جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مهدویت یکی از مهم‌ترین آموزه‌های اعتقادی ادیان بزرگ، به‌ویژه اسلام است که روایات بسیاری از طریق شیعه و اهل‌سنت بر آن وجود دارد و این آموزه جزو معتقدات شیعه و بسیاری از اهل‌سنت است و شماری بسیاری از عالمان اهل‌سنت، آن را جزو مسائل اعتقادی شمرده‌اند. با این حال، در قرون اخیر، برخی از دانشمندان اهل‌سنت، به انکار مهدویت پرداخته که مشهورترین و متقدم‌ترینِ آنان، ابن‌خلدون است. ابن‌خلدون، این آموزه را بر اساس علم عُمران و نظریۀ عصبیتِ خود انکار کرده و البته در ضمن آن کوشیده است به نقد و ردّ روایات مهدویت نیز بپردازد. این نوشتار با روش تحلیلی _ انتقادی، به نقد دیدگاه ابن‌خلدون پرداخته و مدعیات او را در این باب به نقد کشیده و روشن ساخته است که روایات مهدویت در شیعه و اهل‌سنت، به حدّ تواتر است و دانشمندان متقدمِ این دو فرقه، این روایات را در آثار خود گرد آورده‌اند. همچنین، این نوشتار به نقد دیدگاه ابن‌خلدون در باب مهدویت از باب عصبیت پرداخته و اصل عصبیت را فاقد وجهۀ دینی و در تضاد با آموزه‌های اسلامی معرفی کرده و البته بر فرض اذعان به عصبیت، دولت مهدوی را از بالاترین درجۀ عصبیت، که همانا عصبیتِ ایمانی است، برخوردار دانسته است. شایان ذکر است، نظریۀ ابن‌خلدون در قرن اخیر، واکنش‌های بسیاری را برانگیخته و شماری از دانشمندان اهل‌سنت به تبعیت از وی، به انکار مهدویت پرداخته و البته شمار بسیاری دیگر، به ردّ دیدگاه ابن‌خلدون پرداخته‌اند.

عقلانیت ابزاری، پول را تنها ابزاری کارآمد در جهت بیشینه‌‌کردن منافع سوژه می‌‌بیند که به صورت بهره متبلور می‌شود. زیمل با فرارفتن از عقلانیت تکنیکی، معنایی فلسفی الهیاتی از پول ارائه کرده است. زیمل، بهره را امری ضروری برای پول محض می‌داند اما به تفصیل به آن نپرداخته است. در این مقاله با روش توصیفی - ‌‌تحلیلی به بازخوانی معنای پول نزد زیمل و نسبت آن با بهره می‌پردازیم. یافته پژوهش حاکی از این است که پول مدرن رابطه هویتی درونی با بهره دارد. پول دارای سه لایه معنایی است: لایه فرمی، لایه اراده محض، لایه الهیاتی. لایه فرمی پول با نرخ بهره در تناقض است اما در لایه اراده محض، پول تحریک اقتصاد و پیوند سوژه و ابژه را از طریق بهره انجام می‌دهد. در لایه الهیاتی که پول جای اله را می‌‌گیرد، بهره نوعی ادای دِین به پول است و به خاطر گسستگی از وجود محض و اله حقیقی، انسان تاله و خودگستری را با استثمار طبقات پایین به صورت اخذ بهره محقق ‌‌می‌کند.

برایان ترنر، از جمله متفکرانی است که بر بنیادهای بدن‌مندی که در متفکران سده بیستم به‌ویژه نیچه پدیدار گردید، تلاش دارد تا با اصل «غریزۀ تأییدکنندۀ زندگی» در آرای نیچه، موضعی ایجابی در نظریۀ اجتماعی ایجاد نماید. پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که اساساً با بررسی آرای او، در هستی بدن‌مندی که به‌ویژه در متفکران سدۀ بیستم میلادی حاکم شد، ورود دوباره دین به عرصه‌‌های نظریه‌‌ورزی با چه توجیهی انجام شده است و آیا این مواجهه، مواجهه‌‌ای منسجم است یا دوباره، چرخشی به سمت نظریه‌های کارکردی روی داده ‌‌است؟ پژوهش حاضر، با بررسی اسنادی آرای ترنر و تحلیل محتوای جهت‌‌دار آن، به این مهم می‌‌‌پردازد. این پژوهش با بهره‌‌مندی از روش‌‌شناسی بنیادین به عنوان چارچوبی نظری، درصدد بررسی انسجام آرای او در مواجهه با دین به این نتیجه دست یافته ‌است که نه‌تنها ترنر در بسیاری از مواضع خود از بنیادهای نیچه‌‌ای در ساحت تفکر تخطی کرده، بلکه قواعد ذاتی دین را با قوانین اجتماعی آن خلط کرده ‌‌است؛ همچنین به‌‌رغم رویکرد مادی، به اعتقادات و ارزش‌‌ها نیز به صورت تفصیلی پرداخته‌‌ است و با نگرشی کارکردی تلاش دارد تا گسست‌‌های ناشی از بدن‌مندی در جامعۀ جهانی را با فضیلت شهروندی حاصل از آموزه‌‌های دینی پرکند.

