جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نویسنده در کتاب حاضر می‌کوشد با پرداختن به زمینة تاریخی و مؤلفه‌های فکری روشنگری در اروپا و اشاره به جریان‌های متنفذ روشنگری، شرایط را برای ورود به بحث از روشنگری نزد «کانت» (1724 1804م) و «میشل فوکو» (19261984م) مهیا سازد. وی در این مطالعه درصدد است به این سؤال پاسخ دهد که «آیا «خوانش فوکویی» از رسالة «روشنگری» کانت، نشانگر تغییر موضعی اساسی در فکر فوکو است با تبیین دیگری از این مواجهه را می‌توان ارائه داد؟» در این راستا نویسنده ضمن معرفی تنوع روشنگری اروپایی (انگلیسی، فرانسوی و...) به روشنگری آلمانی و جایگاه کانت در آن پرداخته است. بحث از اومانیسم در نقدهای کانتی و مضامین رساله‌های دوران مابعد نقادی کانت، از مهم‌ترین مباحث این مقال است. در پایان خوانش فوکویی از رسالة روشنگری ارائه و در آن از منابع فکری، روش‌شناسی فوکو، جستارهای سه‌گانة او دربارة روشنگری کانت و مضامین مهم آن سخن به میان آمده است.

کانت فیلسوف متجدد است و در آن هیچ شک و شبهه‌ای نمی‌توان داشت، تاکید او بر اصول حاکم بر عصر روشنگری و هم‌چنین امکان فراهم‌آوری تجسس‌های نوع دیگری با فلسفه‌ی استعلایی در سنت فکری او حایز اهمیت است. فلسفه‌ی استعلایی بنا بر ماهیت خویش خواه‌ناخواه، عمیقا عدم پایان تاریخ را اعلام و افق‌هایی را بر روی عالم بشری باز نگه می‌دارد. در هر صورت کانت به عصر روشنگری تعلق دارد و افکار او با توجه به طبیعیات نیوتن و علم النفس لاک و فیزیک نیوتن و... شکل گرفته است. نوشته‌های کانت صرف‌نظر از موقعیت و شرایط معین فرهنگی و اجتماعی، از استقلال درونی برخوردار هستند. نگارنده در کتاب حاضر نخست، زندگی‌نامه‌ی کانت و مقاطع مهم تاریخ آن را به صورت سالشمار آورده و آثار اولیه‌ی او را معرفی کرده که معمولا در کتاب‌های آموزشی کم‌تر بدان توجه شده است. در ادامه مقاله‌ی معروف 1770 و نامه به هوتس که در هر دو، کانت به نحوی از مقدمات لازم برای فهم فلسفه‌ی نقادی و از فراز و نشیب تفکراتش صحبت می‌کند. همراه با خلاصه‌ای از متون اصلی کانت آورده شده است. در بخش بعدی مجموعه‌ای از نوشته‌ها و مقالات مختلف کانت که تا حدودی به انسان‌شناسی و فلسفه‌ی تاریخ مربوط می‌شود و هم‌چنین افکار او در خصوص صلح پایدار و مساله‌ی تعارض اخلاق و سیاست به نحو مستقل تحلیل شده است. در ادامه تشابه و تقارن فاهمه، عقل بر مبنای تمایز، تحلیل و دیالکتیک، روش‌شناسی استعلایی، و جهت‌یابی در تفکر از نظر کانت بررسی شده است.

در این کتاب به طرح مسئله آزادی از طریق وصول انسان به مدینه فاضله اخلاقی، پرداخته می‌شود. بدین منظور نخست، ترسيمي از مراحل اصلی و کلان طرح کانت برای وصول به این مدینه فاضله، ارائه می‌شود. سپس بحث انسان‌شناسی کانت در دو بخش «تجربی» و «استعلایی» بیان می‌شود. آن‌گاه جایگاه انسان در نظام ‌فلسفی کانت و نسبت آن با آزادی تعیین می‌شود. در ادامه از نسبت آزادی با عقلانیت ضمن بحث در آزادی اندیشه از آزادی انتخاب صحبت می‌شود. در پایان مسئله حق و سیاست در جهت وصول به مدینه فاضله، بررسی می‌شود.

امانوئل کانت (1724-1804 م) فیلسوف پرآوازه و مشهور عصر روشنگری را پایه‌گذار فلسفة مدرن غرب به شمار می‌آورند. تمامی فلاسفة صاحب‌نامی که پس از او آمدند، عمیقا وامدار تلاش وی برای تعیین حدود دانش بشری به منزلة یکی از موضوعات اصیل جست‌وجوی فلسفی هستند. در عین حال فرمالیسم ساختارمند اندیشة وی باعث شده است که او به شخصیتی بحث‌انگیز در تاریخ فلسفه تبدیل شود؛ تاریخی که او خود در شکل دادنش سهمی مهم داشت. کتاب حاضر، قدم اولی است برای شناخت کانت از طریق تاکید بر سه نوشتة معروف او یعنی نقد عقل محض، نقد عقل عملی، و نقد داوری. در کتاب مباحث اساسی فلسفة کانت یعنی رابطة ذهن و ادراکات حسی، پرسش آزادی و قانون و نیز بازبینی حدود متافیزیک مورد توجه قرار گرفته‌اند.