جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش با روشی اسنادی، خلأ نفی قاعدۀ ضرورت و اصل علیت در فلسفۀ عملی کانت و الهیات پساکانتی را به محک فلسفۀ اسلامی گذاشته است. طبق این تحقیق، مفاهیمی چون ایجاد استعلایی، نفی استعلایی، دیالکتیک، دازاین و ایده، رمزواژه‌هایی هستند که حد مشترک میان دو فرقۀ کلامی اعتزالی و اشعری در کلام اسلامی و دو جریان الهیات لیبرال و الهیات دیالکتیک در کلام مسیحی واقع شده و این جریان‌ها را ناگزیر به سمت نفی قاعدۀ ضرورت و اصل علیت سوق داده‌اند که نتیجه‌ای جز راه یافتن تصور ترکیب در ذات پروردگار، پذیرفتن انگارۀ «وجود اجوف» و تعطیل احکام شریعت به نفع اختیار نداشته است. به زعم این پژوهش، این امر پیامد بلافصل تفکیک فلسفه از کلام و یا تبعیت فلسفه از کلام در الهیات بوده است. بازگشت به نظم فلسفی ماتقدم ذیل یک جهان‌بینی توحیدی و تبعیت کلام از فلسفه متافیزیک، راه حل پیشنهادی این پژوهش برای رفع مسئله است.

ترجمه ماشینی: این کتاب با تکیه بر منابعی از سنت‌های تحلیلی و قاره‌ای، استدلال می‌کند که درک زیبایی‌شناسی کانت برای درک دامنه و قدرت معرفت‌شناسی او ضروری است. فیونا هیوز از منابع پدیدارشناختی و زیبایی شناختی استفاده می کند تا ارتباط مستمر پروژه کانت را آشکار کند. یکی از مشکلاتی که در خواندن نقد عقل محض با آن مواجه است، یافتن راهی برای خواندن متن به عنوان یک بحث مستمر است. این کتاب در هر مرحله از بحث معرفت‌شناختی کانت خوانشی ارائه می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه می‌توان عناصر مختلف استدلال کانت را که غالباً خارجی یا غیرقابل دفاع تلقی می‌شود، ادغام کرد. این مطالعه دقیق، با استدلال برای محوریت زیبایی‌شناسی در فلسفه، و به طور کلی در درون تجربه، نقطه کوری در سنت فلسفه انگلیسی-آمریکایی را به چالش می‌کشد و به علاقه فزاینده به اهمیت کلی فرهنگ زیبایی‌شناسی کمک می‌کند.

ترجمه ماشینی: از اواسط دهه 1960، پس از آثار مهم J. Hintikka، S. Körner، W. Sellars و P.F. استراسون، احیای محسوسی در اندیشه معرفت‌شناختی کانتی رخ داده است. با توجه به این پیشینه، مبادله پربار بین تحقیقات تاریخی و چشم‌اندازهای نظری، موضوع اصلی کتاب، بحث درباره نظریه کانتی دانش علمی از منظر فلسفه تحلیلی امروزی و فلسفه علوم تجربی و ریاضی است. موضوعات اصلی عبارتند از: مسئله دانش پیشینی در منطق، ریاضیات و فیزیک، تمایز بین قضاوت های تحلیلی و ترکیبی، تشکیل عینیت فیزیکی و مسائل واقع گرایی و حقیقت، تصور کانتی از زمان، قوانین علی و استقراء، رابطه بین اندیشه معرفتی کانتی، نظریه نسبیت، نظریه کوانتوم و برخی از تحولات اخیر فلسفه علم. مخاطب این کتاب پژوهشگران، متخصصان و پژوهشگران حوزه‌های معرفت‌شناسی، فلسفه علم و تاریخ فلسفه است.

