مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این پژوهش حیات طیبه در قرآن است. فهم دقیق تر معارف کلام الهی و گشودن درهایی از اسرار قرآن برای خود و دیگران، شناخت نحوه حیات طیبه در قرآن کریم، تبیین آثار و نتایج زندگی پاکیزه، روشن نمودن عوامل و ارکان ایجاد حیات پاکیزه، از اهداف این نوشتار است. در این راستا، نگارنده در بخش اول ابتدا واژه حیات را از نظر لغوی و اصطلاحی تعریف و سپس حیات معنوی ( طیبه)در آیات قرآن و شاخصه های حیات طیبه بررسی شده است . در بخش دیگری از این پژوهش عوامل ایجادحیات طیبه یعنی عمل صالح و ایمان تبیین شده و به ابعاد عملی حیات طیبه در این عالم و جهان دیگر پرداخته شده است . در بخش سوم آثار حیات طیبه با نام آثار فردی اجتماعی و روانی در سه فصل بررسی و در فصل چهارم حکومت حضرت مهدی عج ،حقیقت حیات طیبه به عنوان نتیجه حیات طیبه بررسی می شود . در انجام این تحقیق به کتبی از قبیل قرآن، کتب تفسیر و روایی و کتابهایی در این موضوع رجوع شده است

چکیدهعبادت و بندگی حضرت باری تعالی مهمترین هدف خلقت انسان در قرآن معرفی شده است، ازاین رو این نوشتار برآن است تا به بررسی چگونگی ایجاد و نهادینه کردن اخلاق بندگی در قرآن به تفکیک سور مکی ومدنی پرداخته و با استخراج تفاوت ها وشباهت های موجود درشیوه تربیتی قرآن در دو دوره نزول آیات در مکه و مدینه به روشی شایسته دست یافته تا بر اساس آن شیوه ای مناسب، برای تربیت و ایجاد اخلاق بندگی در انسان اتخاذ نماید.عبادت در آیات مکی و مدنی،عبارت است از خضوع وخشوع دربرابرخداوند که الزاما با اطاعت او همراه است و اطاعت از پیامبر(ص)، نیزدرمسیربندگی خداوند، بسیارتأکید شده است؛ دعا ازمهمترین مظاهرودستاوردهای بندگی خداوندو همان تذلل وخضوع در برابرخداوند است، رکن بنیادین دعا، اعتقاد و باور قلبى به ربوبیت‏حق است؛ تقوی در آیات مکی ومدنی به معنای حفظ نفس و خودنگهداری است به خاطر ترس از عقاب و عذاب خداوند متعالودور شدن از رحمت و رضوان او بواسطه عمل کردن بر طبق ضوابط الهی و فرمانبردار حق بودن در جمیع رفتارها و کردارها ، به گونه‌ای که هیچ اراده و خواسته‌ای برخلاف اراده و خواسته الهی نباشد؛ توکل، همان گزینش و پذیرش وکیل است، اولین ومهمترین عامل ایجاد روحیه توکل در انسان معرفت وشناخت به اوصاف وافعال موجودی است که می توان براو توکل نمود، انحصار و وجوب توکل بر خداوند در آیات مکی ومدنی به خوبی آشکار است وهمه این خصایص با اختیار وآگاهی انسان انجام می شود.در آیات مکی و مدنی برزمینه سازی و تعمیق عقیده وایجاد تصورات صحیح در ذهن و ضمیر پیروان و فردسازی وخودسازی و تشریع و قانون گذاری و قاعده سازی برای تشکیل جامعه ای اسلامی تأکید شده است، با این تفاوت اندک که درآیات مدنی به شکل گسترده تر و دقیق تر وبا جزئیات بیشتری انجام گرفته است، بنابراین توجیهات، قوانین، معارف، مفاهیم و ارزشهای ارائه شده درآیات مکی ومدنی ازهم جدا نیست، و بهم پیوستگی خاصی با یکدیگر دارند و در تمام این مراحل قرآن بر انگیزش بر پایه آگاهی وانتخاب وهمینطوراطاعت از رسول اکرم(ص) تأکید فراوان دارد. نوشتار حاضر، با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مفاهیم، عبادت، تقوا و توکل که از مصادیق اخلاق بندگی هستند پرداخته است، مفاهیم طاعت ودعا نیزبه جهت پیوستگی بسیار با مفهوم عبادت ذیل مفهوم عبادت بررسی شده است؛کلمات کلیدی:اخلاق بندگی، سورمکی ومدنی، عبادت، طاعت، دعا، تقوا، توکل.

