مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم «ربا» یکی از مفاهیمی است که در طول تاریخِ جهان اسلام مورد توجه طیف‏های گوناگونی از اندیشمندان از جمله مفسران، فقها و اخیراً اقتصاددانان اسلامی قرار داشته است. این سه گروه، در مطالعات خویش به شدت درگیر مفهوم ساخت یافته «ربا» که محصول دوره تدوین فقه است، شده اند. این در حالی است که جای خالی پژوهشی که بتواند با غلبه بر «فاصله تاریخی از زبان عصر نزول»، به بازسازی مفهوم «ربا» متناسب با عصر نزول دست یازد، کاملا احساس می شود. نویسنده‏ی این پایان نامه تلاش نمود تا با بهره گیری از روشهای ریشه شناسی و معناشناسی ساختگرا و نقشگرا این مهم را به انجام رساند. مطالعات حکایت از آن دارد که در قرآن کریم با دو گونه ربا مواجه هستیم که یکی از آن دو، بر پایه دهشِ از روی میل و خواستِ درونی شکل گرفته است. این در حالی است که گونه دوم، ابتنای بر گرفتنِ با قهر و غلبه دارد. بر این اساس، از اولی، حوزه معنایی «جابجایی ثروت برآمده از انصاف و حق» و از دومی، حوزه معنایی « جابجایی ثروت برآمده از ظلم » شکل می گیرد.

‫ورود به ساحت مفردات قرآن و بررسی آنها مرحله¬ی اساسی تدبّر در قرآن و آگاهی به آن از جمله مقدمات فهم قرآن به شمار می¬رود. از کاربردهای مهم مفردات در تفسیر قرآن، دستیابی به معنای دقیق واژه¬ها در عصر نزول است. این علم از زمان پیامبر رایج بوده و از قرن اوّل تا کنون کتاب¬های فراوانی در این زمینه، مستقلاً نگاشته شده و در ضمن برخی تفاسیر، مفسّران با توجّه ویژه¬ای به تبیین مفردات پرداخته¬اند. مجمع¬البیان اثر طبرسی (وفات/548ق) و کشّاف اثر زمخشری (وفات/538ق) از جمله این تفاسیرند. این دو تفسیر تقریباً هم¬زمان، امّا ظاهراً بی اطلاع از یکدیگر در نیمه دوم قرن پنجم و نیمه اول قرن ششم هجری به نگارش درآمدند. به علّت اهمّیّت فهم مفردات قرآن و همچنین اعتبار این دو تفسیر و تأثیر انکار ناپذیر آنها بر تفسیر دوره¬های بعد، این پژوهش در صدد است تا با واکاوی متون مجمع¬البیان و کشّاف و ترجمه و اعراب گذاری آن¬ها با محوریّت بخش «اللغه» مجمع¬البیان، نظرات دو مفسّر را پیرامون لغات جزء 27 به دست آورد و با اهتمام به مباحث نظری ـ کاربردی علم مفردات آنها را تطبیق و ارزیابی کند. در جهت تکمیل بحث و دسترسی به نتیجه متقن به کتب لغت و تفاسیر معتبر دیگر نیز رجوع شده است. به همین منظور این پایان¬نامه در دو فصل تدوین گردیده است: فصل اوّل شامل کلّیّات و آشنایی با: مجمع¬البیان، کشّاف، علم مفردات و مباحث نظری دخیل در فهم مفردات است و فصل دوم شامل بررسی تطبیقی مفردات جزء 27 است. با بررسی¬های تطبیقی می¬توان جهت ضابطه¬مند کردن نحوه¬ی دلالت، شاخص¬ها و ملاک¬هایی را بر اساس باورهای مشترک مفسّران، طراحی کرد. به هر صورت استناد به قرآن، سنّت رسول خدا، قواعد عرب و یافتن معنای الفاظ قرآن در عصر نزول و استمداد از قوه عقل و تدبّر، می¬تواند از شاخص¬های مشترک دو مفسّر باشد. همچنین ارجاع کلمات به اصل واحد و تطبیق آن بر مصادیق متعدّد و عدم پذیرش ترادف تام، از اصول کاربردی دو مفسّر در تفسیرشان است. کلید واژه: مفردات، مجمع¬البیان، کشّاف، ترادف، اضداد، وجوه، اشتراک معنوی

‫موضوع رساله حاضر »بررسى تحليلى داستان حضرت يوسف (ع) از نظر قرآن وتورات« است، كه در شش فصل تنظيم شده است، فصل اوّل با عنوان »مدخل بحث« شامل تاريخچه كوتاهى از دين يهود، فرقه‏هاى يهود، قصه‏گويى در قرآن، شأن نزول سوره يوسف، اهداف، روش وضرورت تحقيق مى‏باشد. در فصل دوم با عنوان »يوسف صديق در كنعان« به ماجراها وحوادث دوران كودكى حضرت يوسف (ع) مى‏پردازد وموضوعاتى از قبيل خواب آن حضرت، تعبير خواب توسط حضرت يعقوب (ع)، حسادت برادران وبه چاه انداختن حضرت وغيره مى‏پردازد »يوسف صديق در مصر« عنوان فصل سوم را به خود اختصاص داده وبه حوادثى كه براى آن حضرت در مصر روى داده مى‏پردازد، مانند: فروش آن حضرت، وارد شدن به كاخ عزيز مصر، مراوده همسر عزيز مصر وزنان شهر و... عنوان فصل چهارم »يوسف صديق در زندان« است. در اين فصل به ماجراهايى اشاره شده كه براى آن حضرت در زندان پيش آمده است مانند: وارد شدن حضرت يوسف در زندان به جرم پاكى، تعبير خواب دو هم زندانى، تعبير خواب پادشاه، بر ملا شدن قصه زنان شهر وعزيز مصر وغيره... در فصل پنجم با عنوان »يوسف صديق در منصب وزارت وصدارت« به شرح حوادثى مى‏پردازد كه براى حضرت در اين منصب پيش آمده است از جمله: دوران قحطسالى مصر، آمدن برادران از كنعان به مصر در سفرهاى متعدد، نگه داشتن بنيامين در نزد خود، شناساندن حضرت يوسف خود را به برادران، استغفار برادران و.... خلاصه داستان حضرت يوسف در قرآن وتورات، عبرت آموزى‏هاى اين داستان (حدود 48 مورد) وتهيه فرهنگ اصطلاحات در قاموس مقدس، فصل آخر رساله را با عنوان »خاتمه« به خود اختصاص داده است.

---