مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

التفات از صنعت های علوم بلاغت می باشد که با یادگیری آن به فهم عمیق تر اعجاز بلاغی قرآن و ساختار کلامش و درک صحیح آیات الهی نایل می شویم. هدف پژوهش حاضر بررسی تطبیقی صنعت التفات در تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن و تفسیر التحریر و التنویر است. پژوهش حاضر از نوع بنیادی و با روش توصیفی – تحلیلی انجام شده و روش تحلیل داده ها مقایسه ای بوده است. جامعه تحقیق متنی: شامل آیات قرآن و تفسیر المیزان و التحریر می باشد که به صورت هدفمند و در راستای سوالات تحقیق انجام گرفته است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که التفات در المیزان بر اساس مکتب سکاکی و بر سه قسم التفات در ضمایر، عدد و افعال است، که به طور کلی 217 التفات تبیین شده که 185مورد التفات در ضمایر و 31 مورد التفات در عدد و 1مورد التفات در افعال می باشد و با دو شیوه ایجابی و سلبی به تبیین التفات در آیات الهی پرداخته، وی در شیوه ایجابی با تعیین مواضع و نکات التفات و بهره‌گیری از اختلاف قرائت، سیاق آیات، اصالت سیاق و بهره گیری از قواعد عربی، به بیان التفات پرداخته و در شیوه سلبی علاوه بر قواعد ادبی با توجه به تعمیم خطاب و سیاق به تبیین عدم التفات در آیات پرداخته است. التفات در التحریر بر اساس مکتب سکاکی و بر دو قسم التفات در ضمایر و عدد است که به طور کلی 204 مورد التفات تبیین شده که 200 مورد التفات در ضمایر و 4 مورد التفات در عدد می باشد و با دو شیوه ایجابی و سلبی به تبیین التفات در آیات پرداخته، که در شیوه ایجابی با تعیین مواضع و نکات التفات و بهره گیری از اختلاف قرائت و سیاق و با بهره گیری از قواعد عربی و بر اساس قواعد نحوی به تبیین التفات پرداخته است و در روش سلبی تنها با استفاده از قواعد ادبی به تبیین عدم التفات پرداخته است. در انواع التفات هر دو مفسر به التفات در ضمایر و عدد پرداخته اند و از این صنعت با نام التفات و عدول یاد کرده اند و در تعیین التفات پیرو مکتب سکاکی بوده اند و مواضع و نکات التفات را بیان کرده اند و در تبیین التفات آیات هر دو مفسر با بهره گیری از اختلاف قراءات، سیاق آیات، قواعد عربی به شرح التفات پرداخته‌اند، در برخی از آیات هر دو مفسر با بهره گیری از قواعد عربی به عدم التفات در آیات اشاره کرده اند، المیزان و التحریر در برخی آیات در تعیین مواضع و نکات آیات و در برخی دیگر تنها در تعیین موضع التفات متفق القول هستند. با وجود شباهت ها، تفاوت هایی نیز دیده می شود، از جمله تفاوت در اقسام و انواع التفات و تبیین موضع و نکات التفات و میزان توجه به قواعد ادبی و اختلاف قراءات و سیاق آیات، هم چنین هر کدام در تبیین عدم التفات دلایل متفاوتی ذکر نموده اند. با وجود تفاوت ها و شباهت ها هر دو تفسیر، زیبایی کلام الهی را به تصویر کشیده‌اند.

