مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

---

---

---

‫اسلام و يهوديت به عنوان اديان توحيدي، در توحيد افعالي با تمام زيرشاخههاي آن، فاعليت را منحصر در خداي يگانه ميدانند و ساير افعال را در طول افعال الهي، محکوم اراده پروردگار ميدانند. البته دين اسلام و به ويژه مذهب شيعه، توحيد افعالي را بدون اشکال و بي نقص ارائه ميکند؛ ولي دين يهود از ارائه توحيد ناب عاجز است. اين پژوهش در سه بخش به اين مسئله پرداخته است. قرآن و تورات در خصوص توحيد در خالقيت، قائل به بي نيازي آفرينش الهي از مقدمه هستند. همچنين قائل به وجود واسطههاي آفرينشاند؛ زيرا توحيد افعالي، با وجود واسطههايي در خلقت، در تضاد نيست. البته بر اساس قرآن، خداوند هر آن، در آفرينش جهان دخالت دارد؛ ولي بر اساس کتاب پيدايش تورات، خداوند از کار آفرينش دست کشيده، به استراحت ميپردازد. از نظر دانشمندان يهودي، جهان در استمرار هم نيازمند خداست و تمام آفرينش، کار خداي يگانه است و اين همان اعتقاد متکلمان شيعه است. اختيار و آزادي انسان در مکتب تشيع، جزء تقدير الهي است و انسان مفوَّض نيست و نقش واسطه ها در مذهب شيعه شفاف است که به فرمان الهي و در طول خالقيت او ايفاي وظيفه ميکنند. اما يهوديت، سبب تثليث مسيحيت است. در توحيد در رزاقيت، قرآن و تورات، تنها خداوند را روزي دهنده موجودات ميدانند. متکلمان شيعه و يهودي نيز همين ديدگاه را دارند. در توحيد ربوبي، هر دو آيين، افزون بر اينکه آفريننده جهان را يگانه ميدانند، مدبّر جهان را نيز يگانه ميدانند. همچنين هر دو قائل به دوام فيض الهي هستند. اما در مسئله دوام فيض پس از آفرينش، بين تورات (دست کم در ظاهر) و قرآن ناسازگاري وجود دارد. در مسئله شر و جبر و اختيار نيز برخي اشتراکات وجود دارد؛ ولي يهوديان نتوانستهاند در تبيين ارتباط آن با توحيد افعالي به خوبي و زيبايي متکلمان اسلامي و به ويژه شيعه موفق باشند. عجز دين يهود از ارائه توحيد ناب و بدون اشکال را ميتوان به دليل تحريف تورات دانست.

‫اين پژوهش با رويکردي تطبيقي به بررسي شخصيت مسيح از ديدگاه دين اسلام و مسيحيت و آموزه‌هاي مطرح شده در اين دو دين مي‌پردازد. نويسنده نخست با مروري در اناجيل چهارگانه مسيحيان، شخصيت و زندگاني مسيح( در اين کتاب را به تصوير کشيده و اَدوار زندگي عيسي( از دوران طفوليت، بعثت و عروج و جايگاه وي در قيامت و عالم آخرت را از منظر مسيحيان بيان مي‌کند. سپس القاب حضرت مسيح( نزد مسيحيان همچون: يسوع المسيح، ابن الانسان، ابن‌الله، ابن داود، النبي، رسول‌الله، راعي‌الصلح و معلّم را شرح مي‌دهد. در ادامه و فصل سوم از نوشتار حاضر به بحث درباره ادله مسيحيان مبني برالوهيت مسيح ـ وارد شده در کتاب عهد جديد (کتاب مقدس مسيحيان) ـ مي‌پردازد و کلمه بودن مسيح، ميلاد معجزه آسا، صفات منحصر به فرد، افعال و معجزات وي، قبول عبادت‌هاي مسيح و... از جمله اين ادله بر شمرده و اشکال‌هاي و اعتراض‌هاي مسيحيان نسبت به الوهيت مسيح و جواب آن‌ها نقل شده است. فصل چهارم به ديدگاه کنيسه درباره الوهيت مسيح اختصاص دارد و عقايد اهل کنيسه در ماهيت و شخصيت حضرت مسيح(، سخنان خود مسيح( درباره خويش و گفتارهاي پيامبران ديگر درباره آن حضرت نقل مي‌گردد. در قسمت ديگري از اين تحقيق، ديدگاه دين اسلام و آموزه‌هاي اسلامي در مورد حضرت مسيح، ولادت، نبوت، معجزات، عروج آن حضرت و نزول او درآخرالزمان و ادله الوهيت مسيح و پسر خدا بودن وي ارزيابي عقلي و نقلي شده و به ديدگاه قرآن مبني بر اين‌که مسيح( بنده خدا بود و يکي از پيامبران اولوالعزم، تأکيد شده است. به همين مناسبت مباحث مربوط به توحيد و مراتب آن در اسلام مطرح و ديدگاه تثليث مسيحي و الوهيت عيسي( نقد مي‌شود.