چکیدهدر این پژوهش ،آثار یاد مرگ از جهت اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی ،و از منظر نهج البلاغه مورد بررسی قرار گرفته است.و ضمن بیان تعاریف مختلفی که در باره مرگ ،در نهج البلاغه بیان گردیده،به مباحثی همجون علت غفلت و گریز از مرگ ،مراتب مرگ اندیشی ،تفاوت مرگ اندیشی و مرگ آگاهی واثار اخلاقی کهیاد مرگ در انسانها می تواند ایجاد کند پرداخته شده است.مرگ ،نقطه انتقال انسان از جهان محدود و ناپایدار مادی، به جهان جاودان مجرد است که حضرت علی علیه السلام با در نظر گرفتن ابعاد مختلف و زوایای گوناگون آن تعاریف در خور ،متنوع وصریحی از آن ارایه نموده اند،که در جای خود به آنها پرداخته شده است.لیکن مسئله مهم و اصلی در این پژوهش نه مرگ بلکه یاد مرگ وا مرگ آگاهی است.یاد مرگ ،که در نهج البلاغه به عنوان صفت ممیزه انسان از سایر موجودات بیان گردیده،مسئله ایی است که میتواند به عنوان یک عامل مهم و موثر دربروز و رشد فضائل و رفتارهای حسنه در انسانها ،خواه اخلاق و رفتارهای فردی ،مثل: تقوا ،قناعت،شجاعت ،دوری از معاصی ویا اخلاق ورفتارهای اجتماعی ،مثل: صله ی رحم ،امانت داری،.اصلاح روابط اجتماعی، خوش خلقی.... تاثیر گذار باشد. رفتارهایی که توجه به انها وکمکبه تقویت انها در جامعه بشری ،ضمن کاستن از ناهنجاریها وانحرافات ورفتارهای آسیب زا میان انسانها،باعث حفظ و گسترش سرمایه های اصیل اجتماعی مثل صداقت ، اعتماد عمومی،تعاون و همیاری و نوع دوستی می شود .

شاهنامه‌ی فردوسی یکی از مهم‌ترین و ارزنده‌ترین آثار ادبی است که فردوسی آن را در سده‌ی چهارم هجری به نظم درآورده است. این اثر جاویدان مجموعه‌ی عظیم و بی‌نظیر فرهنگ اصیل ایران باستان، سند هویت ماست که در آن فردوسی با ذکر روایات ملی با محوریت و درون‌مایه‌ی اخلاقی «کردار نیک، پندار نیک و گفتار نیک» به عظمت و گذشته‌ی ایرانیان اشاره می‌کند. فردوسی در این اثر ارزشمند در خلال داستان‌ها و حکایات، گاه در آغاز و گاه در پایان، به بیان آموزه‌ها و نصایح اعم از فضائل و رذائل اخلاقی پرداخته و خواسته است مخاطب را به شایستگی‌های اخلاقی سوق دهد و از هرگونه کج‌روی و انحراف برحذر دارد. با این وجود از مجموع سرگذشت‌های ذکر شده در شاهنامه، آموزه‌های اخلاقی و عفت و شرم و دادپروری و نیکی به‌نحو درخشانی به‌چشم می‌رسد و اندرزگوئی پادشاهان و قهرمانان به یکدیگر و سفارش راجع به مکارم اخلاقی مرسوم بوده است. پندها و حکمت‌های فراوانی که فردوسی، غالباً در آغاز و انجام حوادث و وقایع و بعد از پیروزی یا شکست‌های پادشاهان و پهلوانان و انقراض سلسله‌ها که دگرگونی و تبدل اوضاع و احوال را درپی داشته، از سر عبرت و نصیحت به مناسبت آورده، و نوع دیگر اندرزها و وصایا و مواعظ و حکمی است که از قول بعضی از پادشاهان و وزیران و موبدان و پهلوانان و دیگر بزرگان آمده است؛ اندرزهای شاهنامه گواهی می‌دهد که فردوسی دنیای خود را به‌خوبی شناخته و در عمر دراز خویش تجربه‌های بسیار اندوخته و گاه‌گاه چون عالم اخلاق با تجربه و چون فیلسوفی خردمند و سنجیده و مهربان و انسان‌دوست زبان به اندرزگوئی و راهنمائی مردم گشوده و حاصل تجربه‌ها و سنجیده‌های خود را عرضه داشته و شاید هم با سرودن این‌گونه اشعار خواسته است گاهی تنوعی در شعر حماسی ایجاد کند. از جمله آموزه‌های اخلاقی که در این پایان‌نامه مورد بررسی قرار گرفته و در شاهنامه به‌طور گسترده‌ای به‌چشم می‌خورد، عبارتند از: منزلت علم و دانش، خرد و خردورزی، ناپایداری و بی‌اعتباری دنیا، تشویق به نیکی، دادورزی و دادگری، پرهیز از کاهلی و سستی، بی‌آزاری، پرهیز از درشتی و بدخویی، صبر و بردباری، نفی آز و طمع، نفی رشک و حسد، سخن سودمند گفتن، تشویق به کار و کوشش و... اما در موضوعاتی نظیر: قضا و قدر، آزمایش ایزدی، آیین سوگند خوردن، جایگاه زن و ازدواج با محارم از عمده‌ترین تفاوت‌های شاهنامه با قرآن کریم و نهج‌البلاغه می‌باشد که به تفصیل اشاره گردیده است.

