مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

انسان برای رسیدن به کمال نیازمند به الگوهای مناسبی است. در راس این الگوها پیامبران عظام به ویژه پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) قرار دارند که شناخت ایشان - به عنوان الگوی انسان کامل- می تواند آثار مثبت، بلکه نقش اساسی در تربیت وکمال انسان داشته باشد.یکی از راه های صحیح و موثر برای دستیابی به اوصاف وفضائل اخلاقی پیامبر(ص)،مراجعه به سخنان گهربار امام علی(ع) –به ویژه- در کتاب شریف نهج البلاغه است.

چکیدهخلافت و جانشینی پیامبر اکرم (ص) از مسائلی است که از دیر باز مورد بحث و گفتگوی میان مسلمین بوده و اظهار نظرهای گوناگون درباره آن ابراز شده است؛ شیعه به پیروی از کتاب و سنت و عقل، آن را منصبی الهی دانسته و معتقد است خلیفه رسول خدا (ص) جز علی بن ابی طالب (ع) و ائمه اهل بیت، افراد دیگری نیستند؛ در برابر این گروه اهل سنت اظهار می‌دارند: که امامت و جانشینی پیامبر (ص)، مانند دیگر مناصب اجتماعی، جنبه الهی ندارد و لازم نیست که رسول خدا (ص) در زمان حیاتش جانشینش را معرفی کند، این وظیفه اکثریت جامعه اسلامی است که می‌باید خلیفه رسول خدا (ص) را انتخاب و تعیین نمایند. بنابراین انجام تحقیقی در مورد بررسی حقانیت خلافت ضروری به نظر می‌رسد. در این پایان نامه با تکیه بر دیدگاه‌های امام علی (ع) در نهج البلاغه و براساس مستندات تاریخی مورد قبول هر دو فرقه به مسأله‌ی غصب خلافت پرداختهمی‌شود. روش تحقیق کتابخانه‌ای و براساس فیش برداری می‏باشد که پس از جمع آوری اطلاعات و برقراری رابطه منطقی بین آن‌ها مطالب مورد بررسی قرار می‌گیرد. در نهج البلاغه درباره غصب خلافت به سه اصل استدلال شده است: تصریح پیامبر(ص) به جانشینی امام علی (ع)، شایستگى امیرمومنان (ع) و روابط نزدیک نسبى آن حضرت با رسول خدا (ص). اما تکیه اصلی آن حضرت بر تعیین خلافت ایشان از طرف رسول خدا (ص) است. در ادامه به منظور اثبات حقانیت خلافت امیرمومنان (ع) به بررسی واقعه سقیفه، جناح بندی امت اسلامی بعد از رحلت پیامبر (ص) و بیان انگیزه‌ها و تلاش‌ها و ادله هر یک از مدعیان خلافت پرداخته می‌شود و عللی که غاصبان خلافت برای برکناری حضرت علی (ع) از حاکمیت سیاسی استفاده کردند مطرح می‌گردد. سپس به بررسی جریان فدک که از نتایج غصب خلافت بود اشاره می‌شود سرانجام انتقادات امام از خلفا و مشاوره و توصیه‌های که امام به خلفا نمودند ذکر می‌شود که البته مشاوره به خلفا به معنی رضایت امام از حکومت آن‌ها نیست.کلمات کلیدی: امام علی (ع)، نهج البلاغه، غصب خلافت، سقیفه، فدک