‫اين پژوهش مي‌کوشد مباني کلامي و اعتقادي اسلام و مسيحيت در باره تعامل عقل و ايمان و نسبتِ ميان آن ها را از منظر دو انديشمند و متکلّم برجسته مسلمان و مسيحي يعني: علاّمه طباطبايي و سنت آگوستين به صورت شفّاف بررسي کرده و نقاط اشتراک و افتراق ديدگاه آنان در باره جايگاه عقل و ايمان در تبيين معتقدات ديني آنان را منعکس سازد. نوشتار حاضر در چهار فصل تدوين شده است. نويسنده در فصل اول به تبيين واژه شناسي عقل و ايمان مي‌پردازد و مفهوم، جايگاه و کارکردهاي عقل را بر اساس نظريات فلاسفه مسلمان و غرب، الهيات مسيحي و ديدگاه انديش منداني همچون: دکارت، جان لاک و ديويد هيوم را بيان مي‌کند. وي سپس به مفهوم واژه ايمان از منظر متکلمان مسلمان و نيز ايمان و مؤلفه‌هاي مهم آن را از ديدگاه اسلام و مسيحيت شرح مي‌دهد. فصل دوم به تبيين رابطه عقل و ايمان در اسلام از منظر علاّمه طباطبايي و سيرِ تاريخي بحث از عقل و ايمان و نسبتِ بين آن دو درجهان اسلام اختصاص دارد. نويسنده در اين زمينه با اشاره به ظاهرگرايي در حوزه تفکرات شيعه و اهل سنت و عقل گرايي افراطي مسلمانان، حقيقت ايمان و عناصر تشکيل دهنده آن و تعامل و تعارض آن دو با يکديگر را از منظر علاّمه طباطبايي جويا مي‌شود. فصل سوم به رابطه عقل و ايمان در مسيحيت از ديدگاه آگوستين قدّيس و سيرِ تاريخي مباحث مربوط به عقل و ايمان در جهان مسيحيت، پرداختن الهيات مسيحي به مسايلي همچون: خدا، نَفس، خلقت، اخلاق، شهر خدا و شناخت از لحاظ تاريخي و مقايسه ديدگاه‌هاي آگوستين و آکونياس درباره نسبتِ بين عقل و ايمان مي‌پردازد. نگارنده در فصل چهارم به تطبيق و بررسي آراي علامه طباطبايي وآگوستين درباره رابطه عقل و ايمان پرداخته و ديدگاه‌هاي آنان را در زمينه کيفيت ايمان به خدا، تقدم عقل بر ايمان يا برعکس، امکان تعارض عقل و ايمان، ماهيت عقل و ايمان و تفاوت آن ها با يکديگر، عوامل تحقق ايمان در نَفس، مراتب ايمان، و شروط کسب معرفت ديني بررسي مي‌کند.

‫اين پايان نامه با رويکردي تطبيقي، به تحليل ماهيت وحي و نبوّت پيامبران الهي از منظر سه دين آسماني اسلام، مسيحيت و يهوديت مي‌پردازد و مشترکات و مميزات آن ها درباره حقيقت وحي و نبوّت و ارکان آن ها را بيان مي‌کند. تحقيق حاضر در يک مقدّمه و چهار فصل تنظيم شده است. در مباحث مقدّماتي ضمن بيان اهداف تحقيق و روش بحث در آن، تعريفي از قرآن کريم، تورات و اِنجيل به عنوان سه کتاب آسماني، محتوا و ويژگي‌هاي کتاب‌هاي مذکور و آموزه‌هاي مندرج در آن ها بيان گرديده است. فصل اوّل به تبيين حقيقت وحي در لغت و اصطلاح و ديدگاه اديان سه گانه اسلام، مسيحيت و يهوديت درباره آن اختصاص دارد. آن گاه نويسنده مهم ترين نظريات فلاسفه و متکلّمان را درباره حقيقت و ماهيت وحي ذکر کرده و به مقايسه آن ها مي‌پردازد. او در فصل دوم به بررسي امکان وحي و ضرورت آن از منظري عقلي و نَقلي مي‌پردازد و ادلّه قرآني، روايي، فلسفي و کلامي امکان و ضرورت وحي را ذکر مي‌کند. نگارنده در همين زمينه دليل هاي مسيحيان و يهوديان را بر امکان وقوع وحي و نياز بشر به آن را نيز مطرح کرده و به نقد صدق نبوّت پيامبران الهي از منظر آنان مي‌پردازد. وي در فصل سوم انواع وحي: به پيامبران، غير پيامبران، غير بشر اعمّ از ملايک، حيوانات، آسمان، زمين، جن و همچنين وحي ربّاني و شيطاني، اشاره‌اي، غريزي، الهامي و ارسالي را توضيح مي‌دهد. آن گاه ديدگاه اسلام، مسيحيت و يهوديت درباره انواع وحي و امکان وقوع آن ها را بررسي مي‌کند. در فصل چهارم ادلّه عقلي عصمت وحي و عصمت پيامبران در تلقّي و ابلاغ وحي و دليل هاي داخلي و خارجي آن از منظر قرآن، انجيل و تورات منعکس گرديده است. مراحل تدوين وحي و قرآن کريم و جمع آن، مناقشه ديدگاه‌هاي آيت الله سيدابوالقاسم خويي در اين باره، تقسيمات کتاب مقدّس به عهد قديم و عهد جديد و تدوين عهدين و خصوصيّات وحي از منظر يهوديان و مسيحيان، از مباحث پاياني اين نوشتار به شمار مي‌آيد.

