مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

بخش مهمی از ابعاد رسالت انبیاء در برخورد با مخاطب مخالف و تلاش در جهت اقناع و آگاهی بخشی به آنان در قالب شیوه‌های رفتاری و گفتاری در قرآن بازتاب وسیعی یافته است. حضرت ابراهیم از جمله پیامبران الهی بود که با شیوه استدلالی، کنش‌های گفتاری متنوعی برای اشاعه گفتمان توحیدی ـ که به لحاظ صورت و محتوا متفاوت از گفتمان دینی موجود( پرستش عناصر طبیعی و بت پرستی) در منطقه بین النهرین بود ـ و بستر سازی مناسب برای جلب مخاطب مخالف به کار برد. این مقاله با بهره گیری از طبقه بندی کنش‌های گفتاری سرل( اظهاری، ترغیبی، عاطفی، تعهدی و اعلامی) به نوع شناسی کنش‌های گفتاری حضرت ابراهیم در برخورد با مخالفان بر اساس پاره‌گفتارهای موجود در آیات قرآن پرداخته است. یافته پژوهش نشان می‌دهد کنش گفتاری اظهاری که در جهت معرفی و شرح گفتمان توحیدی با هدف اشاعه و تثبیت معنایی آن صورت گرفته بود، از بیشترین و کنش گفتاری اعلامی از کمترین بسامد برخوردار بوده است. به نظر می‌رسد مهمترین عامل موثر بر اغلبیت کنش گفتاری اظهاری، غلبه و هژمونیک شدن گفتمان تعدد خدایان در جامعه بوده که حضرت ابراهیم سعی داشت با استفاده از آن زمینه مناسب جهت برجسته سازی گفتمان توحید و به حاشیه راندن گفتمان غالب انجام دهد.

وحی به عنوان واژه­ای معرفتی در قرآن با بسامد بالا به کار رفته است؛ لذا بهره­گیری از دانش­های زبانی جهت فهم معنای وحی ضروری است. معناشناسی شناختی از جمله دانش­هایی است که راه را برای کشف و تحلیل روابط درون‏متنی قرآن هموار می­نماید. برای کشف مفهوم قرآنی وحی از یکی از قواعد معناشناسی شناختی یعنی استعاره مفهومی مدد گرفته­ایم تا از رهگذر بررسی واژه وحی در قرآن به مفهوم­سازی الهی در‏این‏باره نائل آییم و از تحمیل انگاره­های غیرقرآنی جلوگیری گردد. قرآن برای بیان مفاهیم والای خویش مخاطب را از رهگذر امور مادی به تأمل در امور غیبی فرا می­خواند. در نگاه قرآنی، نبی مخاطب کلام الهی و وحی فرایندی است که طی آن خداوند با نبی ارتباط برقرار می‏کند و محتوایی ارسال می‎گردد. مفهوم دریافتی نبی عیناً همان محتوای ارسالی خداوند است و نبی طی فرایند وحی، نقشی انفعالی دارد. وحی تجلی کلام و تکلم الهی است. ویژگی مفهوم­سازی قرآنی، تأکید بر ارتباطی‏بودن فرایند وحی است که به کسب معرفت می­انجامد؛ لذا وحی در قرآن تلفیقی از جنبه ارتباطی و معرفتی است؛ ارتباطی که از سنخ ارتباط کلامی است. مفهوم­سازی خداوند از وحی غالباً از طریق الگوی گوینده- شنونده بیان شده است؛ بنابراین وحی سرشتی کلامی دارد.