هدف پژوهش حاضر روشن سازی مفهوم احسان در آموزه های اسلامی و تلویحات تربیتی آن است. پژوهش حاضر، پژوهشی کیفی، و از نوع پیدایشی است. با توجه به این موارد و موضوع پژوهش، گردآوری داده ها به صورت اسنادی صورت گرفته و انتخاب اسناد بر اساس اصل هدفمند بودن و حداکثر تنوع بود. به این صورت با توجه به موضوع مطالعه، کتابهای تفسیر المیزان، اصول کافی، تهذیب الاخلاق ابن مسکویه و جامع السعادت حاج ملا مهدی نراقی مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین برای بررسی متون از شیوه تحلیل استقرایی و برای تجزیه و تحلیل داده های کیفی از روش مقایسه مستمر داده ها استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که احسان متناسب با چگونگی کاربرد آن در قران در سه معنا «انجام کار نیک»، «نیکی کردن به دیگری» و «انجام کاری به شکل کامل و بهترین شکل آن» به کار رفته است. البته مفهوم یاد شده چنان است که تفکیک معانی آن از یکدیگر امکان ناپذیر است و قلمرو معانی قرانی آن، شاکله عاطفی، رفتاری و گفتاری مومنان را در حوزه های گوناگون ارتباط با خدا، خود ، دیگران و دین به تصویر کشیده است و با مفاهیم دیگر قران مانند تقوا، ایمان و عمل صالح رابطه این همانی دارد. همچنین احسان در صورتی می تواند دارای اثرات سازنده تربیتی برای متربی باشد که یاددهی این موضوع توسط مربی فقط جنبه ذهنی نداشته باشد، بلکه همراه با عمل باشد یعنی از متربی خواسته شود که بطور مستقیم با این موضوع درگیر شود و تجربه کند و احسان را به طور واقعی بفهمد و درک کند، تا میل و انگیزه کافی در وی برای انجام چنین اعمالی ایجاد شود.

