مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

به گواهی تاریخ، زندگانی پیامبر اسلام(ص) سراسر با کرامات و حوادث معجزه گونه همراه بوده است که همگی حکایت از عظمت شخصیت آن حضرت(ص) دارد. با وجود این فضائل، عده ای حوادث و وقایعی را به پیامبر(ص) نسبت داده اند که حاصلی جز وهن شخصیت پیامبر بزرگ اسلام و خدشه به عصمت و عظمت ایشان در برندارد. از جمله این حوادث داستان «شق صدر النبی(ص)» را می توان ذکر کرد. در کتاب های روایی و تاریخی عامه مطالبی در مورد شکافتن سینه پیامبر در دوران کودکی هنگامی که نزد حلیمه سعدیه بود، نقل شده است و راویان این داستان آن را در شمار فضایل و کرامات حضرت محمد(ص) بر شمرده و به بحث و تفصیل در مورد آن پرداخته اند.این نوشتار، پژوهشی در مورد داستان «شکافتن سینه پیامبر» در کودکی و تحلیل عدم همخوانی آن با عصمت پیامبر(ص) است.

این مقاله بحث نافرمانی آدم (علیه السلام) در بهشت و وسوسة او بوسیلة شیطان که طبعاً با عصمت و پیامبری او ناسازگار است را بررسی می کند. برای رفع این تعارض، از سوی متکلمین و مفسرین توجیهاتی آورده شده، مانند: فعل آدم(علیه السلام) ترک اولی بوده است، بهشت مذکور، مکان تکلیف نبوده است، نهی ارشادی بوده است نه مولوی، نهی تکوینی و یا آزمایشی بوده است، نه تشریعی. نویسنده، پس از ارائة نظرات همراه با توجیهات و ادلة آنها، به بررسی و نقد هر یک پرداخته و از استنادات قرآنی، روائی و عقلی بهره برده است. آنگاه در نتیجه گیری بیان می کند که آدم(علیه السلام) مرتکب نافرمانی وگناه شد و بنابراین مستحق کیفر بوده است ولی این در زمانی رخ داد که هنوز به مقام رسالت و پیامبری نرسیده بود. خداوند، او را پس از توبه و استغفار، مورد هدایت ربانی قرار داد و به مقام عصمت رسانید.با این بیان، هیچ گونه منافرت و تناقضی در میان نیست.

این رساله با موضوع «نقد شبهات پیرامون عصمت انبیا(علیه السلام) در قرآن» در چهار فصل تنظیم شده است: در فصل اول به ضرورت و تاریخچه بحث، کلید واژه ها و پرسش اصلی تحقیق پرداخته شده است. فصل دوم در مورد نقد شبهات پیرامون عصمت پیغمبر| است. فصل سوم به آیات پیامبران اولوالعزم غیر از پیغمبر اکرم| اختصاص دارد. فصل چهارم در مورد پیامبران غیر اولوالعزم است.

بخش اول شامل کلیاتی در باب عصمت و نبوت بوده و در سه فصل تنظیم گردیده است در فصل اول به بررسی مفاهیم عصمت و نبوت، طبقات انبیاء و رسل، تفاوت رسول و نبی و نبوت و رسالت از دیدگاه فخر رازی و علمای شیعه پرداخته شده است. فصل دوم به بیان حقیقت و ماهیت عصمت از دیدگاه اشاعره و شیعه اختصاص یافته و در فصل سوم منشاء عصمت از دیدگاه شیعه مورد بررسی قرار گرفته است. بخش دوم در سه فصل به ارزیابی مراتب عصمت از دیدگاه فخررازی و علمای شیعه پرداخته شده است. در فصل اول مصونیت از گناه و نافرمانی، ابعاد عصمت در زمینه گناه و مواضع مکاتب در خصوص این محورها مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم مصونیت از خطا و اشتباه و مراحل آن و ادله قرآنی بر مصونیت انبیاء (ع) از خطا و اشتباه مورد ارزیابی قرار گرفته است. در فصل سوم دیدگاه علمای شیعه در خصوص سهو نبی تبیین شده است. بخش سوم نیز با هدف بررسی لزوم عصمت از دیدگاه فخررازی و متکلمان شیعه در سه فصل تدوین گردیده است. در فصل اول به ادله عقل و قرآنی لزوم عصمت از دیدگاه فخررازی و علمای شیعه پرداخته شده و در فصل دوم عصمت قبل از بعثت انبیاء (ع) از دیدگاه مکاتب مورد ارزیابی قرار گرفته و در فصل سوم به بررسی عصمت قبل از بعثت پیامبر اسلام (ص) و سایر انبیاء (ع) در قرآن و روایات پرداخته شده است. بخش چهارم دیدگاه فخررازی و دانشمندان شیعه در تفسیر آیات موهم صدور گناه از انبیاء مورد ارزیابی قرار گرفته است، این بخش نیز مشتمل بر سه فصل می‌باشد که در فصل اول به بررسی آیات متشابه در خصوص پیامبر اسلام (ص) که شامل شبهات قبل از بعثت ایشان و شبهات بعد از عصمت در مواضع عقاید، احکام و فتاوی و افعال و سیره است، پرداخته شده است. در فصل دوم آیات موهم صدور گناه از سایر انبیاء (ع) در محورهای مذکور، مورد ارزیابی قرار گرفته و فصل سوم با مقایسه روشهای تفسیری فخررازی و علمای شیعه در تفسیر آیات متشابه به اتمام می‌رسد.

