مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله ضرورت دین از جمله مباحثی است که از دیرباز مورد توجه متکلمان و فیلسوفان مسلمان بوده است. آنها با بیان براهین خود همواره بر این امر تأکید داشته و دین را برای جامعه بشری ضروری و لازم می دانستند. اما در مقابل کسانی نیز بوده اند که دین را امری لغو و بیهوده و بی اثر برای بشر دانسته و بر براهین متکلمان و فیلسوفان شبهاتی وارد کرده اند. در این پژوهش سعی شده است دیدگاه متکلمان و فیلسوفان مسلمان در این زمینه بیان شده و اشکالاتی که بر نظرات آنها مطرح کرده اند مورد بررسی قرار گیرد.متکلمان امامیه و معتزله که قائل به حسن و قبح عقلی هستند، ضرورت دین را بر پایه «قاعده لطف» تبیین کرده اند، و معتقدند شریعت لطف پروردگار است و لطف، مقتضای حکمت خداوند بوده و تحقق بخشیدن به آن واجب است. از طرفی متکلمان اشاعره که قائل به حسن و قبح عقلی نیستند، وجوبی را که متکلمان امامیه و معتزله به آن قائل اند را نمی پذیرند. آنان به حسن دین بسنده کرده و همین اندازه که خداوند آن را انجام داده است برای حکم به حسن آن کافی می دانند؛ زیرا از نگاه آنها حسن و قبح مستند به شرع است و آنچه را خداوند انجام دهد حسن است و آنچه را که شارع مقدس به حسن یا قبح آن حکم می کند، حسن یا قبیح است. از طرفی استدلال فیلسوفان در زمینه لزوم شریعت، مبتنی بر نیازمندی انسان به اجتماع است. فیلسوفان مسلمان در استدلال خود با تکیه بر مدنی بالطبع بودن انسان، او را محتاج قانونی می دانند که بتواند مسیر عدالت را برای او هموار کند، زیرا انسان در حیاتش به امور زیادی محتاج است و با تعامل و همکاری همنوعانش، می تواند امور معیشت خود را تأمین کند و دست یابی به چنین قانون کاملی که بتواند جامعه را به عدالت و سعاوت دنیوی و اخروی راهنمایی کند فقط از سوی خداوند متعال که آفریننده و مدبر انسان است امکان پذیر خواهد بود.

قرآن به عنوان یک مجموعه به هم پیوسته به دو بخش محکم و متشابه تقسیم می شود.محکمات آیات مادر مرجع و اساسی هستند و متشابهات نیازمند ارجاع بع محکمات.نظر استقلالی به متشابهات موجب انحراف و سردر گمی می شود. از طرفی از مهمترین منابع فهم قرآن روایات تفسیری ائمه بویژه امام صادق علیه السلام می باشد که باید در رفع شبهات و تصحیح بدفهمی هما مورد توجه قرار گیرد.در این پژوهشبرآنیم تا به روش شناسی روایات تفسیری امام صادق علیه السلام در حوزه یکی از مهمترین مباحث علوم قرآنی یعنی متشابهات بپردازیم تا به مبانی و قواعدی برای فهم درست آیات متشابه دست یابیم.

یکی از این افرادی که اقدام به نگارش کتاب مستقلی در زمینه آیات متشابه نموده، ابن شهر آشوب ساروی مازندرانی، دانشمند شهیر ایرانی است. وی که از علمای قرن ششم هجری است با بهره‌گیری از خوان پربرکت اهل بیت? و با شاگردی در محضر اساتیدی همچون شیخ شهر آشوب، جدّ بزرگوارش، پدر گرامی اش علی بن شهر آشوب، ابوعلی طبرسی و شیخ تمیمی آمدی و سایر بزرگان شیعه و سنی دست به تالیف کتبی زده است که خوشبختانه به دست ما رسیده و ما را متنعم نموده است. یکی از آثار مشهور وی "متشابه القرآن و المختلف فیه" است که در زمینه آیات متشابه و مورد اختلاف به رشته تحریر درآورده است.وی در این کتاب با جمع آیات متشابه درباره موضوعات مختلف، از جمله توحید، عدل، نبوت، امامت و ... به پاسخگویی به شبهات و اختلافات پیرامون این مسائل پرداخته است. یکی از مباحثی که وی به صورت وسیع آن را مورد بحث قرار داده، بحث نبوت و شبهات قصص انبیا? است.البتهلازم به ذکر است که این کتاب هر چند به صورت نسخه چاپی انتشار یافته است اما چندان که باید مورد تحقیق و تصحیح قرار نگرفته است. از این رو ما با استفاده از نسخ خطی موجود و در دسترس به تصحیح متن آن پرداخته، عبارات را مورد تحقیق و بررسی قرار داده و در ضمن آن را ترجمه نموده ایم.

