مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

صحبة الرسول صلي‌الله‌عليه‌وآله بين المنقول و المعقول نوشته محمدعلی نجفی، کتابی است به زبان عربی که به موضوع شناخت صحابه پیامبر اکرم(ص) در ادله معقول و منقول پرداخته است. انگیزه نویسنده، رد مغالطاتی در موضوع صحابه است که در رساله شیخ صالح درویش وجود دارد. این کتاب در زمان معاصر در یک جلد منتشر شده است. کتاب دارای یک مقدمه از مؤلف و شش موقف است. بعضی از موقف‌ها دارای زیرمجموعه‌هایی به‌نام مقطع هستند. در مقدمه، مؤلف از انگیزه خود درباره تألیف کتاب می‌گوید: شیخ صالح درویش ضمن رساله‌ای در موضوع فضائل صحابه دست به دامن برخی از مغالطات شدند، این کتاب در جواب دروغ‌پردازی‌های وی تألیف کردم. به امید اینکه سدی باشد در مقابل گزافه‌گویی‌های او و امثال او. نویسنده در ابتدای مباحث کتاب، به معنای صحبة از حیث لغت، اصطلاح و استعمال پرداخته است: صحبة در لغت به معنای همراه و همدم؛ در معنای اصطلاحی به معنای مصاحب و همراه پیامبر اکرم(ص) آمده و در معنای استعمالی به معنای کسی که پیامبر اکرم(ص) را ملاقات کرد و با دین اسلام از دنیا رفت. نویسنده در ادامه آثار همراهی با پیامبر را در مذهب شیعه متذکر می‌شود. سپس به نقد استدلالات شیخ صالح در اثبات فضیلت تمام صحابه می‌پردازد؛ که ازجمله آن‌ها رشادت‌های صحابه در غزوات نبی اکرم(ص) است؛ ایشان ضمن شش موقف به رد این مدعا پرداخته است. نویسنده ادعای اهل سنت مبنی بر عدالت تمام صحابه را به نقد گرفته است و چنین می‌گوید: این اعتقاد با عقل و نقل منافات دارد زیرا در آیات و روایات بعضی از صحابه مدح شده‌اند نه تمام آن‌ها. علاوه بر روایات نبوی، تاریخ نیز گواهی می‌دهد که برخی از صحابه مستحق عدالت نیستند زیرا در بین آن‌ها کسانی بودند که مصداق آیه شریفه «إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا» (حجرات: 6) هستند و یا اینکه برخی از آن‌ها مبتلا به نفاق یا شرب خمر بودند. نویسنده در جهت اثبات مدعای خود مبنی بر اینکه همه صحابه عادل نیستند چه‌بسا در بین آن‌ها کسانی هستند که از جانب خداوند و رسولش مورد مذمت قرار گرفته‌اند طی شش موقف به معرفی برخی از صحابه از زبان قرآن می‌پردازد: موقف اول موقف اول متعلق به شرکت‌کنندگان در جنگ بدر است. این جنگ مرحله‌ای مهم در جهت نشان دادن قدرت مسلمانان در مقابل کفار بود. آیاتی از سوره انفال در درباره این جنگ نازل شده است. در این آیات به‌صراحت بر اکراه و اعتراض بسیاری از صحابه برای شرکت در جنگ بیان شده است؛ ازجمله: نطق دو خلیفه اول بر مخالفت با جنگ؛ ترس و ناتوانی بسیاری از صحابه در ادامه جنگ و اختلافاتی در تقسیم غنائم جنگی و اسرا، حکایت از تزلزل در ایمان بسیاری از صحابه دارد. موقف دوم موقف دوم در مورد جنگ احد است؛ که شیخ صالح تلاش کرده بسیاری از حقایق روشن آن را بیان نکند تا تخلفات و ضعف ایمان صحابه را مخفی کند،‌ آیه 144 سوره آل‌عمران که در مورد احتمال قتل پیامبر اکرم(ص) در جنگ احد نازل شده است، بیان می‌دارد که اگر پیامبر فوت کند یا کشته شود، همه شما به دلیل ضعف ایمان به جاهلیت گذشته خود باز می‌گردید. همچنین آیات دیگری از همین سوره، تصریح بر سست شدن اراده صحابه و عدم فرمان‌بری آنان از فرمان‌ها پیامبر(ص) و فرار آن‌ها از جنگ دارد، که دلالت بر سستی دین صحابه دارد. موقف سوم موقف سوم