مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تَنبیهُ الخَواطِر و نُزهَةُ النَّواظِر معروف به مجموعه وَرّام کتابی با موضوع مواعظ و حِکَم اخلاقی تألیف وَرّام بن ابی فراس حلّی (درگذشت ۶۰۵ق) که به زبان عربی نوشته شده و ترجمه‌هایی از آن به فارسی نیز موجود است. موضوع این کتاب اخلاق است. و آن مشتمل بر دو جزء است که هر دو با نظمی تقریبی فصل‌بندی شده‌اند. جزء نخست شامل ۶۶ عنوان مستقل است ولی مؤلف برای مطالب جزء دوم عناوینی مشخص نکرده است. مضامین عمده کتاب عبارت است از مواعظی در اخلاق عملی همچون سفارش به زهد و تهذیب اخلاق، بر شمردن صفات رذیله و شیوه‌های درمان آنها، ذکر فضائل و راه کسب آنها، مطالبی درباره آداب معاشرت و دیگر جزئیات زندگی، فصول متعددی درباره مرگ و حیات اخروی و وصف قیامت. در جزء دوم، خطبه‌هایی از پیامبر(ص) و امامان و مناظره‌های شیعیان نیز آورده شده است. در جزء اول، تأثیر احیاء علوم الدین غزالی بر کتاب آشکار است به حدی که می‌توان این جزء را گزیده‌ای از آن کتاب دانست. ورّام در بسیاری موارد نوشته‌های غزالی را عیناً یا با اندک تغییری ذکر کرده بی‌آنکه نامی از وی ببرد. به طور کلی رویکرد مؤلف را می‌توان اخلاق زاهدانه مبتنی بر قرآن و سنت دانست که با وسعت نظر خاصی همراه شده؛ چنان‌که در کنار احادیث و سخنان بزرگان دین، از شاهان و بزرگان ایرانی و صوفیه و اهل حکمت نیز سخنان و حکایاتی آورده است.

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد. حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد. برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد. این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد سیزدهم: الأمالي؛ الأمالی به معنای املاها، کتابی به زبان عربی، نوشته شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ ق)، که شامل روایات اخلاقی، اعتقادی و تاریخ اسلام می‌باشد. شیخ مفید، این کتاب را در طول ۷ سال، در ماه‌های رمضان و در ۴۲ جلسه برای یاران خود املاء کرده است. نجاشی، این کتاب را، «الأمالی المتفرقات» نامیده، زیرا از سال ۴۰۴ تا ۴۱۱ ق، املای آن به طول انجامیده است. امالی، عبارت است از مطالبی که استاد در مجلس‌ها یا زمان‌های خاص از حفظ یا از روی کتاب خود برای شاگردان می‌خواند و آنها همه مطالب را می‌نویسند، لذا به آن، «المجالس» و «عرض المجالس» هم می‌گویند. کتاب، مشتمل بر ۴۲ مجلس است که مجموع این مجالس، ۳۸۷ روایت را دربرگرفته است. بیشترین روایات (۴۷ روایت)، در مجلس بیست و سوم و کمترین روایات (۴ روایت)، در مجلس سی و یکم ذکر شده است. در این کتاب، موضوعات اخلاقی، اعتقادی و تاریخی در قالب روایت ذکر شده است؛ موضوعاتی از قبیل: - ثبت اعمال انسان توسط فرشته، - حب اهل بیت از اسباب دخول در بهشت، - منقبت علی(ع) و فاطمه(س) و حسنین و شیعیان آن‌ها، - فضیلت طالبان علم، - بیماری موجب پاکی از گناهان می‌شود، - در شناخت مقام اهل بیت(ع) و مشروط بودن قبولی اعمال به ولایت، - نزدیکترین مردم به پیامبر(ص) در روز قیامت، - ماجرای عثمان و بنی امبه و در بیت المال آنان را بر دیگران ترجیح دادن و مضروب نمودن عمار، - بخشی از دعاهای صبح و شام، استغفار نبی اکرم(ص) برای شیعه، - از جمله مواعظ علی(ع) درباره آرزوی دراز و پیروی از هوای نفس، - موعظه امام سجاد(ع) درباره محاسبه نفس، - سخن زید بن علی درباره اهل بیت و عدم خوف وی از ظالمان، - پندی از محمد بن حنفیه - دعا پس از فریضه مستجاب است، - فرمان دادن علی(ع) شیعه خود را به تقیه کردن، - آخرین خطبه‌ای‌ که پیامبر(ص) ایراد فرمود، - عرضه کردن ولایت بر همه مخلوقات، - دشمن علی به مرگ جاهلی می‌میرد، - روا ساختن حاجات مؤمنین، - وقتی خدا خیر بندهای را بخواهد او را در دین فقیه می‌گرداند، - کلام علی(ع) درباره زهد، - کفاره غیبت کردن، - فضیلت گریه در مصیبت اهل بیت(ع) و...