چکیدهرویکرد اصلی در آموزه‌های دینی با توجه به هدف غایی دین که قرب الهی است، مصون داشتن انسان‌ها از گناه و لغزش می‌باشد. با این وجود حرکت انسان به سوی رشد و کمال، لاجرم از گذرگاه پرپیچ و خم دنیا می‌گذرد. در این مسیر، اوست که با اختیار و اراده‌ای آزاد و با وجود تمایلات طبیعی و غریزی متنوع در درون خویش و پرتگاه‌های لغزش و گناه در محیط اطراف، تکیه به ایمان حقیقی خویش نموده و طریق تقوا و پرهیزکاری پیش می‌گیرد. ایمانی که برخاسته از قلب، جاری شده بر زبان و جلوه‌گر در اعمال و رفتار او می‌باشد. تقوای الهی، متناسب با ظرفیت بالفعل هر یک از افراد، در مراتبی متفاوت جلوه‌گر می‌شود و آنان را از گناه و معصیت بازمی‌دارد. چه این‌که می‌توان بالاترین مراتب تقوا را در پیامبران?، معصومین? و بزرگان و علما به عنوان اسوه‌هایی شایسته ملاحظه کرد و آنان را در مسیر پرهیزکاری الگوی خویش قرار داد. نظام پیشگیری از گناه در آموزه‌های دینی، بیانگر مجموعه‌ای از سامانه‌ها و سازوکارهای فردی و اجتماعی است که هر یک با ارتباط منطقی با سایر اجزای این نظام می‌کوشد بخشی از اهداف واسطه‌ای نظام تعلیم و تربیت اسلامی را که صیانت از فرد در برابر لغزش‌ها و گناهان می‌باشد، محقق سازد. در این مسیر، از یک سو، با تأکید بر تعلیم و تربیت صحیح و مبتنی بر آموزه‌های دینی و الهی، افراد متربی به تربیت اسلامی می‌گردند و بدین جهت عناصر متعددی دخیل و دارای مسئولیت خطیر معین گردیده‌اند. از سوی دیگر با تبیین آثار و نتایج گناه و با وضع عقوبت‌های دنیوی و اخروی و با جنبه‌های مادی و معنوی، هزینه‌های ارتکاب گناه برای افراد افزایش پیدا کرده و بدین طریق آنان از ارتکاب گناه بازداشته شده‌اند. علاوه بر سازوکارهای فوق الذکر، کلیه عناصر اجتماع نیز براساس آموزه‌های دینی، در برابر لغزش و گناهانِ یکدیگر، مسئول شناخته شده و بدین ترتیب حساسیت اجتماعی در برابر گناه تقویت گردیده، تا در نتیجه از شیوع این بیماری مهلک جلوگیری شود. حکومت اسلامی نیز در این بین نقشی بسیار تأثیرگذار دارد. در نهایت به رغم سازوکارهای موجود برای پیشگیری از گناه، کسانی که به این پرتگاه مهلک درمی‌افتند نیز از نظرگاه شارع مقدس دور نبوده و راهکار ویژه‌ای برای بازسازی و بازپروری شخصیت آنان و بازگشت به زندگی مومنانه در قالب توبه و استغفار پیش‌بینی گردیده است. مقصود از وضع و پیش‌بینی راهکاری چون توبه و استغفار جلوگیری از اصرار بر گناه و ارتکاب اعمال ناپسندتر و نامطلوب‌تر می‌باشد. می‌توان گفت قرآن و روایات آینه‌ای تمام‌نما از نظام پیشگیری دینی از گناه و لغزش می‌باشند. واژگان کلیدی: گناه، لغزش، پیشگیری، آموزه‌های دینی، تقوا، الگوها و اسوه‌ها، تعلیم و تربیت، توبه و استغفار، امر به معروف و نهی از منکر

کتاب «محاکمة السقراط» کتابی است که سه روایت از آپولوژی سقراط را در خود گرد آورده و شامل سه بخش اصلی «اوتیفرون یا درباره تقدس»، «دفاعیه سقراط (آپولوژی)» و «کریتون یا وظیفه شهروند»، به انضمام نمایه است. در بخش هایی از این کتاب می خوانیم: «... آتن در اواخر قرن پنجم دچار بحران سیاسی بی سابقه ای شد. سرزمین دموکراسی، اولین شهر یونان تحت سلطه پریکلس، به لطف قدرت های امپراتوری اش و درخشش فرهنگی اش در طول جنگ پلوپونزی شکست های دردناکی را در تقابل با اسپارت متحمل شده بود که در نهایت با چیره شدن بر رقیب پایان گرفت و نظام الیگارشی خونینی را در آتن مستقر کرد...» در محاکمه سقراط، دفاعیه او اهمیت و تاثیر فراوانی در تاریخ فلسفه و اندیشه بشر داشته و دارد. بی تردید بسیاری از دیدگاه های فلسفی سقراط را می توان در محاکمه اش ملاحظه کرد و به صورت عینی یا کنایی یافت. محاکمه سقراط، قضاوت درباره فرزانگی و داوری درباره عقل و کشمکش کیفیتی از عدالت در میزان ناپایدار جدل سوفسطایی و منطق عقل محض است. اما، هم پای اخلاق به میان می آید، هم روایت تاریخی اهمیت می یابد، هم ادبیات به درخشش روایت مدد می رساند و هم عاطفه انسانی دستخوش مواجهه با تراژدی و شفقت بی پایان برای استاد استادان فلسفه کلاسیک خواهد شد. سقراط چنان معتبر است که در همه این زمینه ها، در مرکز روایت و توجه قرار می گیرد.

