مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

‫در تفسير قرآن کريم، تاريخ به‌عنوان يکي از منابع مهم تفسيري به‌شمار مي‌رود، تا جايي که در دسته‌اي از آيات قرآن، اطلاع از گزارشات تاريخي ضروري بوده، و عدم آگاهي از آن موجب خطاي مفسر خواهد شد؛ در آياتي هم که اطلاعات تاريخي ضروري نيست، آگاهي از آن موجب کامل‌تر شدن تفسير مي‌شود. توجه قرآن، به سرگذشت امت‌ها و پيامبران پيشين، نقش تاريخ در تفسير قرآن را برجسته‌تر ساخته، و از نظر قرآن، تاريخ همواره به‌عنوان ابزاري براي تحقق اهداف تربيتي و هدايتي اسلام مطرح بوده است. روشن است که در تفسير قرآن کريم، فقط آن دسته از گزاره‌هاي تاريخي کاربرد دارد که از سوي خداوند به‌نحوي در قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. همچنين استفاده تفسيري از محتويات کتب تاريخي، به‌دليل برخورداري آن‌ها از مطالب نادرست، بايد بر اساس ملاک و ضابطه باشد، تا مفسر قرآن دچار تفسير به‌رأي نشود. اين دقت به‌خاطر آن است که تدوين کتب تاريخي مسلمانان همزمان با ورود اسرائيليات در منابع اسلامي بوده است. براي استفاده بهتر از تاريخ در حوزه تفسير، مي‌توان تاريخ را به دو بخش قبل از عصر نزول، و عصر نزول قرآن تقسيم نمود؛ حوادث قبل از عصر نزول قرآن محدود بوده، و در برخي از موارد توسط مورخين مسلمان ‌ثبت گرديده، و به‌صورت مکتوب به‌دست ما رسيده است، به‌همين دليل، اين بخش از تاريخ از اهميت ويژه‌اي برخودار است. در اين رساله تاريخ به‌معناي عام آن در نظر گرفته شده، و شامل روايات و گزارشات تاريخي، اسباب نزول و قصص مي‌شود. همچنين گزارشات باستان‌شناسي نيز به‌عنوان بخشي از تاريخ محسوب گرديده است. نهايتاً به اين نتيجه مي‌رسيم که استفاده از تاريخ در چارچوب خاص و مشخص شده، براي شفاف‌سازي و ماندگاري پيام قرآن لازم و مفيد است. مقايسه بين نکات تاريخي مورد اشاره قرآن و گزارشات تاريخي، نقش و کاربرد تاريخ را در حوزه تفسير مضاعف مي‌کند.

‫يکي از ناگواترين واقعيات، اختلاف در ميان جوامع بشري است. از مهم‌ترين سؤالات مطرح پيرامون اين موضوع آن است که عوامل و ريشه‌ها و همچنين، پيامدهاي اختلاف و تفرقه در جامعه، از ديدگاه قرآن و سنت، چه اموري بوده و ضمناً راهکارهاي پرهيز از آن چيست؟ از منظر قرآن و سنت، اختلاف در يک جامعه معلول امور متعددي است که مهم‌ترين آن‌ها را مي‌توان زياده‌خواهي و منفعت‌طلبي، فقدان عمل به وحي، حسادت، استکبار و برتري‌طلبي، نفاق، جهل و ناداني و پيروي از هواي نفس دانست. از منظر قرآن و سنت، آثار و پيامدهاي اختلاف در جامعه نيز بسيار ناگوار است. حق‌گريزي، ناامني و اضطراب، از بين رفتن ابهت و شوکت، قتل و خونريزي و ذلت و خواري، همه از اختلاف در يک جامعه ناشي مي‌شود. البته به‌لحاظ اهميت اين موضوع، در منابع ديني به راهکارهاي پرهيز از اختلاف و تحقق اتحاد و همدلي در ميان افراد جامعه و مؤمنان توجه ويژه شده است. اعتصام به حبل الله، توجه به نقاط مشترک، مراجعه به سنت پيامبر(، و اهل بيت(، برخي از اين راهکارها است. از نظر قرآن و سنت، يکي ديگر از کارآمدترين راه‌هاي پرهيز از اختلاف، ايجاد برادري و اخوت با محوريت ايمان است که با رعايت حقوقي همچون: اصلاح ذات البين، هدايت و راهنمايي، ياري رساندن به يکديگر و اجتناب از غيبت و تمسخر، به نتيجه مطلوب مي‌رسد. برنامه‌هاي عبادي اسلام نيز طوري تنظيم شده که در صورت انجام صحيح آن‌ها به صورت طبيعي، اتحاد تقويت مي‌شود. از بارزترين اين عبادات، نماز است، خصوصاً اگر نماز در مسجد و به‌صورت جماعت باشد. البته نماز جمعه نيز به‌لحاظ ايجاد اتحاد از نقش مهمي برخوردار است. ضمناً ناگفته نماند که يکي از منافع مهم برنامه عبادي حج، ايجاد اتحاد است و از سوي ديگر، روزه نيز از عباداتي است که در اين راستا تأثير عمده‌اي دارد.