مصابيح الأنوار في حل مشكلات الأخبار، اثر سید عبدالله شبر، با تحقیق سید علی، از نوادگان مؤلف، کتابی است که در آن، «با استفاده از راه‌کارهای گوناگون، به شرح روایات مشکل و حل وجوه غامض آن‎ها پرداخته شده است که از آن جمله، می‎توان از بهره‎گیری از لغت، صرف و نحو، تاریخ، علوم طبیعی، توجه به فنون و آرایه‎های ادبی، مراجعه به قرآن و حدیث، کوشش در حل تعارض اخبار و نقد محققانه و عالمانه شروح گذشتگان نام برد. فهم احادیث مشکل، یکی از شاخه‎های فقه الحدیث است که ثمره همه علوم حدیث، بشمار می‎رود. تنها اثر نشریافته شیعی که به‎طور خاص به مشکل الحدیث پرداخته و از این رهگذر، فهم بسیاری از روایات مشکل را آسان ساخته، اثر حاضر می‎باشد. نویسنده در بیان انگیزه خود از تألیف این اثر، با اشاره به بحث و فصح خود در فهم روایات دیریاب، از فراهم آوردن کتابی جداگانه در دستیابی به معانی احادیث دشوار سخن گفته است تا مرجع پویندگان راست‎گفتار و درست‎کردار علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) قرار گیرد. شبر در مقدمه کتاب، دریای علوم اهل‎بیت (علیهم السلام) را منبع سرشار پاسخگویی به همه مشکلات و دشواری‎ها دانسته و به بیان انگیزه خود از تألیف کتاب اشاره کرده است. شبر در این اثر، به بیان مضمون 263 حدیث - ‎که در فهم آن‎ها به‎نوعی، ابهام و پیچیدگی وجود دارد - ‎پرداخته است. او در "نخستین جلد اثر" خود، فقط درباره روایات اعتقادی سخن گفته است؛

«مسند الإمام الصادق أبي‌عبدالله جعفر بن محمد عليهما السلام» تأليف شيخ عزيزالله عطاردى، هفتمين كتاب از مجموعه بزرگ «مسانيد الأئمة(ع)» است كه به زبان عربى در 22 جلد منتشر شده است. در اين كتاب اخبار و احاديث حضرت امام صادق (ع) در موضوعات مختلف گردآورى و دسته‌بندى شده است. احاديثى كه در اين مسند گرد آمده بر سه بخش است: 1- احاديثى كه مربوط به زندگى و شخصيت و روابط آن معصوم است كه در 12 باب آمده است. 2- احاديثى كه آن معصوم در موضوعات مختلف بيان كرده‌ اند كه هم چون ساير مجموعه‌ هاى حديثى در ضمن كتاب‌ هايى مشتمل بر ابواب متعدد ذكر شده است. 3- راويانى كه از آن معصوم نقل حديث كرده‌ اند، به‌ همراه ياد كرد آنها در كتب رجال. عطاردی، مباحث كتاب را از منابع معتبر شيعه و سنى گردآورى نموده است. نويسنده در مقدمه كتاب توضيحات مختصرى درباره كتاب و مباحث مطرح‌ شده در آن نوشته است. احادیث جلد بیست و یکم در باب مواعظ و نصایح، آداب معیشت و فضایل اخلاقی می باشد.