از منظر کانت، آزادی به‌عنوان خودقانونگذاری اراده، خصوصیت کلی انسان است. او با قانون‌گذاری عقل عملی، اخلاق را بر پایه آزادی بنا می‌نهد. در فلسفة کانت، آزادی، مبنایی است که بر اساس آن انسان به‌عنوان شخص و فرد انسانی، دارای کرامت است. مفهوم آزادی، ملازم با قانون اخلاقی و عقل عملی است و در بستر طبیعت یافت نمی‌شود. قانون اخلاقی از آن نظر که آزادی است انسان را از قلمرو طبیعت تعالی می‌بخشد و به او ارزش و شأنی می‌دهد که بر پایه آزادی و خودقانون‌گذاری است. انسان اخلاقی برای جهان ارزش می‌آفریند و همو غایت خلقت است. واسطة ارتباط انسان به‌عنوان موجودی اخلاقی و غایت نهایی طبیعت، مفهوم آزادی است. آزادی امری عینی و موضوع شناسایی نیست، زیرا مفهوم آزادی به جهان معقول ارتباط دارد و در رفتار و منش انسان واقعیت می‌یابد. در مملکت غایات کانت، هر چیزی یا قیمت دارد یا کرامت. آنچه دارای قیمت است، می‌تواند مورد دادوستد و معامله قرار گیرد ولی آنچه از هر ارزشی برتر است و به‌هیچ‌عنوان معادلی ندارد که معاوضه شود، «کرامت» است. انسانیّت انسان تا جایی که به داشتن اخلاق تواناست، تنها موجودی است که «کرامت» دارد. مقاله بر محور دیدگاه کانت دربارة "مناسبات کرامت و آزادی انسان " و با روش استنتاجی نوشته شده است.

فردریش نیچه، به عنوان یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان در حوزه اخلاق، در بخشی از انتقادش به اخلاقیات گذشتگان، به اخلاق فیلسوفان می‌تازد و آن را فاقد کارایی لازم قلمداد می‌کند. این جستار، با محور قرار دادن نگرش انتقادی نیچه در قبال امر مطلق، به ارزیابی نقد او نسبت به فلسفه اخلاقی کانت می‌پردازد و نشان می‌دهد که بخش مهمی از انتقاد نیچه به اخلاق مسیحی و اخلاق فیلسوفان واکنشی به امر مطلق کانت و تعمیم نهفته در آن است. لذا مسئله اصلی پژوهش پیش رو تحلیل دقیق ریشه‌های معرفت‌شناختی و روش‌شناختی واکنش نیچه به امر مطلق کانت است. به همین منظور، ابتدا توجه افراطی فیلسوفان اخلاق به قاعده عام را در روندی تاریخی مورد توجه قرار می‌دهیم که از سوفسطاییان تا کانت ادامه پیدا می‌کند. سپس، با روش توصیفی- تحلیلی، مبانی معرفتی کانت را در برابر باورهای معرفتی نیچه بازنمایی می‌کنیم و امر مطلق کانت را در برابر ابرمرد نیچه، با توجه به جایگاه عقل و غریزه در اندیشه این دو فیلسوف، مورد تفسیر قرار خواهیم داد. همچنین در پایان بدین نتیجه رهنمون خواهیم شد که محور ارزش اخلاقی برای کانت امر مطلق (عمومیت اخلاق) است، در حالی که نیچه، با ارزش‌گذاری مجدد ارزش‌ها، بر آن است که ملاک اخلاقی بودن فعل را سازگاری آن با اراده معطوف به قدرت معرفی کند (جنبه فردی). از دیگر نتایج این پژوهش پاسخ به یک انتقاد عمومی در فلسفه اخلاق است که نیچه را متهم به بازگشت ناخواسته به همان قاعده عمومی کانتی می‌کند.

استتیک ایمانوئل کانت در نقد نیروی حکم همواره محل بحث‌ها و کشف نکات بسیاری در باب کالبدشناسی قوة ذوق و احکام مربوط به آن بوده است. مسائل استتیکی زمانة معاصر، پژوهش در امکان ادراک تأملی ناخرسندی و به‌تبع آن جایگاه زشتی را در اندیشة استتیک کانتی موردتوجه مفسران قرار داده است. زشتی و احکام مربوط به آن در ملاحظات پیشانقادی کانت در قیاس با اندیشه‌های وی در چهارچوب دستگاه نقادی جایگاه متفاوتی داشته‌اند. او پیش از نگارش نقدهای سه‌گانه، زشتی را در قالب ادراکات حسی و مفاهیم انسان‌شناسانه به‌عنوان متعلق ادراک ناخوشایندی ایجابیِ صرفاً تجربی موردتوجه قرار داده است. لیکن پرسش از زشتی به‌مثابة حکم تأملی در افق استتیک نقادانة او ممکن نیست، چراکه امکان صدور چنین حکمی با غایت‌های سیستماتیک و روش‌شناسی نقد سوم در تناقض خواهد بود. نوشتار حاضر جهت روشن شدن جایگاه زشتی در افق استتیک کانت، ضمن بررسیِ نگاه وی به زشتی در افق پیشانقدی، به تبیین دلایل فقدان امر زشت به‌عنوان حکمی تأملی در ملاحظات انتقادی کانت و اثبات عدم امکان تحقق حکم تأملی دربارة زشتی در فلسفة استعلایی می‌پردازد.