متعلق به جنگ خندق است، آیاتی از سوره احزاب تصریح ‌دارد بر اینکه وقتی جنگ خندق درگرفت بسیاری از صحابه مورد امتحان قرار گرفته و پا به فرار گذاشتند خداوند دراین‌باره می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! نعمت خدا را بر خود به یادآورید در آن هنگام که لشکرهایی (عظیم) به سراغ شما آمدند ولی ما باد و طوفان سختی بر آنان فرستادیم و لشکریانی که آن‌ها را نمی‌دیدید (و به این وسیله آن‌ها را در هم شکستیم) و خداوند همیشه به آنچه انجام می‌دهید بینا بوده است. (به خاطر بیاورید) زمانی را که آن‌ها از طرف بالا و پایین (شهر) بر شما وارد شدند (و مدینه را محاصره کردند) و زمانی را که چشم‌ها از شدّت وحشت خیره شده و جان‌ها به لب رسیده بود، و گمان‌های گوناگون بدی به خدا می‌بردید. آنجا بود که مؤمنان آزمایش شدند و تکان سختی خوردند!(احزاب: 9-11). همان‌طور که ملاحظه شد؛ این آیات قرآن شاهدی محکم بر این است که برخی از صحابه، به اسلام و پیامبر ایمان نداشتند و منافقانه اسلام خود را ابراز می‌نمودند. موقف چهارم این موقف مربوط به صلح حدیبیه است، که شیخ صالح در کتاب خود تلاش کرده با استفاده از آیاتی از قرآن در ارتباط با صلح حدیبیه، رفعت جایگاه صحابه را به‌طور مطلق اثبات کند. نویسنده ادله‌ای از قرآن و روایات اهل سنت در رد این عقیده که همه صحابه دارای جایگاه رفیع هستند، می‌آورد. موقف پنجم موقف پنجم متعلق به غزوه تبوک است. پیامبر اکرم(ص) لشکری برای جنگ با رومیان آماده کردند. آیاتی از سوره توبه (آیات 38 تا 49) در مورد رفتارها و برخوردهای برخی از اصحاب با این واقعه حکایت از نفاق و کفر آنان دارد،‌ آنجایی که می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، شما را چه شده است که چون به شما گفته می‌شود: در راه خدا (به‌سوی جنگ) حرکت کنید، سنگینی نموده به زمین می‌چسبید؟! آیا به‌جای آخرت به زندگی دنیا خشنود شده‌اید؟ پس (بدانید که) فواید و منافع دنیا در برابر آخرت جز اندکی نیست. اگر (به‌سوی جهاد) حرکت نکنید خداوند شما را به عذابی دردناک، عذاب می‌کند و گروه دیگری را به‌جای شما می‌آورد و شما هیچ ضرری به او نتوانید رساند و خدا بر هر چیزی تواناست... اگر اموالی در دسترس و سفری کوتاه و آسان بود حتماً از تو پیروی می‌کردند و لکن این راه پرمشقت (حضور در میدان جنگ تبوک) بر آن‌ها دور جلوه کرد، و به‌زودی به خدا سوگند می‌خورند که اگر توانایی داشتیم با شما بیرون می‌شدیم. آن‌ها خودشان را (به کفر و دروغشان) هلاک می‌کنند و خدا می‌داند که آن‌ها دروغ‌گویند. موقف ششم این موقف درباره غزوه حنین است،‌ که به دلیل شدت افتضاحی که اصحاب پیامبر ببار آوردند، شیخ صالح از ذکر آن واقعه نیز خودداری کرده تا نفاق برخی صحابه را از چشم مخاطبین نگه دارد. آیاتی از سوره شریفه توبه در مورد این واقعه تصریح ‌دارد در روز حنین در آن هنگام که فزونی جمعیتتان شما را مغرور ساخت، ولی هیچ بدردتان نخورد و زمین بر شما تنگ شد سپس پشت به دشمن کرده،‌ فرار نمودید. درنهایت از صریح آیات قرآن و روایات شریفه در مورد شخصیت صحابه این‌طور استفاده نمی‌شود که آن‌ها افرادی بی‌خطا و عیب بودند کما اینکه شیخ صالح درصدد آن است، بلکه پرواضح است که در بین آن‌ها اشخاصی کافر و منافق وجود داشتند که به آزار پیامبر اکرم(ص) و مؤمنین می‌پرداختند و خطاهای بزرگی از آن‌ها سر می‌زد.

