگي جامعه را آبياري مي نمودند و مکاتب گوناگون همچون مکتب فلسفي، تفسيري-حديثي به وجود آمد و مکاتب هنري گوناگون در معماري- نقاشي- خطاطي و... شکل گرفتند.

‫پژوهش حاضر به بررسي تاريخ تشيع در کشمير و تحولات مربوط به آن پرداخته است. منطقه کشمير در حال حاضر، دو قسمت دارد؛ ايالت جامو و کشمير که در قلمرو هند است، و کشمير آزاد که در قلمرو پاکستان مي‌باشد. اسلام و تشيع در سال 725 هجري توسط جهان‌گردان و بازرگانان، و عالماني مانند سيد شرف‌الدين، مير سيد علي همداني و فرزندش محمد، سيد محمد مدني، سيد حسين رضوي قمي، و ملا عالم انصاري به کشمير راه يافت و ترويج گرديد. با تلاش‌هاي مير شمس‌الدين عراقي، در سال 882 تشيع به‌عنوان مذهب رسمي کشمير اعلام گرديد، بت‌خانه‌ها ويران شده، و مساجد و خانقاه‌هاي بسياري به جاي آن‌ها ساخته شد. ايشان با اقداماتي مانند احياي فرهنگ جهاد، ايراد خطبه به اسم دوازده امام در مسجد جامع، اعزام مبلغ به مناطق دورافتاده، و فعاليت‌هاي علمي خدمات زيادي در راستاي گسترش تشيع انجام داد. از سال 962 هجري طايفه "چک" که مذهب تشيع داشتند، 32 سال بر کشمير حکومت کردند، و موجبات گسترش تشيع را فراهم آوردند. در اين زمان، شهرهاي زدي‌بل و حسن‌آباد، از مراکز اصلي شيعيان بوده است. در مقابل، ميرزا حيدر که از سني‌هاي متعصب بود، به قتل عام شيعيان پرداخته، و اموالشان را غارت، و خانه‌هايشان را ويران کرد. حکومت چک‌هاي شيعه در سال 994 هجري با تباني علماي اهل سنت، و هجوم مغول‌ها و افغان‌ها از بين رفت، و بسياري از شيعيان به قتل رسيده، و يا به نقاط مختلف کوچ کردند. امروزه شيعيان کشمير از لحاظ مذهبي و اقتصادي، از تمام فرقه‌ها عقب‌تر هستند، و علت آن نيز تفرقه و گروه‌بندي رهبران شيعه، موانع قانوني دولت، و کمک‌هاي بدون تحقيق ايران مي‌باشد. اشتغال شيعيان در ادارات دولتي تنها دو درصد بوده، و ميانگين سواد آن‌ها ده درصد مي‌باشد. آن‌ها براي مقابله با تهاجم فرهنگي، هيچ نوع امکاناتي نداشته، و نيازمندي‌هاي فرهنگي، آموزشي، پزشکي، و تبليغي زيادي دارند.