در طول قرن ها و عصرها همواره بشر به دنبال شناخت جهان پیرامونی و به تبع آن به دنبال راهیابی به ژرفای ماهیت وجودی خود بوده است. قرآن مجید به عنوان معجزه جاوید الهی و پیام هدایتگر خداوندی به این مهم توجه اساسی داشته و به عنوان یک منبع متقن و موثق مورد توجه محققین و دانشمندان علوم مختلف قرار گرفته است. با وجود این همه پیشرفت در علوم تجربی، تاکنون فقط بخش هایی از معجزات و اسرار علمی قرآن برای بشریت کشف شده است. هر چند مطالب عمیق علمی در قرآن موجب شگفتی دانشمندان شده است اما همواره در طول تاریخ عده ای با اهداف خاص به دنبال ایجاد شبهه در آیات آن بوده اند، چند سالی است نویسنده ای با نام مستعار «دکتر سُها» با انتشار کتاب «نقد قرآن» شبهات بسیار زیادی را متوجه آیات قرآن کرده است. محور این نوشتار پاسخ به سه مورد از شبهات مطرح شده در کتاب «نقد قرآن» پیرامون مطالب پزشکی قرآن با عناوین: «شبهه ی پست بودن منی در دیدگاه قرآن»، «شبهه خروج منی از بین ستون فقرات و دنده ها»، «شبهه آفرینش انسان از منی مرد بدون توجه به نقش زن» و «شبهه دکتر سها در مورد زمان تعیین جنسیت جنین» با استفاده از آیات قرآن می­باشد. این مقاله که با روش تحلیل محتوا و با استفاده از مطالعات کتابخانه­ای سامان یافته، به این نتیجه رسیده است که شبهات ایجاد شده توسط دکتر سها اشکال مبنائی داشته و مطالب پزشکی موجود در قرآن با یافته های علوم جدید سازگاری دارد.

مقدمه: "نقد قرآن کریم" موضوعی است که پیشینه طولانی داشته و دشمنان دین مبین اسلام در جهت تضعیف اعتقادات مسلمانان، بسیار به آن تمسک جسته‌اند. یکی از شبهه‌افکنان معاصر، شخصی با عنوان "دکتر سها" است که کتاب "نقد قرآن" را منتشر کرده و به ادعای مخالفان، یکی از کامل‌ترین کتب در زمینه نقد قرآن است. تلاش نویسنده در آن، اثبات وجود خطا و ضعف در قرآن کریم است. تعدادی از شبهات این کتاب، به نقد آیات و روایات مربوط به علم پزشکی می‌پردازد. پاسخ به این شبهات، نیازمند بررسی و مطالعه دقیق تفاسیر، کتب لغت و مفردات قرآن و منابع و مقالات پزشکی مرتبط با موضوع بحث است. لذا با توجه به پیچیدگی آن، کمتر از سوی محققان بدان پرداخته شده یا به‌صورت سطحی مورد بحث قرار گرفته است. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی با گرایش انتقادی و براساس منابع کتابخانه‌ای انجام شد و هدف آن دفاع از نظریه وحیانی و حق‌بودن همه داده‌های قرآن، از جمله داده‌های علمی آن بود.

اهداف: طی دهه‌های اخیر با گسترش مطالعات و پژوهش‌های میان‌رشته‌ای، موضوعات و مباحث علمی در تطابق با علم روز مورد توجه قرار گرفته است. نگاه متخصصان علوم به آیات قرآن کریم که نوعی تفسیر علمی- تخصصی مدرن است باید با احتیاط باشد. استفاده از تفاسیر معتبر قرآن کریم این هدف را تامین می‌کند. هدف این پژوهش، بررسی آرای مفسران شیعه و اهل تسنن، تعیین تعداد دقیق آیات سلامت جسمی در قرآن کریم و بررسی مفاهیم مختلف سلامت در قرآن کریم بود. اطلاعات و روش‌ها: این پژوهش مروری از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوه پژوهش، توصیفی- تحلیلی است که با روش مطالعه کتابخانه‌ای و استنادی صورت گرفت. با بررسی متون تفاسیر قرآن کریم، انواع موضوعات و مفاهیم زیربنایی بهداشت و سلامت در قرآن کریم استخراج شد و در شش تفسیر منتخب شیعی و اهل تسنن مورد مقایسه قرار گرفت. یافته‌ها: موضوعات تجمیع‌شده شاخه‌های سلامت، مبحث شفا، جنین‌شناسی، حواس، تغذیه، شیردهی، روزه‌داری و بهداشت جنسی بود که آیات قرآن کریم به‌طور مستقیم به آنها اشاره دارد. توضیحات مفسران در هر مبحث از آیات سلامت، علمی و منطبق بر هدف آیات بود. نتیجه‌گیری: تعداد آیات سلامت در قرآن کریم منطبق بر تفاسیر شیعه و اهل سنت ۱۷۷ آیه است که در ۴۲ آیه از آیات سلامت، توضیحات مفسران اهل سنت با مفسران شیعی متفاوت است، اما مخالف نیست.