عيسى المسيح عليه‌السلام في الأحاديث المشتركة بين السنة و الشيعة، اثر مهدى منتظرالقائم، کتابى است به زبان عربى كه به بررسى احاديثى كه از طريق اهل سنت و نيز شيعه در رابطه با حضرت مسيح عليه‌السلام در منابع اسلامى درج گرديده است، مى‌پردازد. کتاب مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم ناشر (مجمع تقريب) و سيزده باب مى‌باشد. در منابع مختلف اسلامى درباره شخصيت حضرت مسيح و مادر پاك ايشان حضرت مريم عذراء عليهماالسلام مطالب متنوعى آمده كه نشان از جايگاه اين دو شخصيت ارزشمند در دين اسلام دارد. نويسنده در اين کتاب به تنظيم و دسته‌بندى رواياتى كه در اين زمينه در منابع اسلامى، اعم از منابع شيعى و اهل سنت، آمده پرداخته است كه از موضوع ميلاد حضرت مسيح آغاز و با بررسى سيره و اقوال حضرت و نيز جريان عروج آن حضرت به آسمان و نيز نزول ايشان در آخرآلزمان ادامه مى‌يابد. بيشتر رواياتى كه در كتب شيعه و اهل سنت درباره حضرت مسيح(ع) آمده از جهت لفظ و يا لااقل از جهت معنا با هم اشتراك دارند و تنها تفاوت قابل مشاهده، تفاوت در طرق روايات است. با توجه به اين موضوع و با اهتمام به لزوم وحدت بين مسلمانان، مؤلف به گردآورى و تنظيم اين دسته از روايات با استفاده از كتب فريقين پرداخته است. موضوعاتى كه در ابواب مختلف کتاب حاضر بدان‌ها پرداخته شده، عبارتند از: ميلاد عيسى مسيح(ع)، ويژگى‌هاى ظاهرى و اخلاقى وى، اوصياء و حواريان عيسى، بنى اسرائيل(جريان مائده بنى اسرائيل، اختلاف و پراكندگى بنى اسرائيل، غلوّ و گمراهى ايشان و نيز رهبانيت آن‌ها)، رفتن عيسى به آسمان و فرود آمدنش به زمين در آخرالزمان، مسيح در روز قيامت، زهد عيسى(ع)، دعاها و مناجات‌هاى حضرت مسيح، سيره وى در ميان مردم، برخى از آن چه كه از جانب خداوند بر وى وحى گرديده است، پاره‌اى از سخنان گهربار ايشان و در پايان گزيده‌اى از انجيل صحيح و تحريف ناشده. اين کتاب تحت نظارت آيت‌الله شيخ محمدعلى تسخيرى، رئيس مجمع جهانى تقريب مذاهب اسلامى منتشر شده و مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم مؤلف و فهرست مطالب و منابع مى‌باشد.