چکیدهیکی از محورهای اساسی سیاست و زمام‌داری علی‌(علیه السلام) از همان آغاز حکومت‌، پاک‌سازی‌حکومت از زمامداران منحرف دوره‌ی عثمان بود. یکی از این حاکمان‌، معاویه‌بن ابی‌سفیان بود. مخالفت علی‌(علیه السلام) با معاویه به سبب اختلاف‌های شخصی نبود، بلکه تضاد بین اسلام اصیل با جاهلیت و کفر؛ و اختلاف بین دو نوع طرز تفکر و دو نوع سیاست متفاوت امام و معاویه بود. از آن جا که معاویه در بین معاویه شناسان اهل سنت به دو صفت تحمّل و سیاستمداری معروف است باید سیاست او با معیاری اصیل که همان روش و دیدگاه امام علی (علیه‌السلام) است، سنجیده شود تا چهره‌ی این شخصیت تاثیر گذار در تاریخ اسلام هر چه روشنتر نمایانده شود. در این تحقیق بر اساس خطبه‌ها و نامه‌های امام علی (علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه و هم‌چنین روش حکومتی خود حضرت، به نقد دیدگاه‌ها و روش‌های معاویه در حوزه سیاست پرداخته ‌شده است. دیدگاههای سیاسی و حکومتی معاویه در حوزه‌ی سیاست عبارت بود از این‌که: در نگاه معاویه قدرت و حکومت به مردم، اصالت دارد، او به حکومت نگاه سلطنتی داشته و نه خلافت به شیوه پیامبر؛ و نیز در نگاه سیاسی و مدیریتی او عرب بر عجم برتری داشته است. هم‌چنین در نظر معاویه برای رسیدن به قدرت و حفظ آن استفاده از هر وسیله‌ای جایز بود. روشهایی که معاویه در طول حکومت خود پیش گرفته بر اساس شرایط متفاوت و افراد مختلف، گوناگون است. ولی همه در راستای یک هدف (رسیدن به قدرت و حفظ آن) می‌باشد. از جمله‌ روشهای او می توان به:پنهان کردن حقیقت از مردم، دشنام دادن به امیرالمومنین (علیه‌السلام) در خطبه‌های رسمی حکومتی مانند خطبه‌های نماز جمعه، برای بیزار کردن مردم از ایشان، تفرقه افکنی ، پیمان شکنی،گرسنه نگه داشتن و در مضیقه و تنگنا قرار دادن مخالفان، تطمیع سران و نخبگان قوم، تبلیغات دروغین، مکر و فریب و تقدس مآبی و تظاهر به دینداری، اشاره کرد. دیدگاه، روش، سیاست، معاویه، امام علی(علیه‌السلام).

یکی از زیباترین شاخصه های اخلاق فردی و اجتماعی عدالت طلبی است که اسلام نیز آن را فضیلتی بزرگ می شمارد. بارزترین شخصیت عدالت طلب در اسلام بعد از پیامبر(ص)حضرت علی(ع)می باشد که به حق تجسم عینی عدالت بود. ایشان با به کارگیری عدالت در زمینه های مختلف اعم از زندگی فردی و حکومتی ،الگوی مناسبی برای عدالت دوستان می باشد. از مهم ترین اقدامات او در جهت تحقق عدالت اقتصادی، توزیع عادلانه درآمدها و ثروت ها بود.پیامبر(ص) بعد از تشکیل حکومت در مدینه اقدامات مهمی را در زمینه اقتصاد انجام دادند، که از مهم ترین آنها:منعربا، احتکار، اسراف طبق دستور قرآن و تأسیس بیت المال و توزیع عادلانه درآمدها و ثروت‌ها بود.در زمان ابوبکر به سنت پیامبر(ص)در تقسیم بیت المال به طورنسبی عمل شد، اما در زمان عمر با افزایش فتوحات و غنائم، درآمدها نیز افزایش یافت. او گروهی مانند سابقین، مجاهدین ، زنان و خویشان پیامبر را بر دیگران برتری می داد. در زمان عثمان وضع بدتری به وجود آمد.به گفته علی(ع) او و خویشاوندانش مال خدا را مانند شتر گرسنه ای که به علف بهاری رسیده باشد، خوردند.عثمان درآمدها و ثروت های حکومت را نه به شیوه پیامبر(ص) و ابوبکر و حتی عمر، بلکه به طرز چشم گیری به صورت ناعادلانه تقسیم کرد. سرانجام ، این عمل و اعمال سوء دیگرش او را به نابودی کشاند امام علی(ع) بعد از بدست گرفتن حکومت، توزیع عادلانه درآمدها و ثروت‌ها را سرلوحه برنامه های اقتصادی خود قرار دادند و اقدامات مهم ایشان در این زمینه عبارتند از: مصادره اموال نامشروع، استرداد اموال به بیت المال، مبارزه با رفاه طلبی مسئولان نظام، محرومیت زدایی، توجه به قشر محروم و تأکید بر سادگی مسئولان.در این رساله کوشش شده تا توزیع عادلانه ی درآمدها و ثروت ها توسط حضرت علی(ع) مورد بررسی قرار گیرد. و نیز به منظور درک بهتر شرایط اقتصادی جامعه در زمان حضرت علی(ع) مختصری از اقتصاد عرب جاهلی و صدر اسلام و نیز نحوه ی توزیع درآمد و ثروت توسط ابوبکر، عمر و عثمان ذکر شده است.

