مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده مساله راهنما شناسی از جمله مباحثی است که در تاریخ همواره مورد بحث بوده است و میان دانشمندان ادیان مختلف بحث و اختلافات زیادی در باب آن وجود داشته است . این اختلافات در دنیای اسلام در مبحث امامت به نقطه اوج می رسدبه طوری که با نوع نگرشهر کدام از آن ها به مساله امامت ، دیگر مباحث دینی از جملهمباحث فقهی ، کلامی ، تفسیری و حدیثی نیزدستخوش تغییرات جدی می شود. در میان متکلمینشیعی متاخر، میرزا احمد آشتیاتی یکی از چهره هایی است که نام او کمتر شناخته شده اما با تدقیق درآثار وی می توان دریافتکه اوسخنان محکم و منسجمی در این وادی داشته است.روش کلامی میرزا احمد آشتیانی به شیوه اکثر متکلمین متاخر، فلسفی است و نقش عقل در مباحث آن کاملا مشخص است. اصولا وییک حکیم صدرایی بوده است اما هنگام اثبات موضوعات کلامی خود رانهایتا متعهد به نقل می بیند و حتی به جزیی ترین موضوعات نقلی ارزش فراوانی می دهد. بادقت و پژوهش درسخنانمیرزا احمد آشتیانی در موضوع راهنما شناسی به این نتیجه می رسیم که وی در موارد اندکی از جمله بحث اعجاز قرآن نوآوری هایی داشته است و سخنانی مطرح می کند که متقدمین کمتر به آن توجه داشته اند ولی بیشتر موضوعاتی را کهوی در موضوع راهنما شناسی مطرح کرده است متکلمین متقدمی همچون خواجه نصیرالدین طوسی در تجرید و علامه حلی در شرح تجرید آنها رابه نحوی بیان کرده بودند . در این پژوهشبه بررسی اندیشه های کلامی میرزا احمد آشتیانی در باره راهنما شناسی «نبوت وامامت» پرداخته و آرای وی در این زمینه ، تبیین ، طبقه بندی ، بررسی و تحلیل خواهد شد .کلیدواژه ها : میرزا احمد آشتیانی، عقل، نقل، کلام، راهنما شناسی، نبوت، امامت

زیارت حرمین شریفین از جمله دستورهای موکد اسلامی است که از نظر بازتاب فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تأثیر بسزایی در زندگی امت اسلامی و سازندگی انسانها دارد و ائمه اطهار علیهم السلام برای تشویق مردم به آن، ثوابهای متفاوتی را برای زائران یاد کرده اند تا این امر الهی به سردی و تعطیلی کشانده نشود لذا روایات، ثواب زیارت حرمین شریفین را گوناکون گزارش کرده اند در حالی که روایات مذکور از نظر سندی صحیح و مورد اطمینان می باشند. علاوه بر آن نقش کلیدی ولایت در پذیرش سایر اعمال و فرآیندهای اسلامی مورد توجه واقع شده و با ثوابهای مضاعف نسبت به حج بیان گردیده است، با این وجود روایات خاصی وجود دارند که کامل بودن حج را مشروط بر ولایت و امامت کرده اند: «تَمَامُ‏ الْحَجِ‏ لِقَاءُ الْإِمَامِ». لذا این فریضه بزرگ الهی بیشتر از حج مورد توجه و تأکید پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) قرار گرفته است. پس در این پایان نامه تلاش می شود علل تفاوت ثواب زیارت حرمین شریفین تحلیل و صحت و سقم احادیث آنها از نظر سندی و متنی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. بررسی ها نشان می دهند علل تفاوت ثواب زیارت خانه خدا علی رغم معتبر بودن احادیث و ثقه بودن راویان آنها در عین وحدت عمل زائران به نحوه شناخت و تأثیر پذیری از مناسک، کیفیت عمل زائران، شرایط مختلف و متفاوت زمانی، مکانی، سیاسی، فرهنگی و ... و مقیاس های ارزشیابی و اسرار و معارف زیارت بستگی داشته باشد شاید دلیل افزون بودن ثواب زیارت ائمه (ع) نسبت به حج، اهمیت بیش از حد مسأله امامت و شرایط و بازتاب های مختلفش بر طبق نصوص دینی باشد چرا که اصل ولایت از اصول موکده دین اسلام بوده و ائمه علیهم السلام مجری، مفسر و مبین دین و صراط حقّ می باشند و یا اینکه مقیاس سنجش متفاوت بوده است.