دکتر علی شریعتی را می‌توان یکی از چهره‌های تأثیرگذار در روند انقلاب اسلامی در دهه‌های 50 و40 شمسی قلمداد کرد،که در ایجاد روحیه انقلابی‌گری و نشان دادن سیمای جدیدی از اسلام تلاش‌های فراوانی نموده است. وی همچنین درصدد بود که نشان دهد اسلام می‌تواند هم به عنوان آلترناتیویی در مقابل مکاتب مطرح آن زمان یعنی مارکسیسم، لیبرالیسم و اگزیستانسیالیسم قرار گیرد و هم می‌تواند بهترین پاسخ را برای نیازها و مشکلات انسان‌ها ارائه دهد. حال امروزه با گذشت چند دهه از بیان آن مسائل و در عصر جهانی‌شدن و پیچیده شدن شرایط و فضای حاکم بر زندگی انسان‌ها، به نظر می‌آید که پاره‌ای از مسائلی که شریعتی به آن‌ها پرداخته بود از جمله مسائلی در زمینه‌ی انسان‌شناسی، عدالت، آزادی و ... امروزه نیز قابلیت مطرح شدن را دارند، و چه بسا بسیاری از مسائلی که شریعتی در رابطه با مشکلات و پیامدهای جامعه مدرن و سرمایه‌داری به آن پرداخته، امروزه نیز بیشتر از گذشته مطرح هستند. هدف ما در این پژوهش نیزبازخوانی آثار شریعتی به خصوص در زمینه اسلام و تشیع و توانمندی‌های آن در پاسخگویی به نیازهای انسان‌ است. در نهایت می‌توان گفت شریعتی اندیشمندی بود که نگرش او ابعاد جهانی داشت، و همچنین دغدغه‌ی او معرفی اسلام به عنوان یک مکتب عقلانی بود که با مکتب مدرن و پست مدرن تا اندازه‌ی زیادی هماهنگی داشته باشد، از همین روی سعی بر این داشت که با توسل به برداشت‌های جدید و عمیقش از جهان‌بینی توحیدی هم‌زیستی مسالمت‌آمیز را در گستره‌ی جهانی مهیا سازد.

---

‫علماي شيعه در طول تاريخ، ادامه دهنده راه انبيا و ائمه( در ترويج معارف دين مبين اسلام بوده، و خصوصاً از زمان غيبت صغرا تاکنون اين نقش را به‌صورت جدي‌تر و گسترده‌تري به‌عهده داشته‌اند. بر اساس آموزه‌هاي مذهب تشيع، در زمان حضور امامان معصوم(س)، رسيدگي به مشکلات مردم با نظر مستقيم امام صورت مي‌گيرد، اما در دوران غيبت امام(، اين امور به‌عهده مراجع و فقها در مناطق مختلف جهان گذارده شده، و علماي شيعه نيز به‌خوبي از عهده اين وظيفه مهم برآمده‌اند. پژوهش حاضر تلاش کرده است تا نقش سياسي، فرهنگي و اجتماعي علماي شيعه را در کشور پاکستان مورد بررسي قرار دهد. تا بيش از نيم قرن پيش، دو کشور هندوستان و پاکستان، يک کشور متحد بودند، اما دخالت مستمر دولت انگليس در مسايل داخلي هندوستان، موجب بروز و گسترش روزافزون اختلافات ديني، فرقه‌اي و مذهبي در ميان مردم اين کشور گرديد. از آن‌جايي که حکومت در اختيار هندوها بود، مسلمانان شيعه و سني همواره با تحقير، مشکلات و سخت‌گيري‌هاي بسيار، مواجه مي‌شدند. پس از استقلال هندوستان، مسلمانان و علماي ايشان دست به قيام زده و سرانجام در سال 1947 ميلادي، مناطق مسلمان‌نشين از هند جدا گرديده و کشور مسلمان پاکستان تأسيس گرديد. در اين قيام، جمعي از علماي پاکستان به عضويت حزب سياسي مسلم‌ليگ درآمده و در چارچوب آن حزب فعاليت مي‌کردند، اما گروه ديگري از علما، در هيچ يک از احزاب سياسي وارد نشده و از بيرون حمايت‌هاي لازم را انجام مي‌دادند. در اين ميان، علماي شييعه نيز در استقلال پاکستان نقش مهمي ايفا نموده و علاوه بر آن، به تأسيس هيأت‌ها، حسينيه‌ها و مساجد بسيار مهمي مبادرت نمودند. آن‌ها در عرصه‌هاي سياسي، اجتماعي و فرهنگي نيز اقدامات خوبي انجام دادند که ثمره آن تأسيس 405 مدرسه، اشتغال به تحصيل 12000 طلبه، تأليف و ترجمه کتب مختلف، تأسيس کتابخانه، درمانگاه، بيمارستان، دبيرستان و دانشگاه‌هاي متعدد بوده است.