بسیاری از کشور های درحال توسعه، به ویژه کشور های مسلمان مانند ایران اسلامی، به دنبال مدلی مناسب برای رسیدن به توسعۀ سیاسی پایدار هستند. جهان غرب، علی رغم موفقیت های فراوان در عرصۀ توسعة سیاسی، از بعد معنوی و انسانی دچار معضلات و مشکلات عدید ه ای در این حیطه است. آنچه سبب شد توسعۀ سیاسی در غرب با این مشکلات مواجه شود، نگاه تک بعدی و مادی غرب به انسان و خواسته های او است. مدل های پیاده شده در کشور های پیشرفتۀ غربی را نمی توان عیناً در کشور های درحال توسعه پیاده کرد؛ زیرا این مدل ها علاوه بر نگاه تک بعدی به انسان، پیش زمینه های فرهنگی، اجتماعی و مذهبی این کشور ها را نیز درنظر نمی گیرند. از این حیث، هر ملت به یک مدل جامع مطابق با ارزش ها و هنجار های خود نیاز دارد. با توجه به انطباق فرموده های امام علی(ع) با مسائل فرهنگی، اجتماعی و مذهبی کشور ما، به نظر می رسد توسعۀ علوی را می توان به عنوان مدلی مادر، جهت رسیدن به توسعۀ سیاسی پایدار درنظر گرفت. در پژوهش حاضر سعی شده است با استفاده از مدل سه شاخگی (3C)، اهداف و شاخص های توسعۀ سیاسی در سه شاخۀ اصلی رفتاری، ساختاری و زمینه ای از دیدگاه امام علی (ع) به روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی و سپس با تحلیل متون و گردآوری اطلاعات به شیوۀ غیر مستقیم کتابخانه ای و اسنادی، مدلی از توسعۀ سیاسی پایدار منطبق با فرموده های امام علی (ع) ارائه شود.

تعیین سهم عقل در فهم و معرفت دینی از بُعد اعتقادی، اخلاقی، فقهی و حقوقی یکی از بهترین روش های شناخت دین است که در حوزۀ پژوهش های دینی و جذب و اقناع فکری نسل جوان مطرح بوده است. در بررسی سخنان و بیانات امام علی(ع) به عنوان مفسر و مبیّن دین، ما شاهد گزاره هایی هستیم که در آن عقل، در دو قسم، عقل نظری و عملی به معنای «ادراک و آگاهی»، هم به فهم کلّیات می پردازد و هم می تواند در ادراک خوبی و بدی رفتار و اعمال انسان تروّی کند. در آموزه های علوی، نه تنها اعتبار عقل در کنار نقل به صراحت مورد تأیید بوده، بلکه تبیین های متعدد فلسفی، کلامی، اخلاقی، و فقهی در کلام امام علی(ع) وجود دارد که عقل در سطوح مختلف به ادراک و پذیرش دین در کلیۀ ابعاد اعتقادی، فقهی و اخلاقی منجر می گردد. و نقش عقل در درک و آگاهی بدیهیات و مسلمات اوّلی و عدم تناقض اعتقادات و باور های دینی، و درکِ علت و فلسفۀ احکام، استحکام و رسایی قوانین اخلاقی و سازگاری آن با هنجارها و مشترکات انسانی، وحدت و عدم اختلاف همه یا اکثر قریب به اتفاق عقلا و پذیرش آراء محموده در آن نمایانده شده است.

متون ادبی به واسطه ی چند لایه بودنش، با تأویل ها و تفاسیر مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همراه است. هدف اصلی خطیب، اقناع مشارکین است. به همین سبب، باید با عوامل بافت متنی(درون زبانی) و بافت موقعیتی(بیرون زبانی) نظیر بافت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آشنایی داشته باشد تا بتواند در اقناع مخاطبان از آن استفاده کند. خطبه ی نکوهش مردم بصره از مجموعه سخنرانی های زیبا و تأثیرگذار علی(ع) می باشد که بعد از پیروزی در جنگ جمل، در مسجد جامع بصره، ایراد فرمودند. فضای این خطبه آکنده از توبیخ مردم پیمان شکن بصره است که منافقانه و در پی اطاعت از خواص بی بصیرت، شورش کردند. در این مقاله، ضمن اثبات شناخت ویژگی های تأثیرگذار این خطبه در شناساندن مخاطبان، به تحلیل بافت متنی و موقعیتی آن می پردازیم. از نتایج مهم پژوهش، بیان زیبایی های ادبی این خطبه در حیطه ی تحلیل متن و اثبات وجود هماهنگی بین گفتمان این خطبه و موقعیت های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در ورای ظاهر این خطبه می باشد.