مقدمه: پزشکی یک علم کاربردی است. هدف آن، حفظ و ارتقای سلامت انسان، درمان بیماری‌;ها و بازتوانی آسیب‌;دیدگان است. این منظور، با شناخت بیماری‌;ها، تشخیص، درمان و جلوگیری از بروز آنها به‌;انجام می‌;رسد. نظر به جایگاه قرآن کریم در زمینه بهداشت و سلامت، سهم بهره‌;گیری از قرآن کریم در برون‌;داد علوم پزشکی ایران اندک است. یکی از اوصاف قرآن کریم، ; "شفاء" (به کسر شین) است. از آنجا که "شفاء" مسبوق به بیماری است، لذا در معنای بهبود و درمان بیماری و نیز سبب بهبود و درمان به‌;کار می‌;رود. هدف اصلی نزول قرآن، هدایت معنوی انسان‌;ها به‌;سوی کمال و سعادت است. رسیدن به کمال، نیازمند پرورش روح و سلامت جسم و تغذیه آن است. هدف از این مطالعه که به‌;روش توصیفی- تحلیلی نوشته‌;شده، بررسی مهم‌;ترین مبانی و چالش‌;های استناد به آیات قرآن کریم در علوم پزشکی بود. نتیجه‌;گیری: مهم‌;ترین مبانی استناد به آیات قرآن کریم در علوم پزشکی عبارت است از: حکیمانه‌;بودن قول و فعل ذات باری‌;تعالی، شفابخشی قرآن کریم، فراعصری‌;بودن و جاودانگی قرآن کریم و دعوت انسان به تفکر و دقت. همچنین استفاده از علوم غیرقطعی به‌;عنوان قرینه، و تحمیل مطالب علوم پزشکی بر آیه بدون درنظرگرفتن دلالت ظاهر آیه و قرائن موجود، از مهم‌;ترین چالش‌;های استناد به آیات قرآن کریم در علوم پزشکی است.

رابرت گلیو از خاورشناسان معاصر در مقاله «هرمنوتیک متقدم شیعی: برخی فنون تفسیری منسوب به امامان شیعه » با رهیافت توصیفی تبیینی به بررسی اخبار تفسیری متعلق به دوره هرمنوتیک مرجعیت مطلق امام در تفسیر قرآن پرداخته است. نتایج تثبیت این هرمنوتیک در سه قرن نخست هجری تاریخ شیعه عبارت است از: عدم ارائه توجیه معناشناسی از سوی امام، عدم استناد به نظریه تفسیری خاص، ترجیح معنای ارائه شده از سوی امام در فرض تعارض. برابر مبانی این هرمنوتیک با وجود امام، هرگونه نظریه هرمنوتیکی بی فایده بوده است و اعتقاد به معصوم بودن امام نیاز به هرگونه نظریه تفسیری را که فرایند رسیدن به یک معنای خاص از طریق آن طرح ریزی می شود، برطرف می سازند. گلیو این نتایج را از طریق تحلیل روایات تفسیری موجود در منابع روایی متقدم شیعه به دست آورده است. وی تلاش دارد با روش های سبک شناسی و تحلیل متن، فنون تفسیری به کار رفته در احادیث تفسیری را بکاود تا فرضیه وجود یک نظریه هرمنوتیک نزد امامان شیعه را به آزمون بسپارد. برآیند مقاله وی فقدان شواهد کافی برای اثبات انسجام در هرمنوتیک قرآنی امامان شیعه است. نویسنده در نوشتار حاضر به نقد و ارزیابی دیدگاه های رابرت گلیو در مقاله مذکور همت گمارده است. رهیافت وی در نوشتار، تحلیلی انتقادی بوده و ابتدا آرای رابرت گلیو را تقریر و سپس آنها را در سه بخش محتوایی، شکلی و روشی در بوته نقد و ارزیابی قرار می دهد.