چکیدهدوره امامت امام سجاد  مصادف با شرایط سخت سیاسی- اجتماعی عصر اموی است از این رو، امام برای مستحکم نمودن نهال اسلام، جایگاه برجسته پیامبر و اهل بیت ایشان را یادآور می‌شود امام سجاد به عنوان قرآن ناطق با روشی نوین در قالب نیایش، قرآن صامت را در صحیفه سجادیه پیش دید همگان قرار می‌دهد. در این جستار با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی انواع روابط بینامتنی در موضوع نبوت خاصه و امامت بررسی شده است و به این پرسش پاسخ داده است که یادکرد آیات قرآن کریم در مسأله نبوت خاصه و امامت بر اساس روابط بینامتنی چگونه بوده است؟ بنا به مراتب، مباحث نظری چیستی بینامتنیت و اقسام آن ارائه شده است، در ادامه با تکیه بر انسجام موضوعی متن صحیفه و قرآن کریم و بکارگیری سیاق درون متنی، انواع روابط مضمونی و ساختاری در بخش ویژگی-ها و مسئولیت‌های پیامبر و امامان معصوم شناسایی شده است. نتایج پژوهش نشانمی-دهد که بیشترین اثر پذیری از قرآن کریم در صحیفه سجادیه به رابطه مضمونی مرتبط است که نسبت به بینامتنیت ساختاری از بسامد بالاتری برخوردار است. واژگان کلیدی: قرآن، صحیفه سجادیه، روابط بینامتنی، نبوت خاصه،امامت.

عصر امام محمّدبن علی الجواد(ع) بخشی از دوران شکل‌گیری فقه و حدیث شیعه است؛ لذا پژوهش حاضر در پی آن بوده است تا نقش و جایگاه امام را در نشر حدیث شیعه تا حد امکان آشکار نماید. بدین منظور مطالعه‌ای در زندگی، و اقدامات امام در امر پرورش راویان و برگزاری جلسات مناظره و احتجاج و نظام وکلا و... انجام گرفت و نتایج زیر حاصل شد:بشارت ولادت امام جواد(ع) را پدر بزرگوارش به عنوان مولودی پرخیر و برکت به شیعیان داده است. امامت ایشان در خردسالی، از بزرگ‌ترین اتفاقاتی بود که اسباب تحیّر شیعیان را فراهم نمود. اما ایشان از همان آغاز با شرکت در جلسات مناظره و احتجاجات با علما به دفاع از خویش و تثبیت جایگاه امامت اقدام نمود. نقش امام جواد در حدیث شیعه را باید در کارنامه روایت ایشان جست‌وجو نمود، تألیفات بسیار راویان ایشان، یکی از اساسی‌ترین تأثیرات را در نشر فقه و حدیث شیعه و غنی ساختن دین و فرهنگ اسلامی داشته است، به‌طوری که حجم وسیعی از اهداف امام از طریق این دانشمندان محقّق شده است. امام جواد(ع) با وجود کوتاهی دوران عمر و امامت خویش همواره با سیاستی روشن و صریح به مبارزه با بدعت‌ها و انحرافات اعتقادی فرق مختلف کلامی پرداخته و با تقویت حوزه‌های درسی و نظام وکالت با شیعیان اقصی نقاط مملکت اسلامی ارتباط برقرار نمود و به وسیله مکاتبه و پاسخ به سوالات مختلف ایشان به اداره امور شیعه اقدام نمود و در حد توان و امکان دایره فقه و حدیث شیعه را خصوصاً در مسائل اعتقادی و فقهی گسترده گردانید. هرچند که احادیث بجاماانده از این امام بزرگوار از نظر کمیّت از درصد بالایی برخوردار نیست، اما یادآور استحکام و قوت کلام صادقین(ع) می‌باشد.

