مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تَفسیرُ الصّافی یکی از آثار ملامحسن فیض کاشانی(۱۰۰۷ق -۱۰۹۱ق) در تفسیر قرآن است که بیشتر از روش تفسیر روایی (تفسیر آیات به کمک روایات) بهره گرفته و به علت اختصار و جامعیت، در زمان‌های مختلف مورد توجه بوده است. فیض در این اثر سعی کرده، تفسیری پیراسته از اندیشه‌های گوناگون عرضه کند و از این رو نام «الصافی» را برای آن برگزیده است./ این تفسیر، مباحث کلامی، عرفانی و ادبی را نیز در بر دارد و مؤلف در تفسیر الاصفی آن را خلاصه کرده است. / روش مؤلف: فیض در تفسیر صافی، تأثیر شدید و نمایانی از تفسیر بیضاوی دارد تا جایی که اگر روایتی در تفسیر آیه نباشد اصل عبارت بیضاوی را نقل می‌کند و گاه با اندک تغییری آن را می‌آورد. / فیض کاشانی قبل از آغاز تفسیر، بعد از مقدمه‌ای، دوازده مقدمه را به عنوان مقدمات تفسیر خود ذکر می‌کند که به تعبیر محمد هادی معرفت در التفسیر و المفسرون، از بهترین مقدمات تفسیری است که در ابتدای تفسیر آورده شده و مصنف به بهترین وجه مطالب ضروری را که هر مفسر باید بیان نماید، ذکر کرده است. / مطالب مقدمات به قرار ذیل است: مقدمه اول، در فضل قرآن و وصیت به تمسک به آن از روایات اهل بیت و در مذمت دشمنان آنان. مقدمه دوم، در بیان این که علم قرآن، نزد اهل بیت بوده و ظاهر و باطن همه قرآن را آنان می‌دانند. مقدمه سوم، در بیان این که کل قرآن در شأن اولیاءاللّه و دشمنان آنان وارد شده است. مقدمه چهارم، در بیان وجوه معانی آیات از تفسیر و تأویل، ظاهر و باطن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و... که بخشی از مطالب علوم قرآن را تشکیل می‌دهند. مقدمه پنجم، در بیان مفهوم تفسیر به رأی و نهی از آن می‌باشد. مقدمه ششم، در عدم تحریف قرآن. مقدمه هفتم، در بیان این که قرآن تبیان همه چیز است، و اصول معارف دینی و قواعد شرعی در آن مطرح شده است. مقدمه هشتم، در بیان قرائات مختلف و میزان اعتبار آنها. مقدمه نهم، در نزول دفعی و تدریجی قرآن. مقدمه دهم، در شفاعت قرآن و ثواب تلاوت و حفظ آن. مقدمه یازدهم، در تلاوت قرآن و آداب آن. مقدمه دوازدهم، در بیان اصطلاحات و روشی که در تفسیر بر آنها تکیه داشته است. / دیدگاه‌ها پیرامون تفسیر صافی: تفسیر صافی از جمله تفاسیری است که همه متأخرین در کتب خود بدان تکیه کرده‌اند؛ از جمله علامه طباطبایی در تفسیر المیزان که به آن استشهاد نموده‌اند. کسی که در تفسیر المیزان تتبع کند این حقیقت را به وضوح در می‌یابد. این امر دلالت بر اهمیت و منزلت تفسیر صافی و اعتماد بر مؤلف آن دارد. / محمد هادی معرفت می‌نویسد: تفسیر صافی در مجموع از تفاسیر نفیس و ارزشمند و فراگیر است که نزدیک به همه روایات اهل بیت در ارتباط با تفسیر یا تأویل آیات در آن گردآمده است؛ گرچه در مواردی سره و ناسره را با هم در آمیخته است./ سید محمد علی ایازی می‌گوید: این تفسیر در مقایسه با دیگر تفسیرهای قرآن مختصر است و در گذشته مورد استقبال علمای حوزه و همواره مورد بهره‌برداری دانش پژوهان قرار کرفته است؛ تا آنجا که متن درسی طلاب حوزه علمیه بود. / محمد حسین ذهبی نیز می‌نویسد: تفسیر صافی کتابی است که صاحب آن قرآن را طبق اصول مذهب امامی تفسیر می‌کند. مقام و موقعیت آن همانند موقعیت همه کتابهای تفسیری در پیشگاه مذهب امامیه اثناعشری است که معتقدند اهل بیت آگاه‌ترین مردم نسبت به اسرار قرآن و داناترین آنان نسبت به معانی قرآن هستند.