عصمت پیامبران الهی یکی از مسایل مهم در باب نبوت است. متکلمان اسلامی از طریق دلایل عقلی و نقلی به اثبات آن پرداخته اند. دلایل عقلی آنان بر پایه حکمت الهی استوار است. از برهان حکمت بر عصمت پیامبران تقریرهای مختلفی ارائه شده است که مهم‏ترین آن‏ها عبارت است از تقریر برهان حکمت بر اساس معجزه، تقریر برهان بر پایه لطف، و تقریر آن بر اساس غرض از نبوت. این تقریرها به دو دسته حداقلی و حداکثری تقسیم می‌شوند، تقریرهای حداقلی عصمت پیامبران را در دریافت و ابلاغ پیام‏های الهی به بشر اثبات می کند، اما تقریرهای حداکثری، عصمت در مقام عمل را نیز شامل می‏شود. متکلمان اسلامی در این باره که آیا برهان حکمت عصمت از گناهان کبیره و صغیره، عمدی و سهوی را شامل می‏شود یا به گناهان کبیره و صغیره‏های منفّر اختصاص دارد، و نیز قبل از نبوت را نیز دربر می‏گیرد یا به زمان نبوت اختصاص دارد، هم‏داستان نیستند، متکلمان امامیه در این مسأله نگاه حداکثری دارند اما متکلمان معتزلی، گناهان صغیره غیر مسخّف را منفّر ندانسته، و برهان حکمت- با تقریرهای مختلف آن- را مُثبِت عصمت پیامبران از آن‏ها ندانسته‏اند. از تأمل در سخنان متکلمان اسلامی به دست می‌آید که عنصر منفّریت و نقض غرض در برهان حکمت بر عصمت پیامبران، نقش کلیدی دارد. آنان در این‌باره هیچ گونه اختلافی ندارند، هرچند در قلمرو و مصداق آن دیدگاه‌های مختلفی ارائه کرده‏اند. برداشت درست از منفّریت و نقض غرض، مؤید دیدگاه متکلمان امامیه در این‌باره است که در قلمرو عصمت نگاه حداکثری دارند.

موسوعة التاريخ الإسلامي در 8 جلد تأليف شده است. در اين كتاب نويسنده به تفصيل، درباره تاريخ اسلام از آغاز بعثت تا پايان حيات پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و تاریخ ائمه علیهم السلام سخن مى‌گويد. مؤلف با بهره‌گيرى از متون تاريخى و تفسيرى عامه و خاصه و منابع سيره، به ويژه سيره ابن اسحاق به شرح حالات و أهم وقايع و حوادث و بيان شأن نزول برخى آيات همت گمارده است. "جلد دوم" به بررسى مهمترين حوادث سالهاى اول تا ششم هجرى مى‌پردازد. حوادثى چون رسيدن پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به قباء و بناء مسجد قباء، بناء مسجد النبي (صلی الله علیه و آله و سلم)، نماى اجمالى شهر مدينه، پيمان برادرى ميان مسلمانان، برخى غزوات و سراياى پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، تحويل و تغيير قبله، ميلاد امام حسن و امام حسين (عليهما‌السلام) و جريان تسميه اين دو بزرگوار، برخى زوجات پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، صلح حديبيه، بيعت رضوان، نامه‌هاى پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به پادشاهان اطراف و غيره.