حسین مدرسی طباطبایی تحت تأثیر پیش‌فرض‌ها و روش تاریخی مستشرقان، به دنبال ارائه مدلی توجیه‌پذیر از تاریخ تفکّر مکتب تشیع است، لذا به این باور می‌رسد که مکتب تشیع درگذر تحوّلات سیاسی و اجتماعی دچار تحوّل و تطوّر عقیدتی شده است. مدرسی برای طرّاحی مراحل این تحوّل، نظام واره‌ای را در ذهن خود شکل می‌دهد و با گزینش و تقطیع گزارش‌های تاریخی از منابع به دنبال تکمیل آن است. بنابراین مدرّسی در پژوهش خود به نتیجه‌ای متفاوت می‌رسد و برخی از باورداشتهای شیعیان، همانند عصمت، علم غیب و ولایت تکوینی امامان را برساخته ‌افرادی همانند هشام‌بن‌حکم یا متأثر از غلات و مفوضه‌ تلقّی می‌کند. محقق در این پژوهش از دو منظر روش‌شناسی عمومی و اختصاصی، تاریخ تفکر تشیع در عرصه ‌امامت را از دیدگاه مدرسی موردبررسی قرار داده ‌است. این دیدگاه در هرکدام از علوم مرتبط، بر اساس روش متداول آن‌ها مورد ارزیابی قرارگرفته‌ است. بررسی‌های پژوهشگر نشان دادند که روش عمومی کتاب مکتب در فرایند تکامل از منظر استنادی دارای اشکالاتی از قبیل اعتماد و استناد بیش از حدّ به منابع غیر شیعی و ارجاعات غیر روشمند است. همچنین روش عمومی پژوهش مدرّسی از منظر برداشت (فقه‌الحدیث) نیز گرفتار خطاهایی از قبیل خلط کاربردهای واژگان، کاربرد معیار غیر معتبر، غفلت از مولفه تقیه و نسبت دادن تکامل به مکتب نه به شیعیان است. روش اختصاصی پژوهش مدرّسی در علوم مرتبطی همانند کلام، حدیث، رجال و تاریخ نیز از منظر روششناسی متداول در هریک از آن علوم مبتلابه ‌اشکالات بنیادی است همانند مبنا قرار دادن روش تاریخی مستشرقان، تشکیک در منابع اولیه، خلط در روش پژوهش کلامی و تاریخی، پیش‌فرض قرار دادن اصول موضوعه مستشرقان، خلط در روش پژوهش حدیثی و تاریخی، تشکیک در اعتبار کتب روایی موجود، تحمیل پیش‌فرض بر منابع روایی، تشکیک در اهمیت علم رجال، جرح و تعدیل ناروای رجال.در نهایت برای احتراز از ابتلا به ‌ایرادات فوق‌الذکر، مجموعه‌ای از ملاحظات در قالب روش‌شناسی پیشنهادی تاریخ تفکّر تشیع ارائه می‌گردد. محقق در روش پیشنهادی بر اساس پیش‌فرض و طرّاحی نظام واره وارد گردآوری اطّلاعات نمی‌شود بلکه با ملاحظه همه مستندات به دنبال یافتن تصویری واقعی از تاریخ تفکّر تشیع است. برای رسیدن به چنین مقصودی منابع اصیل و قویم شیعی در اولویت قرار می‌گیرند. ارزیابی و نقد گزارش‌ها و منابع نیز بر اساس روش متداول در تاریخ تشیع تحقّق می‌پذیرد. پژوهشگر از علوم مرتبط با تاریخ تفکّر تشیع بر اساس روش متداول در آن‌ها بهره می‌گیرد.