التفات به عنوان یکی از شگرد‌ها و آرایه‌های ادبی در بیشتر کتاب‌های بلاغی عربی و فارسی به صورت انتقال گوینده از خطاب به غیبت و بر‌عکس تعریف، و انواع محدودی برای آن بر شمرده شده است. هر یک از این انواع، قابل بررسی در یکی از حوزه‌‌های علوم بلاغت (معانی و بدیع) و دستور می‌باشد. بی‌تردید عرب جاهلی پیش از نزول قرآن، با موازین و معیار‌های ادبی آشنایی داشته است، اما شناخت این آرایه‌ی ادبی مدیون پژوهش‌های بلاغیون مسلمان در اثبات اعجاز کلام الهی است. در تأثیر‌پذیری بلاغت فارسی از بلاغت عرب تردیدی نیست، اما شواهدی دال بر وجود این آرایه‌ در متون ادبی قبل از اسلام چون گات‌ها، درخت آسوریک و... دیده می‌شود که نشان از قدمت این آرایه در ادب فارسی دارد. جدا از بلاغیون و ادبا، زبان‌شناسان نیز سعی در توصیف شیوه‌های بیان ادبی با روش‌ها و مفاهیم خود داشته‌اند. از این رو، می‌توان در تبیین کارکرد‌های بلاغی التفات، از مفاهیم ویژه‌ی زبان‌شناسی همچون؛ برجسته‌سازی، هنجار‌گریزی، آشنایی‌زدایی یاری جست و از التفات به عنوان یکی از ابزار‌هایی که منجر به ساختار‌شکنی می‌شود، نام برد.این پژوهش بر آن است تا ضمن بررسی تطوّر تاریخی این آرایش کلامی در ادب فارسی، با نگاهی به ادب عرب و نیم‌نگاهی به ادب غرب، نارسایی‌ مطالب مربوط به التفات را آشکار ساخته و با در نظر داشتن توسعه معنایی آن، تعریف جامعی از این شگرد ادبی ارائه دهد و انواع چند‌‌گانه‌ی آن را در قالب واگردانی‌های دستوری، خطابی، بافتی، معنایی و... بر‌شمارد. در نهایت پژوهش حاضر، التفات را هرگونه تغییر و دگرگونی خلاف عادت در روال عادی کلام می‌داند که با عملکرد بر محور عمودی شعر، ضمن اقناع حس زیبایی‌شناسی مخاطب، با درنگ و تأمّلی که ایجاد می‌کند، همانند زنجیره‌ای، ابیات را به یکدیگر پیوند داده و بر انسجام کلام می‌افزاید.

عبدالحلیم در این جستار، کارکردها و کاربردهای شگرد التفات را در قرآن بررسی می‌کند. ابتدا به دیدگاه برخی مستشرقین مانند نولدکه، وات‌ـ‌بل و وانزبرو درباره برداشت اشتباه از این شگرد اشاره می‌کند. آن‌گاه در بخش اول و دوم مقاله، ابتدا دربارۀ معنای التفات، واژه‌های مترادف التفات، توجه جدی به التفات در کتب بلاغت، انواع خاص و عام التفات، و نیز جایگاه التفات در علم بلاغت بحث می‌کند و در کنار صنعت التفات، مشخصه‌های تطبیقی آن، از جمله تغییر دستور زبانی در راستای اهداف بلاغی را برشمرده، تحلیل می‌کند. عبدالحلیم معتقد است گرچه برخی از این مشخصه‌ها در مقولۀ التفات جای نمی‌گیرند، اما بیش و کم با صنعت التفات در ارتباطند و ازاین‌رو، در بررسی‌ نمونه‌های خاص اشاره می‌کند که این تغییرات کجا حادث می‌شوند و تلاش می‌کند تأثیر آنها را توجیه و تبیین کند. سرانجام به کارکرد کلی التفات و مشخصه‌های مرتبط با آن نیز اشاره می‌کند. عبدالحلیم امیدوار است تمام این مباحث، ماهیت این مشخصة سبکی را شفاف و کاربرد آن را در قرآن تبیین کند.

صنعت التفات به معنای دگرگونی و تغییر خلافِ ظاهر در اسلوب کلام، ازجمله پرکاربردترین صنایع ادبی به کار رفته در قرآن و از ویژگی‌های سبکی آن به شمار می‌آید. دشواری کاربرد این فن سبب شده است تا آن را «شجاعات العربیه» بنامند و در ادبیات عرب پیش از قرآن، کمتر استفاده شود. از این رو کاربرد فراوان آن در قرآن با توجه به فایده‌های عام و خاصش، نشان دهندۀ فصاحت و بلاغت بی‌نظیر قرآن است؛ اما بااین‌وجود ‍‍، در ترجمه‌های قرآن به زبان فارسی، کمتر مورد توجه قرارگرفته شده است. البته از میان گونه‌های این فن، برخی مانند التفات در ادوات؛ التفات در ساختار نحوی و التفات در معجم به دلیل کاستی‌های زبان فارسی نسبت به عربی، در ترجمه قابل انتقال نیستند؛ اما برخی دیگر مانند التفات در ضمایر؛ التفات در عدد و التفات در صیغه‌ها قابل‌انتقال‌اند و مترجم قرآن باید تلاش کند این‌گونه موارد را منتقل کند تا خواننده ترجمه بتواند از این محسنات معنوی قرآن و فایده آن‌ها بهره‌مند شود. این تحقیق بر آن است تا با استفاده از دیدگاه‌های مفسران و محققان قرآنی درباره آیات التفات و حکمت آن‌ها، برخی از مهم‌ترین ترجمه‌های فارسی قرآن کریم در دوره معاصر را مورد بررسی و نقد قرار دهد تا پس از بیان نکات ضعف و قوت هر یک، هم شاخص‌ترین آن‌ها را در توجه به التفات و انتقال آن مشخص کند و هم برای مترجمان آینده قرآن راهنما باشد.