عقود المرجان في تفسير القرآن اثر سيد نعمة الله جزايرى (متوفى 1112ق)، تفسيرى در حواشى قرآن كريم و برگرفته از تفاسير معتبر خاصه و عامه مى‌باشد، كه نگارش آن به زبان عربى در سال 1102ق به اتمام رسيده است./ اين كتاب «العقود المرجان لحواشي القرآن» نيز خوانده شده و شيخ آقابزرگ تهرانى در «الذريعة»، با عنوان «العقود و المرجان» از آن ياد كرده است. در نسخه خطى «الكواكب المنتثرة» به عنوان «تفسير القرآن» نوشته شده، اما در نسخه چاپى (ص788) به «الحواشي على القرآن- العقود و المرجان» تبديل شده است. عنوان صحيح كتاب «عقود المرجان» است كه خود مؤلف نوشته و در نسخه‌هاى متعدد، به آن تصريح شده است./ كتاب با دو مقدمه از محققين و مؤلف آغاز و مطالب دربردارنده تفسير تمام سوره‌هاى قرآن كريم مى‌باشد كه در پنج جلد، تنظيم شده است./ مؤلف در اين كتاب، تفسير و تأويل، قرآن را از سخنان اهل بيت(ع) و اقوال مفسران گردآورده و در كنار اينها، به اختلاف قرائات و نكات ادبى و مواردى ديگر، اشاراتى كرده است./ مؤلف در اين اثر، در همه سوره‌ها، نخست درباره فضيلت آن سوره و خواص و ثواب تلاوت آن، احاديثى را از معصومان(ع) نقل كرده و سپس به بررسى تك‌تك آيات آن سوره پرداخته و گاه، آيات هم موضوع را به شكل پشت سرهم، تفسير كرده است./ وى تا جاى ممكن، در تبيين آيات، از روايات بهره برده و در موارد لزوم، به نكات لغوى و صرفى و نحوى پرداخته است./ از قرائن پرشمار آشكار مى‌شود كه بيشتر آنچه در اين كتاب گردآمده، به دست مؤلف آن بوده است. مطالبى نيز يافت مى‌شود كه گردآورندگان آن‌ها، كسانى جز مؤلف‌اند كه ممكن است به دستور مؤلف يا پس از درگذشت او، بدين كار دست يازيده باشند. نام اين كسان چنين است: حسن الموسوى، عصام، سعدالدين، محمدعلى و.../ مطالب و رواياتى كه در اين اثر آمده، گاه تلخيص و گاه، عباراتى بر آن‌ها افزوده و گاه مضمون آنها نگاشته شده و گاه، مطالب پراكنده در عبارتى واحد، آمده است. از همين روست كه مطالب بسيارى از اين تفسير و روايات منقول در آن، با مصادر آنها مطابق و سازگار نيست./ تلخيصات و زيادات در مواردى، ايهام و غلط و افتادگى در مطالب پديد آورده‌اند كه توسط مصححان تصحيح شده است./ مؤلف در نقل روايات، فراوان از تفسير «نورالثقلين» اثر عبدعلى حويزى بهره برده و در تفسير آيات الاحكام، از كتاب «مسالك الأفهام إلى آيات الأحكام» اثر فاضل جواد استفاده كرده و در برخى موارد، جملات اين كتاب را عيناً نقل كرده است.

