مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله، از شش فصل به شرح ذیل تشکیل شده است: در مقدّمه، به بیان موضوع تحقیق، اهمّیت تحقیق، روش تحقیق، و ویژگی های آن، پرداخته ایم و در بخش "ویژگی ها" جهات ذیل مورد توجّه قرار گرفته است. أ. توجّه به سیر تاریخی مسائل و بررسی هر یک از مسائل مورد تحقیق; ب. توجّه به منابع دسته اوّل در بررسی و تحقیق; (البتّه از توضیحات استادان معاصر نیز استفاده شده است); ج. اهمیت دادن به لوازم و پیامدهای نظریّات در زمینه های گوناگون; د. تحقیق، به گونه مقایسه ای و تطبیقی با دید نقدی و نه توضیحی صورت گرفته است. در فصل اوّل، مهم ترین بحث، تمایز بین "هستی شناسی علم" و "شناخت شناسی" است و سعی شده تا تفاوت این دو از نظر موضوع، مبادی، و روش تبیین شود تا احکام این دو با یک دیگر خلط نشوند.در فصل دوم، تعریف علم از دیدگاه های گوناگون بررسی، و سرانجام به دو دیدگاه اصلی منتهی می شود: 1. دیدگاهی که علم را ماهیت می داند و در رأس معتقدان به آن، ابن سینا قرار دارد; 2. دیدگاهی که علم را وجود می داند و در رأس پیروان آن، ملاّصدرا قرار دارد. فصل سوم: وجود علم: در این فصل، وجود علم از جهات گوناگون مانند علّت فاعلی و قابلی علم، مساوقت علم با وجود و... مورد بحث قرار گرفته، که سرانجام مساوقت علم با وجود، با مبانی حکمت متعالیه اثبات، و نظریّات دیگر نقد شده است. فصل چهارم در سه عنوان کلّی خلاصه می شود: 1. اقسام علم; 2. ملاک تقسیم های علم; 3. ویژگی های هر یک از اقسام علم، بویژه علم حصولی و علم حضوری. در فصل پنجم، تجرّد قوای ادراکی و صُوَر علمی با مبانی حکمت متعالیه به اثبات رسیده، و بر مسأله تجرّد قوّه خیال و صُوَر خیالی تأکید شده و پیامدهای تجرّد آن در عرصه های گوناگون بیان شده است. در فصل ششم، از اتّحاد عالم و معلوم بحث کرده و در این باره، به سه موضوع توجّه داشته ایم: 1. بیان دقیق محلّ نزاع بین موافقان و مخالفان اتّحاد; 2. اثبات اتّحاد عالم و معلوم با توجّه به مبادی تصوّری و تصدیقی آن در همه مراحل ادراکی وجود علمی; 3. اتّحاد عالم و معلوم با دید روایی و قرآنی.

ملاصدرا برای عقل معانی بسیاری برشمرده است کهبرخی ناظر به عقل نظری و برخی ناظر به عقل عملی اند. ملاصدرا معتقد است عقل در وجود انسان، حقیقت پیوسته ای دارد و انسان با حرکت جوهری خویش و در پرتوی عنایت عقل فعال، آن را به فعلیت می رساند؛ تاجایی که انسان می تواند به موجودی مجرد از ماده تبدیل شود. دکارت معتقد است عقل ممیز انسان از سایر موجودات، قوۀ درست حکم کردن و تمییز نادرست از درست، و در همۀ انسان ها یکسان است. معنای عقل دکارتی را باید در کارکرد عقل در فلسفۀ او جست؛ کارکردی که از دل ریاضیات بیرون می آید. عقل و روش در فلسفۀ دکارت فقط تمایز مفهومی دارند. عقل دکارتی هم مرتبۀ عقل بالملکه در فلسفۀ ملاصدراست. البته ملاصدرا به آن بسنده نکرده، بلکه آن را توسعه داده و برای آن مراتبی درنظر گرفته است. هردو اندیشمند، تعقل را در پرتوی نور عقلی و شهود معنا می کنند. ملاصدرا عقیده دارد عقل انسان می تواند به مرتبه ای وجودی برسد که عقول را مشاهده و صور عقلی را ادراک کند. دکارت معتقد است نور عقلی، همان عقل فطری ذهن است که اشیا را واضح و متمایز ادراک می کند.