قرآن کریم، آخرین کتاب الاهی و معجزه همیشگی رسول الله(ص) است، سوره نجم شامل آیات کوتاه و آهنگ خاص است و نخستین سوره‌ای است که پیامبر(ص) بعد از علنی کردن دعوت خود، آن را آشکارا و با صدای بلند در حرم "مکه" تلاوت کرد. هدف این سوره یادآوری اصول سه گانه اسلام: توحید، معاد و نبوت است که با بیان توحید، بت پرستی و شرک را به بلیغ‌ترین صورتی نفی می کند. همچنین در این سوره مباحثی چون داستان معراج پیامبر(ص)، منتهی شدن خلقت و تدبیر عالم به خداوند، وضعیت قیامت و...طرح شده است.این تحقیق که به عنوان "تفسیر تطبیقی سوره نجم در 10 تفسیر مشهور با تأکید بر شبهات آیات شیطانی" صورت گرفته است، معراج پیامبر(ص) و شبهه معروف افسانه غرانیق در آن مورد بررسی قرار گرفته است. از سوی دیگر بعضی از چالش ها و نظرات ضعیف برخی از مفسّران در ارتباط با آیات این سوره مورد بررسی قرار گرفته است.نویسنده با استناد به تحقیقات به عمل آمده بر آن است تا اثبات کند که، پیامبر اکرم(ص) از هرگونه خطا و گناه مصون است، معراج آن حضرت با خدا بوده است، معلم حقیقی او نیز خداوند متعال بوده و جبرائیل امین نقش واسطه را داشته است؛ نکته دیگر آن که قرآن تأکید می کند که با ملاحظه‌ همه‌ی این مطالب و شنیدن آیات الاهی مثل سوره‌ی نجم و اخبار قیامت نباید کسی تعجب کند، یا آن را مورد مضحکه قرار دهد بلکه باید بیاندیشد و برای خدا به سجده بیفتد.پیشنهادات: این رساله با تکیه بر 10 تفسیر و تأکید بر شبهات آیات شیطانیقلمی گردید، برای بقیه تفاسیر و با تأکید بر موضوعات دیگر این سوره مثل عصمت و رویت پروردگاه می تواند تحقیقات دیگری انجام شود.

در این پژوهش مقایسه بین امات و نبوت از دیدگاه قرآن و روایات صورت گرفته و این دو با هم اشتراکات و افتراقاتی دارند و مقام امامت از مقام نبوت بالا تراست

کتاب" مفاهیم قرآنیه" اثر دکتر محمد احمد خلف الله نویسنده‌ی برجسته‌یمصریمی‌باشد . وی در این کتاب به بررسی مفاهیم قرآنی و مشتقات آن با استناد از قران کریم پرداخته‌است و معانی مختلف مفاهیمی چون نبوت،شریعت،بیعت،امت،مشورت،ولایت،سیادت،مسئولیت،حق و باطل،و حلال و حرام و ... را در آیه‌های متعدد قرآن مورد بررسی قرار داده‌است . او ضمن تبیین قوانینی که واضع آن خداوند است، به تببین قوانینی پرداخته کهبه تفکر و عقل بشری سپرده شده است . قوانین و دستوراتی که چه بسا با پیشرفت تمدن و تفکر و فرهنگ آدمی و درزمان ها و مکان های مختلف قابل تغییر می باشد و فقط خاص مردم و زمانی که قرآن نازل شده نمی باشد.

حضرت عیسی‌ علیه‌السّلام به عنوان یکی از پیامبران اولوالعزم، جایگاهی ویژه در میان پیامبران یاد شده در قرآن به خود اختصاص داده است. به دنبال القاء شبهات باطل و نسبت های ناروایالوهیّت و بُنُوّت در حقّ حضرت عیسی علیه‌السّلام، قرآن کریم ضمن ردّ شبهات باطل و نسبت‌های ناروا، عیسی بن مریم را فرزند ذکور مریم، بنده‌ی‌خدا و رسول‌الله دانسته. او ابن الله نیست، به صلیب کشیده نشده و به قتل نیز نرسیده است. عهد جدید دو تصویر مغایر از حضرت مسیح علیه‌السّلام به نمایش می‌گذارد. در انجیل‌ها‌‌ی ‌همنوا یعنی متی، مرقس و لوقا بی تردید او یک انسان، بنده‌ای از بندگان‌خدا و پیامبر است . او به هیچ وجه جنبه‌ی الوهیّت ندارد .در مقابل، انجیل یوحنا او را به صورت یک موجود آسمانی که به زمین فرود آمده، معرفی می‌کند. مسیح این بخش خداست که جسم گرفته، موجودی ازلی وغیر مخلوق است. او پسر یگانه‌ی خداست. براساس این تحقیق، اگرچه موضوعاتی از قبیل بعضی القاب و معجزات،درقرآن و عهد‌جدید مشترک است، اما درباره‌ی برخی از مطالب موجود در عهد جدید، پیرامون حضرت‌ عیسی ‌علیه‌السّلام در قرآن کریم نظریه‌ای دیده نمی‌شود. همچنین قرآن کریم در پاره‌ای موارد ، به ویژه مسأله تثلیت مسیحیان به شدّت موضع گیری وآن را محکوم کرده است.