«مسند الإمام السجاد أبي‌محمد علي بن الحسين (ع)» تأليف شيخ عزيزالله عطاردى، پنجمين كتاب از موسوعه بزرگ «مسانيد الأئمة (ع)» است كه در دو جلد به زبان عربى منتشر شده است. در اين كتاب، ولادت امام سجاد (ع)، فضائل و مناقب و سخنان آن حضرت در موضوعات مختلف گردآورى شده است. نويسنده، روايات امام سجاد (ع) را از مصادر مشهور شيعه استخراج كرده است. ساختار اين مسند را مى‌ توان بدين‌ گونه ترسيم نمود: 1- احاديثى كه مربوط به زندگى و شخصيت آن معصوم است كه در ضمن ابواب متعددى بخشى از جلد اول را فراگرفته است. 2- احاديثى كه آن معصوم در موضوعات مختلف بيان كرده‌ اند. 3- راويانى كه از آن معصوم نقل حديث كرده‌ اند كه اسامى 237 راوى به‌ همراه ذكر مختصرى از حالات ايشان و مدح و جرح‌ هاى آنها در انتهاى جلد دوم آمده است. روايات فقهى موجود از زبان امام سجاد (ع)، بخش عمده‌ اى از جلد دوم كتاب را به خود اختصاص داده است. در اين روايات، مطالب متنوعى در باره موضوعات مختلف فقهى، از طهارت تا ميراث و احكام كفن و دفن با ذكر سند بيان شده است. نويسنده در بخش انتهايى كتاب، راويان احاديث امام سجاد (ع) و مدح و جرح آنها را ذكر كرده است. در اين مبحث، 237 شخصيت معرفى شده‌ اند.

«مسند الإمام الصادق أبي‌عبدالله جعفر بن محمد عليهما السلام» تأليف شيخ عزيزالله عطاردى، هفتمين كتاب از مجموعه بزرگ «مسانيد الأئمة(ع)» است كه به زبان عربى در 22 جلد منتشر شده است. در اين كتاب اخبار و احاديث حضرت امام صادق (ع) در موضوعات مختلف گردآورى و دسته‌بندى شده است. احاديثى كه در اين مسند گرد آمده بر سه بخش است: 1- احاديثى كه مربوط به زندگى و شخصيت و روابط آن معصوم است كه در 12 باب آمده است. 2- احاديثى كه آن معصوم در موضوعات مختلف بيان كرده‌ اند كه هم چون ساير مجموعه‌ هاى حديثى در ضمن كتاب‌ هايى مشتمل بر ابواب متعدد ذكر شده است. 3- راويانى كه از آن معصوم نقل حديث كرده‌ اند، به‌ همراه ياد كرد آنها در كتب رجال. عطاردی، مباحث كتاب را از منابع معتبر شيعه و سنى گردآورى نموده است. نويسنده در مقدمه كتاب توضيحات مختصرى درباره كتاب و مباحث مطرح‌ شده در آن نوشته است. در جلد ششم با عنوان كتاب تفسير، احاديث آن حضرت در فضيلت قرآن كريم و عمل به آن، ناسخ و منسوخ و تفسير به رأى و مانند آن گرد آمده است.