تفسير المعين تألیف نور‌الدين محمد بن مرتضى كاشانى معروف به نورالدين اخبارى (متوفاى پس از 1115ق) از شاگردان ملا محسن فيض كاشانى مشتمل بر تفسير تمام قرآن است./ مفسر در رساله «منتخب التصانيف» خود، انگيزه نگارش كتاب را چنين ذكر كرده است: «چون تفسير صافى مبسوط بود و بر خواننده‌ى قرآن سخت مى‌نمود كه در اثناء قرائت به آن مراجعه كند، به ذهنم آمد كه تفسيرى از آن بيرون آورم كه به قارى قرآن هنگام تلاوت، در فهم لغات و كلمات قرآنى كمك كند.» لذا دست به نگارش اين تفسير زده است./ ساختار: تفسيرى است مختصر به شيوه تفسير سيد عبدالله شبر با استناد به روايات و احاديث ائمه اطهار(ع) با اين تفاوت كه وى متأثر از فرهنگ و گرايش عمومى قرن يازدهم و دوازدهم هجرى برخى از علماى شيعه، در توجه فوق‌العاده به حديث در برابر روش تفسير اجتهادى و عقل‌گرايى برخى ديگر از علماى آن دوران است. اين تفسير مزجى و همانند صافى فيض كاشانى است./ روش ايشان در بيان مطالب به اين شكل بوده كه ابتداى هر سوره پس از ذكر نام به بيان تعداد آيات و مكى و مدنى بودن آن مى‌پردازد. سپس فرازهايى از آيات را بطور جداگانه تفسير مى‌كند. در اين بين بطور طبيعى برخى آيات بدون توضيح مى‌باشند./ گزارش محتوا: نويسنده قبل از شروع به تفسير مقدمه‌اى را در پانزده صفحه در ضوابط و مطالب مهم مربوط به تفسير آورده است كه اهميت تمسك به قرآن، تلاوت، تدبر و تفسير آن، با ذكر آيات و احاديثى از پيامبر(ص) و ائمه(ع)، و احاديثى در زمينه‌ى نزول قرآن از جمله مطالب آن است./ او ضمن بيان شيوه تفسيرى خود، رمز حروف كلمه‌ى معين را كه در جاهاى مختلف تفسير بكار برده توضيح مى‌دهد و مى‌گويد: «پس از نقل نص عبارت ائمه(ع) رمز «م» و پس از بيان مطلبى كه مستفاد از كلام ائمه(ع) است، رمز «ع» و پس از نقل عين عبارت تفسير قمى كه به امام(ع) نسبت نداده است، و يا توهم تنافى به حسب ظاهر بين روايت و آنچه كه من نقل كرده‌ام رمز «ى» و بعد از بيان كلام معصوم(ع) و يا بيان آيه رمز «ن» را مورد استفاده قرار دادم و بقيه‌ى موارد را كه داراى اين رموز چهارگانه نباشند قول مفسرين بوده كه با تصرف در عبارت از آنها نقل شده است.»/ ايشان مصادر اقوال و متون اخبار را به تفسير صافى ملا محسن فيض ارجاع داده است./ مفسر سعى نموده از تكرار مطالب مشابه جلوگيرى نمايد، بر اين اساس گاهى تفسير آيات را به موارد مشابه قبل ارجاع مى‌دهد؛ مانند ج 1، ص168، آيه 88-89، آل عمران./ مصنف به‌طور معمول به قرائات و اختلاف آنها توجه نموده و شكل‌هاى متفاوت اختلاف قرائت از قبيل قرائت‌هاى تفسيرى، قرائت‌هايى كه نشان از حذف كلمه دارد و نيز قرائت‌هايى كه دلالت بر حذف و تفسير ندارد كه موارد اصلى اختلاف قرائت مى‌باشد را مورد مداقّه قرار داده است؛ مانند ج 1، ص19 و ص20، و ص144، قرائت «القيّوم»./ توجه مصنف به شأن نزول نيز در حد اشاره به موارد اندكى از آن مى‌باشد؛ مانند: ج 1، ص241، آيه 88 سوره نساء./ مفسر بر اين تفسير خاتمه‌اى نيز در باب دعاهاى تلاوت قرآن و كيفيت استخاره به قرآن دارد و اتمام تفسير به سال 1090ق بوده است./ وضعيت كتاب: اين تفسير در اصل يك مجلد بزرگ بوده كه ناشر با تحقيق آقاى حسين درگاهى آن را در سه جلد منتشر كرده است. حسين درگاهى محقق كتاب نسخه حاضر را با استفاده از شش نسخه مختلف مهيا كرده است. نسخه اول كه با رمز «م» مشخص شده، به عنوان محور تحقيق قرار داده شده و در پاورقى به تفاوت‌ها اشاره شده است. در اين نسخه نيمى از صفحه را فقط آيات قرآن و نيم ديگر را توضيح و تفسير مفسر به همراه آيات و فرازهاى آن تشكيل مى‌دهد./ پاورقى‌هاى موجود اغلب برگرفته از تعليقات نسخ خطى متفاوت مى‌باشد. بيان فضل سور، اشاره به متن برخى احاديث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ توسط محقق محترم ذكر شده است.

