ماهیت پدیده وحی قرآنی و اعجاز از مباحث مهم در حوزه اسلام شناسی معاصر هستند که تحلیل سنّتی آن توسط برخی دانشمندان شرقی و غربی به چالش کشیده شده است. هدف این پژو
... وهش، بررسی و تحلیل ماهیت وحی و اعجاز از منظر فرقه امامیه و اشاعره با تکیه بر دیدگاه دو تن از معروفترین چهرههای معاصر این دو فرقه یعنی علامه محمدحسین طباطبایی و شیخ محمد عبده است؛ چرا که این دو شخصیت نماینده دو دیدگاهی هستند که بهرغم شباهت در وجوه متعدد، از جهاتی با یکدیگر اختلاف دارند. شیخ محمد عبده با وجود آنکه فرقه اشاعره را در دوران معاصر نمایندگی می‌کند گویا از درباره ماهیت وحی از رویکرد سنتی رایج میان متکلمان این فرقه که کلام الهی را نفسی و لفظی میدانستند و کلام نفسی، قدیم و غیرمخلوق و کلام لفظی، حادث و مخلوق است، فاصله گرفته و در تعریف خویش از وحی و کلام الهی به این عبارت بسنده می‌کند که «وحی معرفتی است که انسان در درون خود می یابد و یقین دارد که با واسطه یا بی واسطه از جانب خداوند است.» و از اینرو به تلقی بزرگان امامیه از ماهیت وحی که لفظ و معنا را از جانب خدا و حادث میدانستند و حقیقت آن از نظر ایشان آگاهی ویژهای است که خداوند آن را در اختیار پیامبران نهاده تا از طریق آن پیامها و تعالیم خود را به انسانها برساند، نزدیک می‌شود. اما درباره اعجاز هر دو شخصیت معتقدند اعجاز قرآن به خاطر استنادش به وحی الهی و ناشی از الفاظ و معانی خود قرآن و خصوصیت عدم اختلاف قرآن و ترکیب بندی خاص آن است و نه ناشی از تصرف الهی در قلوب مردم (صرفه). هر دو اندیشمند مسلمان وجوه اعجاز قرآن کریم را موارد زیر میدانند: 1. اعجاز بیانی قرآن کریم؛ 2. اعجاز قرآن در محتوا و معارف؛ 3. هماهنگی و عدم تناقض در آیات از حیث محتوا و از حیث بلاغت و نظم؛ 4. هماهنگی قرآن کریم با عقل؛ 5. اخبار غیبی قرآن کریم؛ 6. امی بودن پیامبر .با این تفاوت که علامه طباطبایی مهمترین وجه اعجاز قرآن را که باعث ماندگاری آن به عنوان معجزه همیشگی است، محتوا و معارف والای قرآن کریم میداند، ولی شیخ محمد عبده بر فصاحت و بلاغت قرآن کریم و امی بودن پیامبرتأاکید بیشتری دارد.
بیشتر