«مسند الامام الرضا أبي الحسن علي ابن موسی علیهما السلام» تالیف شیخ عزیزالله عطاردی است، که احادیث امام رضا علیه السلام را گرداوری کرده است. مؤلف محترم بعد از ذکر مقدمه‌ ای در لزوم پیروی از روش اهل بیت علیهم‌ السّلام و اشاره به فضیلت علم حدیث و یادآوری تاریخچه تدوین حدیث در مذهب اهل بیت علیهم السلام، اجازاتی را که از مشایخ خویش در نقل روایات این کتاب کسب کرده است یادآور می‌ شود. سپس ابوابی را به ذکر زمان تولد و القاب و نیز احوال مادر گرامی ایشان، امامت ایشان، سیره عملی و مکارم اخلاقی، جریان سفر ایشان از مدینه به خراسان و وقایعی که در این فاصله برای ایشان روی داد، فضیلت زیارت آن حضرت، نام فرزندان و برادران و خاندان و اصحاب آن امام، کراماتی که در مرقد منور ایشان ظهور یافته و نیز مدایح و مراثی و غیره، اختصاص داده است. از آن پس وارد روایات شده و هر دسته از روایات را ذیل یک کتاب جای داده است: کتاب العقل و العلم، کتاب التوحید، کتاب النبوة، کتاب الامامة و مناقب الائمة علیه‌السّلام ، کتاب الایمان و الکفر، کتاب الآداب و المواعظ، کتاب تفسیر القرآن، کتاب الدعاء، کتاب الاحتجاجات، کتاب الطهارة، کتاب الصلاة، کتاب الصوم، کتاب الزکاة... کتاب الرجال و التاریخ. هر یک از این کتاب‌ ها خود مشتمل بر ابواب مختلف است در پایان مؤلف کتاب «الرواة عن الرضا علیه‌السّلام» را آورده که در آن اسامی افرادی را که از آن امام روایات این مجموعه را نقل کرده‌ اند، یادآور شده است. این اسامی بر طبق حروف الفبا مرتب گشته تا کار را بر خواننده آسان گرداند. در این کتاب نام ۳۱۳ راوی ذکر شده است.

«مسند الإمام الشهيد أبي‌ عبدالله الحسين بن على (ع)» تأليف شيخ عزيزالله عطاردى، چهارمين كتاب از موسوعه بزرگ «مسانيد الأئمة (ع)» است كه در سه جلد به زبان عربى منتشر شده است. در اين كتاب از زندگى امام حسين (ع)، فضائل و مناقب و روات و اصحاب و فرمايشات ايشان سخن رفته است. نويسنده، روايات امام حسين (ع) را از مصادر شيعه و سنى استخراج كرده و در ضمن ابوابى به‌صورت موضوعى مرتب نموده است. ساختار اين مسند بدين‌ ترتيب است: 1- احاديثى كه مربوط به زندگى و شخصيت آن معصوم است. اين احاديث، در ضمن 90 باب، دو جلد اول و بخشى از جلد سوم را فراگرفته است. 2- احاديثى كه آن معصوم در موضوعات مختلف بيان كرده‌ اند كه مشتمل بر ابواب متعددى بوده و از صفحه 79 جلد سوم آغاز شده است. 3- راويانى كه از آن معصوم نقل حديث كرده‌ اند، به‌ همراه ذكر مختصرى از حالات ايشان و مدح و جرح‌ هاى آنها كه به ترتيب حروف الفبا در انتهاى جلد سوم آمده است. نويسنده در جلد سوم، رواياتى را كه از امام حسين (ع) در تفسير آيات قرآن كريم نقل شده به ترتيب سور قرآن ذكر كرده است. كتاب الدعاء، نام بخش ديگر جلد سوم است كه دربرگيرنده ادعيه و مطالبى است كه از آن حضرت درباره آداب و اوقات دعا نقل شده است. روايات فقهى موجود از زبان امام حسين (ع) قريب به چهل صفحه از جلد سوم كتاب را به خود اختصاص داده است. بخش ديگرى از مسند امام حسين (ع) به روايات اخلاقى و اعتقادى اختصاص دارد. در اين بخش در باب حشر تنها يك روايت از امالى شيخ مفيد و 104 روايت در باب حكم و سنن و نوادر ذكر شده است. نويسنده در بخش ديگرى از اين جلد مانند همه مسندها، با نگاهى انتقادى به راويان احاديث پرداخته است. در اين مبحث حدود 266 شخصيت معرفى شده‌اند. نویسنده در بخش پايانى كتاب، تعدادى از مراثى شعرا در باره امام حسين (ع) را در 70 شماره تنظيم كرده است.