تفسير المعين تألیف نور‌الدين محمد بن مرتضى كاشانى معروف به نورالدين اخبارى (متوفاى پس از 1115ق) از شاگردان ملا محسن فيض كاشانى مشتمل بر تفسير تمام قرآن است./ مفسر در رساله «منتخب التصانيف» خود، انگيزه نگارش كتاب را چنين ذكر كرده است: «چون تفسير صافى مبسوط بود و بر خواننده‌ى قرآن سخت مى‌نمود كه در اثناء قرائت به آن مراجعه كند، به ذهنم آمد كه تفسيرى از آن بيرون آورم كه به قارى قرآن هنگام تلاوت، در فهم لغات و كلمات قرآنى كمك كند.» لذا دست به نگارش اين تفسير زده است./ ساختار: تفسيرى است مختصر به شيوه تفسير سيد عبدالله شبر با استناد به روايات و احاديث ائمه اطهار(ع) با اين تفاوت كه وى متأثر از فرهنگ و گرايش عمومى قرن يازدهم و دوازدهم هجرى برخى از علماى شيعه، در توجه فوق‌العاده به حديث در برابر روش تفسير اجتهادى و عقل‌گرايى برخى ديگر از علماى آن دوران است. اين تفسير مزجى و همانند صافى فيض كاشانى است./ روش ايشان در بيان مطالب به اين شكل بوده كه ابتداى هر سوره پس از ذكر نام به بيان تعداد آيات و مكى و مدنى بودن آن مى‌پردازد. سپس فرازهايى از آيات را بطور جداگانه تفسير مى‌كند. در اين بين بطور طبيعى برخى آيات بدون توضيح مى‌باشند./ گزارش محتوا: نويسنده قبل از شروع به تفسير مقدمه‌اى را در پانزده صفحه در ضوابط و مطالب مهم مربوط به تفسير آورده است كه اهميت تمسك به قرآن، تلاوت، تدبر و تفسير آن، با ذكر آيات و احاديثى از پيامبر(ص) و ائمه(ع)، و احاديثى در زمينه‌ى نزول قرآن از جمله مطالب آن است./ او ضمن بيان شيوه تفسيرى خود، رمز حروف كلمه‌ى معين را كه در جاهاى مختلف تفسير بكار برده توضيح مى‌دهد و مى‌گويد: «پس از نقل نص عبارت ائمه(ع) رمز «م» و پس از بيان مطلبى كه مستفاد از كلام ائمه(ع) است، رمز «ع» و پس از نقل عين عبارت تفسير قمى كه به امام(ع) نسبت نداده است، و يا توهم تنافى به حسب ظاهر بين روايت و آنچه كه من نقل كرده‌ام رمز «ى» و بعد از بيان كلام معصوم(ع) و يا بيان آيه رمز «ن» را مورد استفاده قرار دادم و بقيه‌ى موارد را كه داراى اين رموز چهارگانه نباشند قول مفسرين بوده كه با تصرف در عبارت از آنها نقل شده است.»