عقلانیت کاربرد عقل و حضور آن در فرهنگ و جامعه است که گونه‌‌های مختلفی دارد؛ همچون عقلانیت ابزاری، انتقادی و عقلانیت اسلامی. مسئله این تحقیق تبیین چیستی، کارکردها و نقد عقلانیت سلفی است که در این تحقیق تلاش می‌شود با روش توصیفی و تحلیلی منظرگاه آن نسبت به فهم آموزه‌ها و گزاره‌‌های دینی، بیان گردد. یافته‌‌های تحقیق نشان می‌دهد که اساس نظام اندیشگی و عقلانیت سلفی را اهتمام جدی به دو منبع مهم شرعی یعنی «کتاب» و «سنت» و یک روش برجسته استنباطی یعنی منهج «سلف»، شکل می‌دهد. آنان به‌صورت متناقض‌ باآنکه به‌صورت نظری قیاس و استحسان و استصلاح را به‌عنوان قواعد و اصول اجتهادی‌شان، می‌پذیرند؛ اما در مقام عمل چنان شروط محدودکننده‌ای را پی می‌ریزند که درواقع پای «عقل» از ورود به این روش‌های اجتهادی کوتاه می‌گردد و این اصول به قواعد بسیار محدود فقهی در دایره متون و نصوص، تنزل مقام می‌یابند و از «اصول اجتهادی کارآمد» به «قواعد زائد و غیرضروری» تغییر شکل می‌دهند.

این اثر مشتمل بر ده گفتار و مقاله است که به بخشی از عقبه های علم مدرن که اولا بیشتر هستی شناختی و معرفت شناختی است و ثانیا تاثیر مباشر و قریب در هویت علم دارند، اشاره کرده و تطورات این عقبه هارا در تعامل با تحولات علم پیگیری کرده است. همچنین به موازات آن عقبه های متناظر با آن هارا در فرهنگ اسلامی و خصوصا ایرانی دنبال کرده و ظرفیت های منطقی آن هارا برای تعامل و تدوین دانش ها و نظریه های مورد نیاز جامعه اسلامی به بحث و گفت و گو گذاشته است. مهمترین مفاهیمی که در این اثر از دو بعد هستی شناختی و معرفت شناختی موضوع بحث بوده اند این موارد است: عقل، وحی، نقل، شهود، روش و علم تجربی، تجریدی و نیز علم سکولار و #علم_دینی.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

قاعده «المتفرقاتُ فی وِعاءِ الزمان، مجتمعاتٌ فی وعاءِ الدَهرِ» یکی از قاعده‌های پرکاربرد در مباحث فلسفه اسلامی است که در نظام فکری اندیشمندانی چون میرداماد، نقشی اساسی ایفا می‌نماید. این قاعده تفسیرهای گوناگونی دارد که تاکنون به‌گونه‌ای فراگیر درکنار یکدیگر بیان نشده و زمینه برخی مغالطه‌ها را فراهم نموده است. برای پرهیز از مغالطه‌های یادشده، پژوهش پیش‌رو با روش تحلیلی- توصیفی، نخستین‌بار تفسیرهای گوناگون قاعده، وجوه اشتراک و امتیاز، و برخی کاربردهای آنها را درکنارهم تبیین می‌نماید. دامنه کاربست این تفاسیر از حوزه الهیات بالمعنی الاخص تا مباحث فلسفه زمان معاصر امتداد دارد.گوناگونی تفسیرهای یادشده نتیجه اختلاف در سه مولفه مهم است: 1. واژه دهر معانی سه‌گانه‌ای دارد که با یکدیگر تنها اشتراک لفظی دارند. 2. آن‌چه در دهر حاضر می‌شود می‌تواند شخصِ موجود زمانی، حیثیتی از حیثیات او یا وجود برترِ او باشد. 3. ثباتِ عالم زمان، تنها از افق دید موجودهای ثابت (نازمان‌مند) تحقق می‌یابد یا این ثبات وابستگیی به فاعل شناسا ندارد. برپایه مولفه‌های یادشده، در مجموع، چهار تفسیر از قاعده سامان یافته که عبارتند از: 1. موجودهای پراکنده در ظرف زمان، در ظرف دهر به وجودِ برتر خویش، مجتمع با یکدیگرند. 2. موجودهای پراکنده زمانی همگی در ظرف موجودهای دهری تحقق می‌یابند. 3. موجودهای متفرق زمانی از جهت ثباتی برخوردارند و از این جهت با موجودهای ثابت مرتبط هستند. 4. شیء متحرک، نسبت به عالم زمان متحرک و نسبت به مبادی عالیه ثابت است.

این پژوهش با روشی اسنادی، خلأ نفی قاعدۀ ضرورت و اصل علیت در فلسفۀ عملی کانت و الهیات پساکانتی را به محک فلسفۀ اسلامی گذاشته است. طبق این تحقیق، مفاهیمی چون ایجاد استعلایی، نفی استعلایی، دیالکتیک، دازاین و ایده، رمزواژه‌هایی هستند که حد مشترک میان دو فرقۀ کلامی اعتزالی و اشعری در کلام اسلامی و دو جریان الهیات لیبرال و الهیات دیالکتیک در کلام مسیحی واقع شده و این جریان‌ها را ناگزیر به سمت نفی قاعدۀ ضرورت و اصل علیت سوق داده‌اند که نتیجه‌ای جز راه یافتن تصور ترکیب در ذات پروردگار، پذیرفتن انگارۀ «وجود اجوف» و تعطیل احکام شریعت به نفع اختیار نداشته است. به زعم این پژوهش، این امر پیامد بلافصل تفکیک فلسفه از کلام و یا تبعیت فلسفه از کلام در الهیات بوده است. بازگشت به نظم فلسفی ماتقدم ذیل یک جهان‌بینی توحیدی و تبعیت کلام از فلسفه متافیزیک، راه حل پیشنهادی این پژوهش برای رفع مسئله است.