در این پژوهش می‌کوشیم این پرسش را پاسخ گوییم که معنای صدق در فلسفة کانت چیست و آیا می‌توان در این فلسفه، معیاری برای نظریة صدق تعیین کرد یا نه. در گام نخست، با نظر به «تحلیل استعلایی[1] [آناکاویک ترافرازنده]» و به‌ویژه با تمرکز بر «استنتاج استعلایی [/تنقیح مناط][2]» در سنجش خرد ناب[3]، الگوی شناختیِ کانت را صورت‌بندی می‌کنیم. برای صورت‌بندی دقیق این الگو، از تفسیر رابرت پاول ولف[4] بهره می‌گیریم. سپس، با نظر به مسائل جاری در معنی‌شناسیِ مدرن، می‌کوشیم سامان ارجاع[5] در این نظریة صدق را بررسی کنیم و در این راستا از تفسیر معناشناختی رابرت هانا[6]، کانت‌شناس معاصر بهره می‌گیریم. سرآخِر دلیل می‌آوریم که نظریة صدق در فلسفة کانت، مبتنی بر گونة ویژه‌ای از اصل «انسجام[7]‌» است که آن را «نظریة انسجام‌گرویِ کانتی» نام می‌گذاریم. بدین‌ترتیب، اگرچه قول مشهور بر آن است که کانت در سنجش، صدق را «همخوانی [/مطابقت][8]» دانسته است، نشان خواهیم داد که نظریة همخوانی صدق متضمن «واقعیت‌گروی استعلایی» است، درحالی‌که نزد کانت واقعیت فی‌نفسه را نمی‌توانیم بشناسیم و تنها سامان واقعی مکانمند و زمانمند جهان تجربی را می‌شناسیم و همین سامانمندی است که ضرورت را در جهان تجربی تبیین می‌کند و مقوّم آن است؛ بنابراین ممکن نیست نظریة صدق در فلسفة کانت همخوانی یا مطابقت در معنای معمول آن باشد، بلکه نوع ویژه‌ای از «انسجام‌گروی» است. در این متن هر جا که از سنجش نقل‌قول کرده‌ایم، ترجمة فارسیِ میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی با عنوان «سنجش خرد ناب» را عیناً در متن گذاشته‌ایم.

مساله شناخت یکی از بنیادی ترین مسایل فلسفه است. نوع شناخت و دامنه شناخت است که مفهوم انسان را تعریف میکند و دامنه عمل انسان را تشریح می کند. دو نظام فلسفی حکمت متعالیه و منظومه فلسفی کانت را می توان قله های رفیع فلسفه اسلامی و فلسفه غرب به شمار آورد. تعریف این دو نظام از ادراک و عقل و فاهمه و تاثیر آن بر دیگر دانش ها می تواند برای ساخت نظامات اجتماعی شناختی و اندیشه ای بسیار راهگشا باشد. تعریف کانت از فاهمه با تکیه بر مقولات و محدود کردن ادراک به معبر فاهمه راه را بر بسیاری ار نوآوری ها در زمینه درک جهان بما هوهو بسته است در صورتی که در نظام صدرایی با عنایت به تعریف ملاصدرا از عقل و ادراک افق های پیش رو برای ادراک و نظام سازیها بر مبنای این ادراک بسیار گسترده و فراخ است. به نظر می رسد زمان ساخت نظامات به خصوص نظام شناختی ادراکی بر مبنای اندیشه صدرایی رسیده است.