این تحقیق به بررسی برخی شبهات دربارۀ مذهب «امامیه» پرداخته است که عبارتند از:ـ مجعولیّت امامیه و فقدان مشروعیت آن در منابع اسلامی.ـ بی اطلاعی برخی اصحاب ائمه طاهرین (ع) از «نام و هویّت» امام بعدی.ـ تنظیم کردن تعداد ائمۀ طاهرین (ع) در عدد «دوازده» توسط «امامیه» به بهانۀ واهی غیبت امام دوازدهم.مراجعه به منابع حدیثی معتبر نزد منتقدان و نیز دلائل و شواهد مستند تاریخی، نتایج زیر را بدست می‌دهد:ـ روایات مرتبط با موضوع، نظیر حدیث «ثقلین»، «سفینۀ نوح» و از همه تعیین کننده تر، احادیث «دوازده خلیفه»، موجود در منابع معتبر منتقدان، نشان‌دهندۀ مشروعیت و اصالت «مکتب ائمه اثنی عشر» می‌باشد و از آنجا که در تاریخ اسلام، اعتقاد به «دوازده امام» به جز «امامیه»، از سوی هیچ مذهبی اعلام نشده است، شبهۀ عدم مشروعیت معطوف به دیگران است.ـ به گواهی تاریخ، بی اطلاعی برخی اصحاب، از نام و هویت امام بعدی، معلول فشار و سختگیری مستمر حاکمیت بر علیه ائمه طاهرین (ع) و شیعیان و ایجاد فضای تقیه و هراس و احتیاط بوده است، در چنین شرایطی، طبیعی است که به جز اندکی از اصحاب درجه اول، اکثر شیعیان از نام امام بعدی بی اطلاع باشند.ـ احتمال جعل حدیث دربارۀ بی اطلاعی اصحاب نسبت به «تعداد ائمه» (ع) و هویت امام بعدی، به منظور بی اعتبار نشان دادن مذهب امامیه دور از واقع نیست.ـ سابقه تاریخی اعتقاد به «غیبت» امام دوازدهم مدت‌ها پیش از پدیدۀ غیبت در میان امامیه، شبهۀ جور شدن اتفاقی یا جعل و تنظیم تعداد ائمه طاهرین (ع) در عدد «دوازده» را برطرف می‌سازد.

موضوع پایان نامه : (( جایگاه وصی از دیدگاه کتاب و سنت و ادب )) وصی، از القاب مشهور امام امیرالمومنین علی علیه السلام است .اثبات وصایت آن حضرت یعنی اثبات امامت. حضرت علی علیه اسلام، بنابر حدیث یوم الانذار، وصی پیامبر علیه السلام در امر رهبری و خلافت و هدایت امت اسلامی ، پس از پیامبر علیه السلام می‏‎‎‏باشد . در این پایان نامه در بخش اول ،‌پس از ذکر کلیاتی در معنای لغوی و اصطلاحی وصی به سیر تاریخی وصایت در انبیای گذشته همراه با ذکرچند تن از اوصیاپرداخته‏‎‎‏ایم، چرا که این موضوع بر ضرورت و اهمیت وصایت در امت اسلامی تاکید می کند .دربخش دوم به ذکر وصی در آینه روایات اشاره شده است که شروع وصایت را از دعوت خویشاوندان به اثبات می رساند و اوج ابلاغ وصایت در غدیر خم می‏‎‎‏باشد . سپس به ذکر روایاتی از کتب شیعه و سنی می‏‎‎‏پردازیمو به احتجاج معصومین (‌علیه السلام) و صحابه و تابعان در امر وصایت گفتاری چند آورده‏‎‎‏ایم .در بخش سوم به جایگاه وصی در آینه تاریخ و ادب اشاره شده،‌و به ذکر اشعاری در حماسه‏‎‎‏های جنگ جمل و صفینو تنی چند از شاعران اهلبیت ( علیه السلام ) اکتفا کرده‏‎‎‏ایم. در بخش چهارم به نقد تحریف حدیث وصایت و رد شبهات موجود در این امر پرداخته‏‎‎‏ایم.