قرآن کریم با رویکردی هنجارگرا به تربیت انسان ها پرداخته است و بر ضرورت اصلاح و تجدید نظر در رفتارها تأکید ورزیده است. در این راستا، برخی سازه ها از جایگاه بنیادینی برخوردارند. از آنجا که امروزه موضوعات با محوریّت خانواده به عنوان نهادی اثربخش در ارتقاء و بالندگی جامعه، کانون توجّه قرار گرفته است، واکاوی نظریّة کارآمد قرآن در این حوزه ضروری به نظر می رسد. پرسش اصلی این پژوهش آن است کهمطابق آموزه های قرآنی، افراد در کدام یک از رفتارهای خانوادگی به خویشتنداری فراخوانده شده اند؟ در این طرح، با گردآوری اطّلاعات به روش کتابخانه ای، به روش توصیفی و تحلیل محتوا، آیات مربوط به خانواده با محوریّت موضوع «خویشتنداری» رصد شده است. این نوشتار ضمن ارائه مفهوم خویشتنداری در روانشناسی و مفاهیم قرآنی، به تبیین جایگاه خویشتنداری در قالب رفتارهای خانوادگی می پردازد و در نهایت، به ثمرات اتّخاذ رویة خویشتندارانه در مناسبات خانوادگی اشاره می نماید. از رهگذر بررسی گزاره های قرآنی چنین به نظر می آید که «خویشتنداری» در طیف رفتارهای دینی، حقوقی و حریم خصوصی از جایگاه بنیادینی برخوردار می باشد. لذا می توان اذعان داشت که به موجب اتّخاذ رویة خویشتندارانه، حُسن معاشرت و تحکیم خانواده محقّق خواهد شد.

در این مقاله نخست از قصور در توصیف مقام والای حضرت علی (ع) و ابعاد گوناگون شخصیتش که عالم وجود را به حیرت درانداخته سخن رفته و اینکه شرافت و اصالت، دانایی و درایت، دلیری و شجاعت، رهبری و کفایت و مهر و محبت به وجود شریفش عزت و مکانت و اوج و مرام و جلوه و مقام یافته است دیگر اینکه همه این صفات در خلوص و اخلاص او غرقند. اگر سخنان والایش نبود بسیاری از اشعار تازی و پارسی نبود و سرانجام از خلوص و اخلاص و تقوی و یقین و حقیقت از نظر علی (ع) یاد شده است و اینکه قرآن علیّ خالق درباره علیّ قرآن ناطق چه میگوید؟

با توجه به ابعاد مختلف این خطبه بسیار مفید و ارزنده و تأثیر آن در تحکیم اصول اعتقادی و آرمانی، نگارنده برآن شد تا به یاری خدا، با بیانی ساده و آشنا تحلیل مختصر و در عین حال مفید، از این خطبه سازنده و روشنگر، ارائه نماید. این سخنرانی نظر به موضوعات متنوع آن به بخشها و هر بخش به مواردی تقسیم شده است. در آغاز، براعت استهلالی آمده، آنگاه درباره خداشناسی و یکتاپرستی، پرهیزگاری، مهدی موعود اعظم و پیکار در راه خدا بر مبنای محتوای کلام حضرت علی امیرالمؤمنین (ع) توضیحاتی داده شده است.