/ ايشان مصادر اقوال و متون اخبار را به تفسير صافى ملا محسن فيض ارجاع داده است./ مفسر سعى نموده از تكرار مطالب مشابه جلوگيرى نمايد، بر اين اساس گاهى تفسير آيات را به موارد مشابه قبل ارجاع مى‌دهد؛ مانند ج 1، ص168، آيه 88-89، آل عمران./ مصنف به‌طور معمول به قرائات و اختلاف آنها توجه نموده و شكل‌هاى متفاوت اختلاف قرائت از قبيل قرائت‌هاى تفسيرى، قرائت‌هايى كه نشان از حذف كلمه دارد و نيز قرائت‌هايى كه دلالت بر حذف و تفسير ندارد كه موارد اصلى اختلاف قرائت مى‌باشد را مورد مداقّه قرار داده است؛ مانند ج 1، ص19 و ص20، و ص144، قرائت «القيّوم»./ توجه مصنف به شأن نزول نيز در حد اشاره به موارد اندكى از آن مى‌باشد؛ مانند: ج 1، ص241، آيه 88 سوره نساء./ مفسر بر اين تفسير خاتمه‌اى نيز در باب دعاهاى تلاوت قرآن و كيفيت استخاره به قرآن دارد و اتمام تفسير به سال 1090ق بوده است./ وضعيت كتاب: اين تفسير در اصل يك مجلد بزرگ بوده كه ناشر با تحقيق آقاى حسين درگاهى آن را در سه جلد منتشر كرده است. حسين درگاهى محقق كتاب نسخه حاضر را با استفاده از شش نسخه مختلف مهيا كرده است. نسخه اول كه با رمز «م» مشخص شده، به عنوان محور تحقيق قرار داده شده و در پاورقى به تفاوت‌ها اشاره شده است. در اين نسخه نيمى از صفحه را فقط آيات قرآن و نيم ديگر را توضيح و تفسير مفسر به همراه آيات و فرازهاى آن تشكيل مى‌دهد./ پاورقى‌هاى موجود اغلب برگرفته از تعليقات نسخ خطى متفاوت مى‌باشد. بيان فضل سور، اشاره به متن برخى احاديث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ توسط محقق محترم ذكر شده است.

مختصر الأمثل في تفسير كتاب الله المنزل، تلخيص تفسيرالأمثل نوشته آيت‌الله مكارم شيرازى با همكارى جمعى از فضلاء و پژوهشگران قرآن مى‌باشد. تفسير مذكور با اهتمام احمدعلى بابايى در پنج جلد خلاصه شده است. / در جلدهاى پنج‌گانه كتاب به ترتيب سوره‌هاى ذيل آمده است: جلدا- سوره‌هاى فاتحه، بقره، آل عمران، نساء و مائده؛ جلد2- مشتمل بر 10 سوره از انعام تا حجر؛ جلد3- مشتمل بر 15 سوره از نحل تا روم؛ جلد4- مشتمل بر 22 سوره از لقمان تا طور؛ جلد5- مشتمل بر 62 سوره از نجم تا ناس./ آيت‌الله مكارم شيرازى در مقدمه‌اش بر كتاب به درخواست بسيارى از مردم به تلخيص «التفسير الأمثل» اشاره كرده و اينكه شيخ احمدعلى بابايى اين امر مهم را با اشراف ايشان به عهده گرفته است. اين كار از ديدگاه ايشان شرح كاملى از آيات شريفه قرآن از جهتى و تفسير مختصرى است براى كسانى كه خواستار يك مطالعه تفسيرى سريع هستند./ احمدعلى بابايى به جهت رعايت امانت، تنها خلاصه «الأمثل» را بدون هرگونه دخل و تصرف و اظهار نظر به خواننده ارائه نموده است.