تفسیر قرآن کریم بر اساس روایات، مقوله‌ای است که به زمان نزول وحی در عصر پیامبر گرامی اسلام( بازمی‌گردد. تبیین و تفسیر آیات قرآن، وظیفه‌ای است که از سوی خدا بر عهده پیامبر نهاده شده، و در قرآن کریم نیز به آن تصریح شده است. رسول خدا( نیز قسمت‌هایی از قرآن را به‌صورت عمومی، و تمام آن را برای عده‌ای خاص، تفسیر نمود. پس از رحلت آن حضرت، اهل بیت( و اصحاب پیامبر به تفسیر قرآن اقدام کردند، که در این میان، شیعیان تفسیر اهل بیت( را برگزیدند و اهل سنت تفسیر صحابه را حجت دانستند. شیعیان برای حجیت سخن و تفسیر اهل بیت، به آیات قرآن مانند آیه تطهیر، صادقین و اولوا الامر، و همچنین حدیث ثقلین و حدیث معیت با قرآن، استناد کرده‌اند. اهل سنت نیز مستنداتی مانند آیات امت وسط، وعده حسنی، بیعت رضوان، و همچنین برخی از روایات را مطرح کرده‌اند، که پژوهش حاضر تمام نبودن این دلایل را اثبات کرده است. اهل سنت همچنین حجیت خبر واحد معتبر را در تفسیر پذیرفته‌اند؛ اما علمای شیعه در این زمینه دارای دیدگاه‌های مختلف هستند؛ عده‌ای خبر واحد را مطلقاً حجت نمی‌دانند؛ گروهی آن را فقط در فقه حجت می‌دانند؛ جمعی دیگر، حجیت خبر واحد را در تفسیر پذیرفته‌اند، اما آن را در معارف اصول دین حجت نمی‌دانند؛ و عده‌ای نیز حجیت خبر واحد را در تفسیر به‌صورت مطلق پذیرفته‌اند. از سوی دیگر، علمای فریقین بر این باور هستند که بررسی صحت سند و متن روایت، و ارایه آن بر قرآن، سنت قطعی، علم قطعی، عقل و تاریخ قطعی، ضوابطی است که می‌تواند روایات اصل را از بدل، و مأثور را از موضوع جدا کند. روایات تفسیری می‌تواند ما را به مبانی تفسیری اهل بیت( و صحابه رهنمون گردد. همچنین شیوه تفسیر آیات را در چگونگی استخراج قواعد و استخدام منابع و بهره‌وری از ابزارها به ما می‌آموزد.

نویسنده در این نوشتار، طی سه فصل، به بحث درباره "عوامل تقویت کننده شخصیت فرد و اجتماع در جامعه اسلامی"، جایگاه اخلاق و عقیده در این زمینه و همچنین تبیین ارکان فردی، اخلاقی و اجتماعی جامعه اسلامی پرداخته است. در فصل اول، ضمن بیان معنای قوت، قدرت و شخصیت و ترسیم دیدگاه قرآن کریم در این زمینه، نسبت بین اسلام و ایمان بررسی گردیده است. تجزیه و تحلیل اصول و عوامل شخصیت، مانند عقیده، عمل، علم، عبادات و اقتدا به اولیای الهی، اشاره به عوامل تشکیل دهنده شخصیت فرد و جامعه از دیدگاهی عقلی، تربیتی، اخلاقی، قرآنی و روایی، از دیگر نکات مطرح شده در فصل اول می‌باشد. در فصل دوم، پس از تبیین مسأله تکوین شخصیت فرد از منظر نفسانی، عوامل آرامش نفس و موانع آن و معرفت نفس و نقش اعتقاد و عمل در تکوین و تقویت نفس انسانی تحقیق و پژوهش شده و در ادامه، مشکلات و مصایب دنیوی، توجه بیش از حد به مسائل دنیا، عنایت داشتن به مسایل مهم و مصایب بزرگ پیش روی انسان و کسب اجر و ثواب و تأثیر هر یک از آن ها در شخصیت انسان و نیز افزایش یا کاهش آرامش و اطمینان نفس او بحث و بررسی شده است. فصل سوم، از منظری اخلاقی به معرفی شخصیت انسان مسلمان پرداخته و به مفهوم اخلاق، رابطه بین دین و اخلاق، جایگاه اخلاق در دین اسلام اشاره نموده و سپس اهمیت اخلاق در تکوین شخصیت فرد و اجتماع و نقش عقاید در تقویت اخلاق و نیز شخصیت انسانی وی را از منظر قرآن و روایات تجزیه و تحلیل کرده است.