‫اين تحقيق، مراتب و ماهيت بحث از توحيد در آموزه‌هاي اسلامي و آموزه‌هاي الهيات مسيحي را با يکديگر مقايسه کرده و ضمن نقد عقيده تثليث مسيحيت، آن را مخالف با ديدگاه‌هاي توحيدي مي‌داند. نويسنده در سه فصل به اين مسأله پرداخته است. در فصل اول ابتدا مفهوم توحيد در تفکر اسلامي و مسيحي، و سپس معناي لغوي و اصطلاحي توحيد، معناي توحيد در قرآن کريم، معناي توحيد در عهد قديم (تورات) و معناي آن در اناجيل اربعه و مفهوم وحدانيت خدا در عقايد مسيحيان و همچنين فطري بودن مسأله توحيد مطرح مي‌شود. در فصل دوم به مراتب توحيد و ادله اثبات آن در اسلام اختصاص دارد و مباحثي همچون: توحيد ذاتي، توحيد صفاتي، نيابت ذات از صفات و صفات حادث و قديم براي ذات الهي و عينيت ذات با صفات خداوند، به صورت استدلالي مطرح و شبهه‌هايي مانند شبهه تعطيل، تشبيه و تجسيم نقد شده است. آن‌گاه امکان معرفت حقيقي صفات خداوند، معناي توحيد افعالي و انواع استدلال‌هاي عقلي در اثبات توحيد ذاتي ذکر مي‌گردد. نويسنده همچنين با استفاده از ادله نقلي (قرآن و روايات) به اثبات توحيد صفاتي و توحيد افعالي خداوند مي‌پردازد. فصل سوم به عقيده تثليث مسيحيت و ديدگاه آموزه‌هاي اسلامي در اين باره اختصاص دارد. نگارنده در اين فصل از نوشتار خويش ابتدا تاريخچه اعتقاد به تثليث در ميان مسيحيان را باز گفته و ثالوث در مسيحيت، ادله مسيحيان مبني بر اعقتاد به تثليث و استدلال بر آن، عقيده به تثليث در عهد قديم (تورات) و عهد جديد (انجيل) و اختلاف نظر مسيحيان در زمينه عقيده به تثليث را مطرح کرده، سپس ديدگاه‌هاي دين اسلام و استدلال‌هاي عقلي مبني بر بطلان اعتقاد به تثليث و ثالوث مسيحي و منافات داشتن آن با توحيد به صورت مشروح بيان مي‌کند. او همچنين بر مبحث توحيد از منظر مسيحيت مناقشه‌اي جدي وارد مي‌سازد.

ین جستار درصدد به‌ پرسش‌ گرفتن مبانی و اندرکنش سطوح فکری و اجتماعی الهیات یهود است. بر پایه فرضیه پژوهش، الهیات و عرفان یهود را نمی‌توان جدای از ارتباط آن با بعد سیاسی - ‌اجتماعی‌اش تحلیل کرد. بر این اساس، در کنار باور یهود به اینکه قوم برگزیده خدا است، آنان معتقدند رنج‌های تاریخی فراوانی (آوارگی، تبعید، کشتار، بردگی و...) گریبان‌گیر قومشان بوده‌ است. شاید از همین ‌رو است که برخلاف سایر ادیان توحیدی که بر مفهوم رستگاری تمرکز دارند، ادبیات الهیاتی‌عرفانی یهود، از رهایی و نجات سخن می‌گوید. این رهایی مبتنی بر دو بُعد فردی و جمعی است. بُعد جمعی که الهیات یهود را به زندگی اجتماعی پیوند می‌دهد، با موعودگرایی عمل‌گرایانه در هم آمیخته است. این امر نه‌تنها بر انتظارِ ظهور ماشیح استوار است، که بیش از آن دربردارنده لزوم اقدام عملی برای تحقق ظهور و رهایی نهایی است. چارچوب نظری پژوهش استوار بر نظریه تحلیل گفتمان (انتقادی) به‌ویژه خوانشی است که نورمن فرکلاف از آن به ‌دست می‌دهد.