تفسير الشهيد زيد بن علي(ع) المسمى تفسير غريب القرآن، از جمله كتب تفسيرى عربى منسوب به زيد فرزند امام زين‌العابدين(ع)(شهادت 121ق) است. اهميت اين كتاب به دليل قدمت آن است و اينكه از قديمى‌ترين كتبى است كه در علم لغت و تفسير به دست ما رسيده است. اين كتاب پس از سال 118ق، تأليف شده است. كتاب را يكى از شاگردان وى به نام عمرو بن خالد واسطى گردآورى و تدوين كرده است. آن‌گونه كه تراجم‌نويسان گفته‌اند برخى از سوره‌هاى اين اثر، به‌ويژه سوره «فاتحةالكتاب» و «البقره» در زمان حبس - پنج ماه - زيد بن على(ع) در زندان شام نگاشته شده است./ روش‌شناسى كتاب غريب القرآن: 1- ريشه‌هاى مشترك يا غير مشترك، از حجم 6236 آيه قرآن كريم، مجموعاً 2786 آيه از سور مختلف قرآن كه داراى 1152 ريشه مشتركند، در اين اثر بررسى شده است. 2- شرح و بيان كلمات پيچيده و غريب و بررسى لغوى و معنايى و توضيح مفردات آنها. 3- بررسى لغاتى كه غير لغت قريش در قرآن آمده است. 4- شرح جملات و عبارات قرآنى. 5- بررسى واژه يا واژگان و عبارات قرآنى به لحاظ تفسيرى. 6- بررسى به لحاظ مصداق. 7- بيان اقوال متعدد در تفسير كلمه‌اى واحد، به‌طورى‌كه ترجيح واحدى در آن يافت نمى‌شود. 8- استفاده نكردن از نظريات برخى از اهل تسنن. 9- بيان نكردن شأن نزول آيات، به‌ويژه آيات مربوط به اهل بيت(ع). (موارد 7 و 9 از نقاط ضعف اين اثر بشمار مى‌روند)

تفسیر " قدوة التفاسير في المأثور عن خاتم الانبياء والمرسلين" همانگونه که از نام آن هم مشخص است، تفسیری است روایی و ماثور از پیامبر بزرگوار اسلام که احادیث تفسیری ایشان از طریق اهل بیت (شیعه) رسیده است و گاها از احادیث اهل عامه هم که در کتب معتبرشان ذکر شده است ، در این کتاب ارزشمند ذکر شده است.

مغنیه پس از آنکه تفسیر الکاشف را به تحریر درآورد با عنایت به اهمیت نسل جوان مصمم گردید تفسیری بر قرآن با قلمی روان و مستند و در عین حال مختصر که مورد پسند جوانان باشد تحت عنوان التفسیر المبین (در یک جلد) به نگارش درآورد. اوّلین اثر تفسیری ایشان بر قرآن کریم تحت عنوان «الکاشف فی تفسیر القرآن الکریم» است که در هفت مجلد در بیروت به چاپ رسیده و مفسّر در این تفسیر، از مجموع روش‌های تفسیری بهره جسته است.