از جمله مباحث امامت بحث از علم امام و گستره دانش اوست. این بحث همواره در طول تاریخ مورد بررسی دانشمندان شیعه بوده و کتاب‌های متعددی در این زمینه تالیف گردیده است. از جمله تالیفات روایی عصر غیبت صغرا دو کتاب بصائر الدرجات صفار و کتاب الحجه از مجموعه الکافی کلینی می‌باشد. بررسی دیدگاه این دو مولف نقش مهمی در شناخت فکری حوزه حدیثی قم ایفا می‌کند و برداشت اصحاب از روایات این موضوع را روشن می‌سازد. علی رغم ادعای برخی از مستشرقان، مقایسه میان دیدگاه این دو مولف نشانگر همسویی فکری ایشان است.گستره دانش امام یکی از بحث‌های جنجالی در مباحث امامت میان امت اسلامی و پیروان مکتب تشیع به شمار می‌رود. صفار و کلینی که میراث‌داران حوزه حدیثی قم می‌باشند با جمع‌آوری روایات این موضوع، دانش امام را در گستره خلقت و تقدیرات معرفی کرده‌اند. علم به حقایق گذشته، اتفاقات زمان حال و دانش تقدیرات آینده مجموعه‌ای پهناور از حقایق را تشکیل می‌دهند که در مجموعه علوم آل محمد: جای می‌گیرد.این دانش برگرفته از افعال خداوند متعال است و هر آنچه تحقق عینی یا تقدیری می‌یابد در صورت نیاز خداوند ائمه: را از آن آگاه می‌کند اما امام بر علم ذاتی پروردگار احاطه نمی‌یابد و همچنین، دانشی ذاتی از خود ندارد لذا علم غیب از ایشان نفی شده است. کلینی با ارائه نمونه‌هایی از این دست روایات در الکافی جهت اثبات چنین دانشی برای اهل‌بیت: تلاش کرد. در حالی که صفار به صورت تفصیلی روایات علم امام را جمع‌آوری نموده بود و یک روایت را با اسناد مختلف ارائه کرد تا موجبات وثوق به آنها را فراهم نماید. مجموعه روایات کافی در این بحث 85 حدیث و روایات بصائر الدرجات بالغ بر 423 حدیث می‌باشد.این پژوهش دیدگاه برخی در زمینه اختلاف میان دو کتاب کافی و بصائر الدرجات را نفی کرده و بر این نکته تاکید می‌کند که نه تنها کلینی از گفتمان حوزه حدیثی قم دست برنداشت بلکه آن را به گونه‌ای نظام‌مند و در قالبی جدید ارائه کرد. در این پژوهش تلاش شد تا چینشی جدید از روایات این بحث بر مبنای متعلق‌های علم ارائه گردد. این چینش برگرفته از روایات گستره علم بوده و معیار واحدی برای مقایسه باب‌ها و روایات دو کتاب فراهم می‌نماید.