همه مفسران شیعه وسنی، معتقد به عصمت پیامبران،در مرحله دریافت وابلاغ وحی می باشند. عموم شیعیان براساس آیات الهی که در آن، انبیاء،«مخلَصین» نامیده شده وبا اذن الهی باید مورد اطاعت واقع شوند وبه استناد سخنان صریح خود پیامبر(ص) واصحاب او وبهره مندی از براهین عقلی، انبیاء را مبرای از هر گونه گناه،خطا ونسیان در عمل، قبل از نبوت وبعد از آن، می دانند.اهل سنت، معتقد به عصمت عملی پیامبران، فقط از گناه کبیره وبرخی از صغائر، در زمان نبوت می باشندواشکالی در صدور خطا ونسیان از ایشان نمی بینند.بیشتراهل سنت با وجود اعتقاد به تاثیر علم انبیاء در عصمت ایشان ، ایرادی در صدور گناه صغیره واشتباه، از آنان نمی بینند، اما مفسران شیعه، تاثیر علم پیامبران همراه با توفیق الهی را با عث معصومیت ایشان از هر گناه وخطائی می دانند. اشاعره،در برخورد با آیات شبه انگیز عصمت ، معصیت واشتباه انبیاء را تلویحا قبول وآن را توجیه می کنندوطرفداران اختیاری بودن عصمت از اهل سنت ، در تفسیر آیات مذکور، به صراحت، صدور گناه وخطا از انبیاء را جائز می دانند، اما شیعیان با تاویل آیات فوق، پیامبران را از گناه وخطا ، تبرئه می نمایند.سیر تحول نو آوری مفسران در قرن اول و دوم با تغییر شکل تفسیر از حالت ساده و صرفا معنا شناسی واژه ها و گزیده گوئی، بهتفسیر در ابعاد گوناگون و اجتهاد در مسائل قرآنی و آغاز تدوین تفسیر بصورت مستقل و منظم، تحقق یافت. از قرن سوم تا هفتم، روش رایج عموم مفسران شیعه و سنی، در تفسیر آیات مربوط به عصمت انبیاء، استناد به روایات منقول از پیامبر (ص) بود. از قرن پنجم تا هفتم علاوه بر مستند ات روائی و معناشناسی واژه ها، استفاده از براهین و استدلالات عقلی و استفاده از آیات مشابه در تبیین آیات عصمت، باعث ایجاد تحول در تبیین آیات و ظهور تفاسیر جدید گردید. در این پژوهش، مقایسه نو آوری مفسران شیعه و سنی، از طریق معیار های؛ «وا کاوی و ظرفیت سنجی واژگان آیات»، « بازنگری و تحلیل لفظی آیات»،«کاربرد تأویلات معتبر» و« تحلیل نقلی وعقلی» آیات عصمت انبیاءصورت گرفته است که بیشترین سهم نوآوری، مربوط به مفسران شیعه می باشد. شاخص ترین مفسران اثر گذار در سیر تحولتفسیر آیات عصمت انبیاء در بین شیعیان، « طبرسی» صاحب« مجمع البیان»ودر بین اهل سنت « فخر رازی» صاحب «مفاتیح الغیب»می باشند.