مختصر مجمع البيان في تفسير القرآن خلاصه‌ای از كتاب مجمع البيان طبرسى است كه توسط شيخ محمدباقرناصرى انجام و منتشر شده است. / انگيزۀ مؤلف: ناصرى در مقدمۀ خود مى‌نويسد:در حوزۀ علميۀ شهر ناصريه به تدريس تفسير قرآن مشغول بودم، احساس كردم به تفسيرى نياز است كه شامل آيات الاحكام، اسباب نزول، بيان مفردات و مطرح كردن برخى مطالب قرآنى بر اساس ديدگاه شيعه و روايات اهل‌بيت(ع) باشد، بعد از مشورت فراوان به اين نتيجه رسيدم كه تفسير مجمع البيان را خلاصه نمايم./ روش تلخيص: ناصرى در مقدمه مى‌نويسد: «سعى كردم از چارچوب تفسير مجمع البيان خارج نشوم، بدين جهت اغلب از تعابير، جملات و كلمات آن استفاده كردم. قصص، احكام و آراء مختصر و كوتاه برگزيدم و بخش‌هاى بيان آيات، احكام و اسباب نزول را بيشتر مورد توجه قرار دادم. از خوض در ادبيات و لغت پرهيز نموده، مطالب اين بخش را كنار گذاشتم. از اخبار و روايات و آراء به آنچه غرض را مى‌رساند اكتفا نمودم.»/ بنابر اين سير ورود و خروج ايشان به بحث به اين ترتيب است كه، در هر سوره ابتدا كلياتى دربارۀ سوره از قبيل نام، مكى مدنى بودن و تعداد آيات مطرح مى‌كند سپس به بيان معنا و توضيح آيه مى‌پردازد، در اين ميان، اشاره‌اى نيز به معناى برخى لغات و وجوه و احتمالات در معناى آن خواهد داشت، به همين جهت مطالعه كننده اثرى از عناوين النزول، فضلها (سوره)، التوضيح، اللغة، الاعراب، القراءة، الحجة، و المعنى و عنوانهاى موضوعى مانند: فصل فى التقوى و المتقى، كه براى تفكيك مطالب و نظم بيشتر از طرف مرحوم طبرسى انتخاب شده بود نخواهيد ديد لذا اين مختصر بيشتر، مختصر بخش «توضيح» و «المعنى» خواهد بود، با اين وصف رويكردى اجتهادى، روايى به خود گرفته است كه جنبۀ تربيتى و هدايتى نيز خواهد داشت./ مختصر مجمع البيان، در سال 1413ق توسط مؤسسه انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسين حوزۀ علميه قم، در 3 مجلد با قطع وزيرى به عنوان چاپ دوم به بازار عرضه شده است.فهرستى بر اساس سوره‌ها نيز آخر هر جزء راهنماى محققین خواهد بود./ چاپ ديگر آن در بيروت به سال 1989‌م در 3 مجلد ارائه گرديده است./ چينش فعلى مختصر مجمع بنا به گفتۀ ناصرى، 8 سال زمان به خود اختصاص داد و در سال 1400ق پايان يافت./// مقدمه‌اى كوتاه از ناصرى در ابتداى تفسير به چشم مى‌خورد كه شامل مطالبى در فضل قرآن و عظمت آن، علم تفسير و جايگاه آن، جايگاه قرآن، اهل‌بيت(ع) و قرآن، جايگاه تفسير مجمع البيان و مؤلف آن، انگيزۀ خود از تلخيص مجمع البيان و شيوۀ آن مى‌باشد.

مجمعُ البیان فی تفسیر القُرآن ، از مهم‌ترین تفاسیر قرآن کریم نوشته فضل بن حسن طبرسی (متوفای ۵۴۸ ق) عالم دینی و مفسر شیعی. این تفسیر را دانشمندان شیعه و سنی ستوده و از آن به عنوان یکی از منابع قدیم تفسیری یاد کرده‌اند. مجمع البیان از گونه تفاسیر ادبی قرآن است و پژوهشگران، اهمیت این اثر را در جامعیت، اتقان و استحکام مطالب، ترتیب دقیق، تفسیر روشن و سودمند و انصاف در نقد و بررسی آرا دانسته‌اند. / این تفسیر شامل مباحثی چون: قرائت، اعراب، لغات، بیان مشکلات، ذکر موارد معانی و بیان، شأن نزول آیات، اخبار وارده در آیات و شرح و تبیین قصص و حکایات است. از نکات قابل توجه مجمع البیان، مباحث مرتبط با تناسب آیات در این تفسیر است که در ذیل