ترجمه قرآن کریم به هر زبانی، از جمله زبان فارسی، بسیار دشوار است و جدا از تسلط به زبان های مبدأ و مقصد، مستلزم دانش هایی چند از جمله تفسیر و ریشه شناسی و تاریخ و فقه است. بخشی از این دشواری، به الهی بودن منشأ آیات قرآن و بخشی دیگر نیز به گونه گونی موضوعات مطرح شده در قرآن مربوط می شود. در میان ترجمه های فارسی قرآن، به ویژه در دهه های اخیر، چند ترجمه که تا حد زیادی روان و دقیق و زیبا هستند، منتشر شده اند که ترجمه علی موسوی گرمارودی از شاخص ترین آنها است. نویسنده در نوشتار حاضر، کتاب مذکور را که چاپ اول آن در قطع جیبی در سال 1394 توسط انتشارات قدیانی به چاپ رسیده، در بوته نقد و بررسی قرار داده است. وی در راستای این هدف، نوشتار را در پنج بخش ارائه می کند: 1. ترجمه آیات، 2. پی نگاشت مترجم، 3. پی نگاشت مترجم در چاپ دوم، 4. پی گفتار بهاءالدین خرمشاهی، 5. پیشنهادها.

کتاب دستورالاخلاق فی القرآن: دراسه مقارنه للاخاق النظریه فی القرآن نوشته محمد عبدالله دّراز، نخستین تاش مدرن در جهت به دست دادن تصویری از اخاق قرآنی به شمار می رود. نویسنده در این کتاب رهیافتی کانتی به اخاق قرآنی اتخاذ کرده و می کوشد بر اساس ایده های این فیلسوف، نظام اخاق قرآنی را استخراج و سازماندهی کند. با این نگاه، کتاب در دو بخش تدوین شده است. بخش نخست، به مباحث اخاق نظری و بخش دوم، به اخاق عملی اختصاص دارد. در بخش نخست در پنج فصل مؤلف کوشیده است نظام اخاق قرآنی را صورت بندی کند و در بخش دوم نیز در پنج بخش نمونه هایی از اخاق قرآنی را در پنج عرصه معرفی نماید. ترجمه فارسی کتاب مذکور در سال 1387 به دست محمدرضا عطایی منتشر شده است. نویسنده در نوشتار پیش رو، پس از مرور ایده های اصلی کتاب و ساختار و محتوای آن، ترجمه کتاب را با ذکر منبع اصلی، بررسی و با بازگویی کاستی های ترجمه، پیشنهادهایی در جهت اصاح آنها داده است.

یکی از مهم ترین مسئله ها درباره اعجاز قرآن، پرسش از خاستگاه و شکل گیری این نظریه و نحوه راهیابی آن به کلام و عقاید اسامی است. بسیاری از عالمان قدیم و جدید مسلمان به طور عمده با استناد به برخی آیات موسوم به آیات تحدی به ظاهر پذیرفته اند که این نظریه نیز، همچون بسیاری از دیگر نظریه های کلامی، ریشه در خود قرآن دارد. نوشتار حاضر ترجمه مقاله ای از رادشایت است که در آن از طریق تأمل در مفهوم «آیه » و دقت در الگوی پیامبرشناسی قرآنی، خوانش دیگری از آیات تحدی پیشنهاد شده است. بر این اساس، آیات تحدی در بافت جدل با مخاطبان مکی صرفا بر ناتوانی آنان در مقابله با قرآن دلالت دارند و با همانندناپذیری قرآن و مقوله اعجاز ارتباطی نمی یابند.