جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«مکتب شیخیه که یکی از فرقه‌های نوکیش و جدیدالولاده است، در دو سدة اخیر پا به عرصة جهان اسلام نهاد و افکار خاص و نسبتا نوی را در عالم تشیّع مطرح ساخت.» این مکتب نقش مهمّی در پیدایش جریانات جدید مذهبی و تحوّلات مهمّ اجتماعی در دویست سال اخیر داشته است. این پژوهش با هدف بررسی تاریخ پیدایش و تحوّلات مکتب شیخیه و مطالعة تطبیقی در خاستگاه‌های عقاید شاخص آن انجام گرفته است. مطالب اثر در پنج فصل سامان‌دهی شده که فصل نخست، به شرح احوال و آثار و روش‌شناسی «شیخ احمد احسائی» اختصاص یافته است. در فصل دوم، شاخص‌ترین عقاید شیخ احمد احسائی در سه حوزة جهان‌شناسی، معادشناسی و امام‌شناسی بررسی شده و در فصل سوم، احوال، آثار و افکار جانشینان شیخ احمد احسائی شرح داده شده است. در فصل چهارم به فرقه‌های شیخیة کرمان، آذربایجان و همدان پرداخته شده و در فصل پایانی، جمع‌بندی و نتیجة پژوهش آمده است.

کتاب با گرایش جانبدارانه و مدافعانه توسط تعدادی از بهائیان و بدون ذکر نام مولفین تالیف گردیده، و در پی اسطوره سازی از قرة العین برای خواننده عرب است. به عنوان مثال به الحیاة مراجعه کنید: http://www.alhayat.com/details/579732

یکی از شخصیت‌های کلیدی فرقه‌ی شیخیه، سیدکاظم رشتی است، که نقش مهمی در پیشبرد اهداف شیخ احمد احسایی داشته است و می‌توان گفت که اگر وی نبود، چه بسا این فرقه‌ی نوپا هم، در همان اوایل شکل‌گیری به کار خود خاتمه می‌داد. سیدکاظم بن قاسم بن احمد بن حبیب از سادات حسینی مدینه است، که البته بعضی او را سید نمی‌دانند.

مؤسس فرقه‌ی ضاله‌ی شیخیه « شیخ احمد بن زین‌الدین احسایی » است. وی در سال 1166 هجری قمری در خانواده‏ای سنی مذهب در روستای احسا یکی از مراکز قدیمی شیعه در نزدیکی کشور بحرین متولد شد. پدر و اجداد او بادیه نشین بوده و چندان معروف نبودند. او در‌20سالگی مقدمات علوم دینی را به اتمام رسانده و به طرز مشکوکی پیرو مذهب تشیع گردید و در شیعه‌گری بسیار متعصب شد.

سید کاظم رشتی از علمای بزرگ شیخیه و شاگرد و مفسر آراء شیخ احمد احسایی مؤسس طریقۀ شیخیه است. او پس از احسایی کرسی تدریس را به دست گرفت و دومین رهبر مکتب شیخیه بود. پس از وی چند تن شاگردان و پیروانش ادعای نیابت کردند از جمله حاج محمد کریم خان و ملاحسن میرزای گوهر و نیز محمدعلی باب مؤسس بابیه اشاره کرد. سید کاظم رشتی بر مبانی اعتقادات شیخیه چیزی نیفزود، بلکه به عنوان شارح و مفسر، از اقوال شیخ احمد احسایی دفاع میکرد و در بسط تعالیم او جزئیات تازه ای به میان آورد. وی بیش از احسایی، مفاهیم عرفانی و باطنی را در توضیح عوالم و اطوار وجود به کار گفت و آنها را با بحث از مقامات انبیا و امامان درآمیخت. نمونه ای از پرداختن او به جزئیات دور از ذهن و تعبیرها و نامهای غریب، در وصف او از شهر علم مشهود است. در باب معاد که از آراء پرمناقشه احسایی بود، کوشید تا رأی خاص او را در پرتو اعتقاد به جسمانی بودن معاد، تأویل و تفسیر کند. رشتی به پیروی از عقیده خاص استادش، جایگاهی از سببیت و قیومیت را به پیامبر نسبت میدهد. و اهل بیت علیهم السلام را وارثان شئون آن حضرت در اکوان و اعیان و همه قوای ظاهر و باطن در مراتب مختلف تکوین به شمار می آورد. از دیدگاه او، در انتقال این ولایت تفاوتی میان تشریع و تکوین نیست، همچنانکه صاحب این مقام از ید مبسوطی در تخصیص نعمتها و تقدیر امور خلایق برخوردار است. اعتقاد به ضرورت حضور ناطقی در هر عصر که نخستین بار شیخ احمد احسایی به آن اشاره هایی کرده بود، در آثار سید کاظم رشتی صراحت بیشتری می یابد. وی مراتبی از برگزیدگان خداوند را، با تعابیری مناسب اندیشه تصوف، برمیشمارد که طبقه ای از ایشان در دوران غیبت امام، حامل علوم و اسرار او و نیز واسطه فیض میان او و سایر مردم اند. در شرح القصیده او، بر اساس روایتی درباره ظهور سرآمدی در رأس هر سده، شیخ احسایی با تأویل اسم احمد، به تلویح، صاحب ریاست سده سیزدهم و مبین احکام ظاهری و باطنی معرفی شده است. تأکید بر حضور نایب خاص در عصر غیبت امام عصر، واکنش برخی علما را برانگیخت و او را به نوعی انحراف از اصول تشیع متهم کردند. پافشاری سید کاظم بر نزدیک بودن ظهور موعود و اینکه او شاید از همین رو جانشینی برای خود برنگزیده بود. زمینه را برای ادعای بابیت سید علی محمد شیرازی معروف به باب هموار ساخت و نخستین گروندگان به او همین گروه از شیخیه بودند. بابیان و سپس بهائیان میپنداشتند که خود سید کاظم در نوشته ها و گفته هایش به ظهور باب و بهاء الله اشاره کرده است.