در کتب روایی مختلف، روایاتی از امام علی(ع) در مورد زن وارد شده است که تعدادی از این احادیث، شخصیت و هویت زن را زیر سوأل برده و مورد نکوهش قرار داده است. برخی تعابیری که در نهج البلاغهو جز آن به چشم می خورد به توصیف ویژگی های فردی زن پرداخته و آنان را ناقص العقل، ناقص الایمان، شر، قلیل الوفاء، آسیب پذیر در برابر گناه و... معرفی کرده است که زمینه ساز اختلاف نظرات متعددی بین علماء و شارحان نهج البلاغه گشته است. جدای از مشکلات سندی که متوجه اکثر این روایات است، در صورت عدم رعایت اصول و مبانی فهم حدیث،متن آنها نیز با ملاک ها و معیارهایی چون؛ قرآن، سنت، عقل، شأن معصوم، واقع و تاریخ، مخالف و از نظر به دور می نماید. و آنچه مورد پذیرش و موافق روح اسلام و سیره علوی است، یکسان بودن زن و مرد در خلقت و آفرینش و ابعاد شخصیتی است که البته این تنافی با حوزه جنسیتی زن و تفاوتهای مربوط به آن ندارد.

برخلاف رویکرد سه بعدی حاکم بر جامعه شناسی موجود، این مقاله ابعاد جامعه را چهاربعدی (خداوند، انسان، زمین، و پیوند) به تصویر می کشد و با بهره گیری از سخنان حضرت علی(علیه السلام) به کمک روش «تحلیل محتوای کیفی»، نشان می دهد که هر چهار بعد جامعه، با تفاوت هایی، به شکل طولی، بر فکر و روحیات انسان اثرگذارند. اثرگذاری خداوند متعال حتمی و قاطع بوده، در همة عوامل دیگر جاری و ساری است، هرچند در خصوص افعال اختیاری انسان، این اثرگذاری از مسیر ارادة انسانی، اعمال می شود، اگرچه، همان جا نیز خداوند حضور دارد. در مرحلة بعد، اثرگذاری انسان قرار دارد که به موجب اختیار و مسئولیتی که دارد، بیشترین دخالت را در این فرایند، پس از خدای متعال و در طول او ایفا می کند. در مرحلة سوم، عوامل غیبی (فرشتگان و شیطان) قرار دارند، و سرانجام، در مرحلة چهارم، باید به نقش عوامل طبیعی و اجتماعی در این خصوص اشاره کرد.

پژوهش حاضر به هدف ارائه‌ی الگوی سبک زندگی اجتماعی با تکیه بر سیره و کلام امیرالمومنین علی علیه السلامدر دو حوزه‌ی خانوادگی و شغلی پرداخته است. پرداختن به روش الگویی حضرت علیعلیه السلام می-تواند پاسخگوی نیازهای اولیه و ثانویه‌ی انسان‌ در طول دوران زندگی باشد. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است که بر اساس اطلاعات کتابخانه‌ای مبتنی بر مطالعه‌ی متون دینی و علوم معاصر (روانشناسی،جامعه شناسی و علوم تربیتی) شکل گرفته است. یافته های تحقیق نشان می‌دهددر کلام و سیره ی امام علیعلیه السلام مولفه‌هاییجهت سبک زندگی بیان شده است که بر اساس آن میوان الگوی جامعی از سبک زندگی اجتماعی را ارائه نمود. الگوی مطرح شده در سیره ی گفتاری و رفتاریامام علیعلیه السلام در حوزه-های زندگی اجتماعی همچون خانوادگی و شغلی بر اساس هدفمندی، پرهیز از دنیا زدگی و دنیا طلبی وتنها برای رسیدن به رضایت الهی مبتنی است. و از آنجا که امام علی علیه السلام و سایر معصومین علیهم السلام شخصیت هایی فرا تاریخی و فرا زمانی هستند میتوانند الگو و سرمشق انسان‌ها در تمامی اعصار باشند وتمامی انسان‌ها از این الگو بهره‌مند شوند.