نظم، پیوند نامعلوم یا دیریاب آیات با یکدیگر را توضیح می‌دهد و از این جهت، می‌توان گفت طبرسی از نادر مفسران شیعی است که به علم مناسبات توجه کرده است. / این تفسیر بسیار متاثر از تبیان شیخ طوسی است، با این تفاوت که طبرسی با تقسیم‌بندی مباحث، زمینه استفاده بهتر و گزینش آسان‌تر استفاده‌کننده را فراهم ساخته است. کسانی که به هر قسمت از تفسیر، علاقمند باشند، می‌توانند به‌راحتی به همان قسمت از ادبیات، قرائت و تفسیر مراجعه کنند. مجمع البیان به بحث‌های موضوعی نمی‌پردازد و نظریات مفسران اهل سنت را نقل و با روش عالمانه نقد می‌کند. / مجمع البیان نمونه کامل تفسیر ادبی است. روش طبرسی در این اثر این است که ابتدا گروهی از آیات هر سوره را نقل می‌کند، سپس تحت چند سرعنوان از نظرگاه‌های علوم و معارف مختلف آن گروه آیات را بررسی و حلاجی می‌کند. ابتدا از نظر قرائت و اختلاف قرائات و قضاوت در بین قرائت‌های مختلف (تحت عنوان «حجة»)، سپس از نظر لغت و مشکلات لغوی، سپس از نظر اعراب، سپس از نظر اسباب النزول، سپس معنای مبسوط و منقّح آن گروه آیات را به دست می‌دهد و سرانجام تحت عنوان «نظم»، ربط سوره‌ها را به یکدیگر باز می‌نمایاند. / این شیوه و این سبک شیوا و فصل‌بندی شده، به مراجعه‌کننده امکان می‌دهد مشکل خود را که طبعاً در ذیل یکی از این ابواب و فصل‌های فرعی می‌گنجد به سرعت بازیابد و مانند سایر تفسیرها ناچار نباشد که گمشده خود را در لابه‌لای صفحات بسیاری جستجو کند. / تفسیر مجمع البیان یکی از مهم‌ترین و ارجمندترین تفاسیر جهان اسلام است که دانشمندان شیعه و سنی آن را مورد توجه قرار داده‌اند و از آن به عنوان یکی از منابع تفسیر یاد کرده‌اند و آن را از جمله تفاسیر قدیم دانسته‌اند که به نیکوترین صورت با الگویی مناسب و ضمن سرعنوانهای مکرر و ثابت تنظیم شده است. شیخ شلتوت مفتی اهل سنت در مقدمه‌ای که بر این تفسیر نگاشته است می‌نویسد: «مجمع البیان، در میان کتاب‌های تفسیری بی‌همتاست. این تفسیر با گستردگی، ژرفا و تنوع در مطالب و تقسیم، تبویب و ترتیب، دارای ویژگی و امتیازی است که در میان تفاسیر پیش از او بی‌نظیر و در میان آثار پس از آن کم نظیر است.» / اهمیت مجمع، به خاطر جامعیت، اتقان و استحکام مطالب و ترتیب دقیق و تفسیر روشن و سودمند و انصاف در نقد و بررسی آراء است. / مجمع البیان تاکنون چاپ‌های گوناگونی در مصر، بیروت و تهران داشته است که مجال اشاره به همه این چاپ‌ها نیست، اما یکی از چاپ‌های خوب، چاپی است که با تحقیق و پانوشت علامه ابوالحسن شعرانی در تهران چاپ شده و متضمن فوائد ادبی، تاریخی، تفسیری، کلامی و اعتقادی ارجمند و مفیدی است. همین چاپ مقدمه‌ای در شرح حال مؤلف و بحثی در تفسیر و طبقات دارد که قابل توجه است. / تهران، مکتبة العلمیة، چاپ ۱، ۱۳۳۸ ش، تصحیح و تعلیق ابوالحسن شعرانی، قطع رحلی./ قاهره، دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه، با مقدمه شیخ محمود شلتوت، ۱۲ جلد، قطع وزیری./ بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۹ ق، قطع رحلی ۱۰ جزء در ۵ جلد./ این تفسیر در ۳۰ جلد توسط چند تن به فارسی ترجمه و در مؤسسه انتشارات فراهانی از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ ش چاپ شده است و پس از آن نیز چاپ‌های منقح‌تر و جدیدتری منتشر شده است.