موسوعة التاريخ الإسلامي در 8 جلد تأليف شده است. در اين كتاب نويسنده به تفصيل، درباره تاريخ اسلام از آغاز بعثت تا پايان حيات پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و تاریخ ائمه علیهم السلام سخن مى‌گويد. مؤلف با بهره‌گيرى از متون تاريخى و تفسيرى عامه و خاصه و منابع سيره، به ويژه سيره ابن اسحاق به شرح حالات و أهم وقايع و حوادث و بيان شأن نزول برخى آيات همت گمارده است. در "جلد اول" ابتداء به جريان پرداختن مسلمانان به تاريخ با آغاز بعثت پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و تدوين سيره نبوى و تاريخ اسلام از جانب ايشان، اصول سيره نبوى و تكامل آن، اولين نويسندگان سيره پيامبر، مورخان صدر اسلام، آثار باقى مانده در سيره، اصطلاحات ابن هشام در سيره ابن اسحاق، نقد كتابهاى سيره، شرايط تحقيق در تاريخ و روش مؤلف در بررسى تاريخ پرداخته شده و پس از آن طى 10 فصل، موضوعاتى مطرح شده است: فصل اول: نگاهى به حوادث و تاريخ قبل از اسلام. فصل دوم: نشو و نماى نبى اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) كه ضمن آن به موضوعاتى چون: ايمان عبدالمطلب، ولادت على (علیه السلام)، سفرهاى پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به شام، ازدواج با خديجه و ولادت فاطمه (سلام اللّه عليها) و... پرداخته شده است. فصل سوم: بعثت مبارك نبى اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) كه مباحثى چون: چگونگى آغاز بعثت، انقطاع وحى و... را دربر مى‌گيرد. فصل چهارم: اعلان دعوت عمومى، كه به خطبه‌هاى پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) براى دعوت علنى، اسلام حمزة و ايمان ابوطالب و... مى‌پردازد. فصل پنجم: معراج پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فصل ششم: هجرت به حبشه. فصل هفتم: هجرت پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به طائف. فصل هشتم: بيعت عقبه و انتشار و گسترش اسلام در مدينه. فصل نهم: هجرت مسلمانان به مدينه. فصل دهم: توطئه ترور پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم).

كتاب المغازي اثر محمد بن عمر بن واقدى (متوفى 207ق)، با تحقيق مارسدن جونس، كتابى است ارزشمند پيرامون جنگ‌هاى پيامبر كه به زبان عربى، نوشته شده است. عنوان و نام كتاب، آن‌چنان كه ابن نديم ذكر كرده است، «كتاب التاريخ و المغازي و المبعث» است و چنين به نظر مى‌رسد كه اين اثر، بخشى از كتاب بزرگى است كه مشتمل بر تاريخ و مغازى و مبعث بوده است. با توجه به تاريخ مرگ واقدى كه 207ق است، تقريبا اين كتاب، قديمى‌ترين كتاب در اين رشته است كه به‌طور مفصل تدوين و از دستبرد حادثه محفوظ و به دست ما رسيده است. اهميت مقام علمى و فضل واقدى چنان است كه نه‌تنها اين كتاب او، بلكه آثار ديگرش هم از همان قرن سوم هجرى مورد استفاده و استناد ديگر مؤلفان و نويسندگان قرار گرفته است و غالبا به كتاب‌هاى او اعتماد داشته‌اند و مطالب نقل‌شده از ديگران را با مطالب واقدى معيار زده‌اند و بدون ترديد هيچ كتابى در سيره و مغازى به اهميت مغازى ابن اسحاق و مغازى واقدى نيست. كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و مطالب در سه جلد، سامان يافته است. واقدى، به‌طور وضوح از يك روش علمى و فنى و درعين‌حال انتقادى پيروى كرده است. روش او تقريبا ثابت است و دگرگون نمى‌شود؛ مثلا او هنگام ذكر هريك از جنگ‌ها، نخست فهرست مفصلى از رجال را كه خبر را از ايشان نقل كرده است بيان مى‌كند، سپس نام و تاريخ دقيق هريك از جنگ‌ها و فرمانده آن و در موارد لزوم نام كسى كه در مدينه جانشين بوده است را ذكر مى‌كند. غالبا اطلاعات سودمند جغرافيايى از لحاظ منطقه جنگ عرضه مى‌دارد. "جلد سوم" شامل حوادث مربوط به غزوه الفتح تا غزوه اسامه می باشد.