زمان از دیرباز یکی از مهمترین موضوعات مورد توجه اندیشمندان بوده است خواه در حوزه ی فلسفه، خواه در حوزه ی هنر و خواه در حیطه ی علم. نگاهی اجمالی به هریک از حیطه های یاد شده، نه تنها بیانگر اهمیت موضوع زمان که نمایانگر مناقشات و اختلاف نظرهای گوناگون در این زمینه خواهد بود. همین گونه گونی در آراء حکما و متفکران ادیان و مذاهب مختلف نیز دیده می شود. برای نمونه حکمای مسلمان به رغم تأسی به یک کتاب مشخص- قرآن- پاسخ های متفاوتی به چیستی و ماهیت قرآن داده اند. از این رو برای فهم منظر دین اسلام نسبت به زمان باید به قرآن مجید مراجعه کرد و ماهیت و بود زمان را از چیستی و نمود آن در این کتاب الهی نتیجه گرفت. از مطالعه ی اشکال نمود زمان در قران مجید نظیر سنتهای الهی، سوگندها، عالم خلق و امر، شاخص های زمانی و روایت ها، چنین نتیجه می شود که زمان یکی از مخلوقات خداوند و مفهومی مستقل از حرکت است. درک انسان از زمان نیز تابع درجه ایمان و زیست- جهان اوست.در میان تمامی اشکال نمود زمان، روایتها به دلیل پیوند ناگسستنی شان با زمان- از اهمیت ویژه ای برخوردارند. در این رساله پایه ی زمانی شش روایت از قرآن کریم- روایت آفرینش، روایت اصحاب کهف، روایت عزیر، سوره ی تحریم، روایت اصحاب اعراف، و روایتی از بهشت و جهنم در سوره ی واقعه مورد تحلیل قرا گرفته اند. ویژگی خاص این روایت های وحیانی- همچون استفاده ی حداقلی از توصیف، کاربرد وسیع صنعت التفات در دو سطح گیرنده و فرستنده، و عدم تبعیت افعال از منطق دستوری، و انطباق زمان گفتمان بر زمان عمل روایت، بیانگر تمایز آنها از روایت های بشری است. از این رو نمی توان دستور و بوطیقای متعارف را در مورد روایتهای وحیانی به کار بست.

التفات از زیباترین صنایع بلاغی درحوزه علم معانی است که انواع متعدد آن به فراوانی درقرآن کریم به کار رفته و باعث زیبایی و حلاوت کلام وحی گردیده است، اکثر علمای بلاغت آن را تحت عنوان خروج کلام از مقتضای ظاهر و انتقال از یکی از صیغه‌های تکلّم، خطاب و غیبت به دیگری تعریف کرده‌اند.‌ بر این اساس برای آن شش وجه برشمرده‌اند، به نظر می‌رسد این شگرد ادبی منحصر به انتقال از ضمیری به ضمیر دیگر نباشد و گونه‌های دیگری نیز برای آن می‌توان پیدا کرد، در این پژوهش ضمن ارائه تقسیم بندی جدیدی از التفات، به پیگیری اغراض و نکته‌های لطیف آن از منظر زیبایی‌شناسی، در تفاسیر مختلف شیعه و سنّی پرداخته‌ شده‌است. پس در فصل اوّل؛ کلیّات و مفاهیم و در فصل دوّم و سوّم؛ التفات در ساختارهای اسمی و فعلی، التفات در ادوات والتفات در ساختار نحوی و لغوی، با تحلیل معانی ثانویه‌ی هر مورد بیان شده‌است