مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

حضور و زندگی گروهی از خوارج پس از جنگ نهروان در بصره و تحت تاثیر قرار گرفتن ایشان از بافت جمعیتی بصره، مانند صحابه صاحب نام حاضر در این شهر هم چون عبدالله بن عباس، ایرانیان و موالی ایرانی، فقها و تابعان و حضور برخی از بزرگان خوارج مانند مرداس بن ادیه و برادرش عروه که با در پیش گرفتن روش اعتدالی مورد توجه سایرین بودند سبب شد اباضیان تحت تاثیر آنان، به مرور راه اعتدال در پیش گیرند. این پژوهش با استفاده از روش وصفی- تحلیلی و از طریق مطالعه کتابخانه ای به بررسی و تبیین زمینه ها و علل گرایش خوارج به خصوص اباضیان به اعتدال می پردازد.

موضوع این پژوهش در رابطه با خوارج در عصر حکومت حضرت علیعلیه السلام می باشد که به چگونگی شکل گیری این گروه، شیوه های برخورد حضرت با ایشان، ویژگی های آنان و تأثیر عقاید و عملکرد آنها بر جامعه، اشاره شده است. مهم ترین هدفی که در این تحقیق در کنار سایر اهداف مورد توجه قرار گرفته است، مسئله ی کسب بینش صحیح در شناسایی دشمنان دین و عامل مؤثر در گمراهی و انحراف انسان ها از راه حق بوده است؛ مخصوصاً با عنایت به اینکه افکار متحجّرانه هنوز در جوامع دیده می شود. نگاه این پژوهش به موضوع خوارج، بیان تاریخ خوارج نبوده است بلکه علی رغم اینکه به تاریخ شکل- گیری و اقدامات آنان در دوران زمامداری امیرالمؤمنینعلیه السلام اشاره شده است، بیشتر جنبه های عبرت آموز پیدایش آنها، خصوصیات اخلاقی و فکری آنها و سخنان و مواعظ حضرت علیعلیه السلام درباره ی آنها مدّ نظر بوده است. از این رو پژوهش حاضر در سه بخش ظهور و پیدایش خوارج، شیوه های برخورد حضرت علیعلیه السلام با خوارج، افکار و ویژگی های خوارج و تأثیر آن بر جامعه تنظیم گشته است که در بخش اول به عوامل مؤثر در شکل گیری خوارج، پیش از جنگ صفین و مشکلات سپاه اسلام در صفین، جنگ صفین و ماجرای حکمیت و پیامدهای صفین و علت پذیرش حکمیت توسط امامعلیه السلام و وقایع بعد از صفین اشاره گردیده است. بخش دوم به شیوه های تربیتی، فرهنگی و سیاسی حضرت در برخورد با خوارج مثل نصیحت، احتجاج و مناظره، آزادی بیان و جنگ و کنکاشی در نهروان اختصاص یافته است. در بخش سوم به ویژگی های فکری، اخلاقی و سیاسی خوارج همچون جمود فکری، لجاجت و سرسختی، زهد و عبادت و همچنین تأثیر افکار و عقاید آنها بر فرهنگ، اجتماع و سیاست و هشدارهای حضرت نسبت به فتنه ی ایشان پرداخته شده است. در تدوین این تحقیق از منابع تاریخی قدیمی چون، الفتوح ابن اعثم کوفی، اخبار الطوال احمد بن داود دینوری، وقعه صفین اثر نصر بن مزاحم، تاریخ طبری، تاریخ یعقوبی، تاریخ کامل ابن اثیر، مروج الذهب مسعودی و... استفاده شده است. همچنین از کتابهای روایی چون، نهج البلاغه، بحار الانوار و کنز العمال و کتابهای معاصری که درباره ی این موضوع نگارش یافته، استفاده شده است. پژوهش حاضر، بر اساس نوع و هدفی که به دنبال داشته، یک تحقیق بنیادی است و به اعتبار ماهیت و روش، تاریخی و تحلیلی می باشد و بنا بر شیوه ی جمع آوری اطلاعات یک تحقیق کتابخانه ای است. از جمله نتایج بدست آمده بر اساس این تحقیق این بوده است که هرگاه حزب، گروه یا جامعه ای از مسیر خط رهبری الهی خارج شود نتیجه ای جز گمراهی و هلاکت نخواهد داشت. و دیگر اینکه آنچه باعث قوام حکومتی خواهد شد وحدت و اطاعت محض از پیشوا خواهد بود. فرضیه هایی که در این پژوهش به اثبات رسیده است عبارتند از: 1. افکار خوارج بر جامعه ی آن دوران باعث رکود فکری و علمی شد. 2. جمود فکری و تعصبات بی جا، زمینه ای برای انحراف است. 3. توجه به ظواهر و غفلت از باطن و تأویل آیات قرآنی، ضلالت و گمراهی را به دنبال دارد. 4. قرآن و عترت در کنار هم به منزله ی دو بال برای پرواز انسان در آسمان کمال است. واژه های کلیدی این تحقیق عبارتند از: خوارج، مارقین، حکمیت، صفین، نهروان و کج فهمان .

---

‫عنوان پژوهش »بازشناسى خوارج« مى‏باشد. در بخش اوّل: درباره جذور تاريخى جريان خوارج، نقد وبررسى احاديث منسوب به پيامبر اسلام در مورد پيدايش اين فرقه، دور از انصاف بودن عقيده همسانى شيعه وخوارج ونيز تحليل خوارج به عنوان جريانى در حوزه تفكر دينى اشاره نموده‏ايم. در بخش دوم: ضمن بيان تأثير زندگى قبيله‏اى، فتوحات خارجى وپيوستن نسلى ناآشنا با محتواى اسلام به جمع مسلمانان، تاريخ پيدايش كوفه وتركيب جمعيت اين شهر ونقش رهبران قبيله‏اى ونيز نقد وبررسى ارتباط قراء با خوارج خواسته‏ايم عوامل اجتماعى، فرهنگى وذهنى كه باعث ايجاد شك وترديد در جامعه وظهور خوارج شد را بررسى نماييم. در بخش سوم: به طور كلى بحث بر اين محور متمركز شده است كه پيدايش تفكر خوارج صرفاً زاييده جنگ صفين نيست، بلكه عوامل وعناصر سياسى كه ريشه در گذشته داشت، در شكل‏گيرى شخصيت خوارج مؤثر بود. از جمله اين عوامل عبارتند از: تأثير سقيفه در شكل‏گيرى بحرانهاى جديد، توطئه خزنده امويان ساير احزاب جهت كسب قدرت، دوران عثمان، بهره بردارى سياسى معاويه از قتل عثمان ونقش اشعث ابن‏قيس وعمرو بن عاص در تحميل حكميت بر امام (ع). در بخش چهارم: به القاب ونامهاى خوارج، فرق واصول مشترك بين آنها اشاره نموده‏ايم وچون اباضيه تنها گروه بازمانده از خوارج هستند به تفصيل در مورد آراى كلامى وتفسيرى آنها، تفاوت انديشه آنها با معتزله ومرجئه ونيز برخى از ديدگاههاى فقهى آنها بحث نموده‏ايم. در بخش پنجم: ضمن بيان نحوه جدا شدن خوارج از سپاه على (ع) در جنگ نهروان ومختصرى از تاريخ جنگهاى آنها به مواضع وديدگاههاى امام (ع) در قبال خوارج و كالبد شكافى شخصيت و صفات خوارج اشاره نموده‏ايم.