با نگاهی به پیشینه زبان و ادب فارسی در سرزمین پهناور شبه قاره پاکستان و هند به صدها شخصیّت برجسته برمی‌خوریم که چون ستارگان درخشان در آسمان شعر و ادب فارسی نمودار شدند و با سرودن دهها هزار بیت شعر تر و سخنهای نغز، رنگین‌کمان هزاررنگ آفریدند.از جمله این یکه‌تازهای میدان شعر و ادب فارسی، می‌توان میرزااسدالله خان غالب دهلوی را نام برد که در قرن سیزده هجری ظهور کرد و در هر دو زبان فارسی و اردو قاعده و طرحی نو در انداخت.غالب دهلوی، اگرچه در ایران ناشناخته نیست و پیشینه غالب‌شناسی در ایران به بیش از نیم قرن می‌رسد. اما بخاطر عدم آشنایی پژوهشگران که درباره او نوشته‌اند، به هر دو زبان فارسی و اردو، قبل از این تحقیق جامعی که تمام ابعاد و زوایای زبان و اندیشه این شاعر را مورد بررسی و نقد قرار دهد، انجام نشده بود. به همین سبب، نگارنده این رساله بر آن شد که کاری سترگ و تحقیقی جامع را، که دربرگیرنده هر سه بخش احوال و آثار و افکار او باشد به انجام برساند و هرکدام از بخش‌های مذکور را در فصلی جداگانه فراهم آورد.

نبوت سرچشمه ای است که کلیه حکم ، معارف و نیکویی های جامعه بشری از آن ناشی می شود و ادبیات نیز بستری است که چنین اندیشه های متعالی درآن به گونه ای هنرمندانه بازگو می شود . مولانا از ادبایی است که سخنان حکمت آمیز و تفکر درآثارش بسیار است . ما در میان گفتار اوتجلی نبوت را پی گرفته ایم . مولوی در مثنوی از مباحث نبوت و انبیا مدد گرفته است تاسخنان خویش را مستحکم تر سازد . اونبوت با دید عالمانه و عارفانه خویش رنگی تازه بخشیده است . ما ابتدا به نبوت قرآن و تشریح موضوعات آن با استفاده ازکتب دینی پرداخته ایم سپس عقیده و مذهب مولوی را در فصلی واهمیت مثنوی را درفصلی دیگر بیان کرده ایم .

درقرآن کریم ،ازبرخی پیامبران با عنوان "اولوالعزم"(احقاف، 35)یاد شده است. پیامبران اولوالعزم؛پیامبرانی که صاحب کتاب و شریعت هستند واز دیگر پیامبران الهی برترند، ودرقرآن کریم شأن ومقامی بس والا دارند. نوح،ابراهیم ، موسی، عیسی(ع) ومحمّد (ص)که نام آنها بارها درقرآن کریم یاد شده است وخداوند متعال، آنهارا با زیبنده ترین اوصاف مدح وستایش کرده است .دراین رساله ابتدا روایات قرآن کریم وعهدین از داستان پیامبران اولوالعزم ، بررسی و مقایسه شده است .داستان این پیامبران الهی، درتورات ، بازتاب گسترده ای داشته وبه صورت مشروح بیان شده است.اما انجیل مقدس به صورت مستقل به داستان این پیامبران نپرداخته وتنها به منظور تبیین بهترتعالیم دینی خود به بخش هایی ازداستان زندگی پیامبران اولوالعزم به صورت مختصر، اشاره کرده است. سپس چگونگی بازتاب داستان پیامبران در"النوبه الثانیه"تفسیرکشف الاسراروعده الابرارمیبدیآورده شده است.رشیدالدین میبدی، تفسیر آیات مربوط به داستان زندگی پیامبران اولوالعزم را به صورت مشروح بیان نموده وعلاوه برذکر علل برخی رخدادهای زندگی پیامبران ، به شرح جزئیات نیز ،پرداخته است.البته چگونگی بازتاب داستان پیامبران اولوالعزم درقصص الانبیاء نیز،آورده شده واز نظرات تفسیرالمیزان به عنوان تفسیرمعتبرشیعه استفاده شده است. در" النوبه الثالثه" نیز، داستان این پیامبران الهی مورد توجّه صاحب کشف الاسراروعده الابراربوده،ولی به گزینش برخی وقایع که صبغه عرفانی داشته ، پرداخته است وهمه وقایع زندگی پیامبران اولوالعزم رابا توجه حجم عظیم تفسیر کشف الاسرار، تأویل نکرده است. دراین رساله، دیدگاه میبدی در"النوبه الثانیه"درجایگاه یک مفسّروهمچنین در"النوبه الثالثه "درجایگاه یک عارف، با یکدیگر مقایسه شده است و تفاوت دیدگاه این دانشمند قرن ششم درارائه داستان مهم ترین چهره های قرآنی یعنی؛ زندگی پیامبران اولوالعزم،تبیین شده است.اگرچه درنوبه الثانیه ، میبدی پیامبران اولوالعزم را تنها به عنوان یک پیامبرالهی معرفی کرده است؛امادر نوبه الثالثه ،پس ازطرح مفاهیم بلندعرفانی، عملکرد پیامبران خدارادرآزمون های مختلف تحلیل وآنها را به عنوان الگویی ، برای سالکان طریقت معرفی کرده است.