جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«غالیان؛ کاوشى در جریان‌ها و برآیندها تا پایان سده سوم» اثر نعمت الله صفرى فروشانى، کتابى است در موضوع غلات و تأثیر آنان در افکار و عقاید و تاریخ شیعه که به زبان فارسى نوشته شده است. کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظیم شده که هر فصل مشتمل بر عناوین متعددى است. نویسنده در پى آن است تا تأثیر غلات در افکار، عقاید و تاریخ شیعه را بررسى نماید. در این تحقیق، منظور از کلمه تأثیر، اعم از تأثیرهاى مستقیم و غیر مستقیم است. فصل اول کتاب به کلیاتى چون: غلو، غلو در قرآن و روایات، غلو در ادیان پیشین، فرقه‌ شناسى غالیان، غلو در کلام و رجال شیعه و اهل سنت، تفاوت غلو در ذات و غلو در صفات اختصاص یافته است. عنوان فصل دوم، «بررسى غلات در تاریخ» است که در آن، کاوشى تاریخى درباره فرقه‌ هاى غلات و شناسایى یکایک آنها و نیز بحث از فرقه‌ هایى که هرگز وجود خارجى نداشته‌ اند، فراهم آمده است. بخش پایانى این فصل، شرح رفتار امامان شیعه با غلات و فهرست مصنفات علماى شیعه در رد غالیان است. در فصل سوم، مؤلف به تحلیل عقاید غالیان، محورهاى اعتقادى آنان، نقاط مشترک عقاید شیعه و غلات و... اهتمام ورزیده است. این فصل به دو بخش اصلى تقسیم مى‌ شود: الف- غلات در آینه عقیده (عقاید غلات) ب- غلات در آینه عمل. فصل پایانى کتاب، عهده‌ دار بررسى تأثیر منفى غلات بر تاریخ شیعه، اوصاف غالیان در منابع رجال شیعه، غلو در فقه و کلام شیعه و... است. در این فصل، تلاش مى‌ شود در حد امکان، آثار غلات در تاریخ و افکار و عقاید شیعه بررسى گردد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

موضوع این نوشتار، باز خوانی «غیبیت نگاری امامیه از نوبختی تا شیخ طوسی» است؛ عصری که غیبت نگاری امامیه، دوران مقدماتی خویش را پشت سر گذراند و در زمان شیخ طوسی به بالندگی رسید و از آن جا دیدگاه امامیه در این زمینه پس از شیخ طوسی از روش ابداعی وی و پیشینیانش متاثر بوده است؛ بررسی آثار بعدی ضروری دیده نشد.در این مسیر، سعی شده است غیبت نگاری دوره مورد نظر، به دو دوره غیبت صغرا و پس از آن تقسیم شود و هر اثری در دوره زمانی خویش مورد ارزیابی قرار گیرد؛ چراکه بسیاری از این نگاشت ها از فضا و جریان های حاکم بر عصر خویش متاثر بوده است. بی شک پدیده هایی همچون نوغالیان، سازمان وکالت، حاکمیت سیاسی عباسیان، شبهات زیدیه در زمینه غیبت علیه امامیه، از جمله این جریان ها شمرده می شدند.به نظر می رسد آثار امامیه در زمینه غیبت نگاری در این دوره، سیر تکاملی داشته که این امر می توانسته معلول شرایط آن دوره باشد؛ به طوری که در ابتدا داده های نقلی، در تک نگاره های محدود شکل گرفت؛ اما بعدها و در پی شرایط جدید این آثار با حجم بیش تر و آمیخته شدن با داده های عقلی تکامل یافت.

که در این دوره دو جریان با دو رویکرد مختلف حضور فعال داشت، جریان اول ائمه (علیه السلام) را همانند دیگر آدمیان دانسته و به بررسی جوانب مختلف زندگانی آنها با استفاده از داده های تاریخی می پرداخت. از سردمداران این جریان می توان از افرادی همچون عبید الله بن ابی رافع، ابان بن تغلب و هشام بن محمد کلبی نام بُرد. جریان مقابل ائمه (علیه السلام) را موجوداتی فرا بشری و فرا تاریخی دانسته که مسلّط بر جریان قوانین طبیعی بوده و در مناسبت های مختلف معجزات و خوارق عادت فراوانی از خود بروز می دهند. این جریان این تحقیق عهده دار بررسی سیر نوشته های امامیه پیرامون ابعاد مختلف زندگانی ائمه (علیه السلام)از آغاز تا پایان نیمه قرن قرن اول هجری می باشد. فصل اول این اثر که به بررسی اینگونه نوشته ها قبل از دوره غیبت صغری اختصاص داشت، این نتیجه را دریافت در آغاز به وسیله نقل برخی از احادیث که دلالت بر جایگاه رفیع امامان می کرد، تئوریزه شده و سپس به سراغ تاریخ رفته و با ذکر شواهد و قرائن به ظاهر تاریخی، مطالب تئوریزه شده مصداق یابی شد. این جریان از نیمه سوّم قرن دوّم حرکت خود را با عنوان کلّی دلائل نگاری ادامه داد که برای اثبات امامت امامان مختلف به جای ذکر مسائل علمی به بیان معجزات آنها می پرداختند. با بررسی سردمداران این جریان به نام افراد غالی یا متهم به غلوّ در سلسله اسناد گزارش های منسوب به آنها به طور فراوان برخورد می کنیم. از سردمداران این جریان دراین دوره می توان از افرادی همچون جابر بن یزید جُعفی، عبد الرحمن بن کثیر هاشمی، محمد بن حسن بن جمهور، محمد بن علی صیرفی معروف به ابو سمینه و فارس بن حاتم قزوینی یاد کرد. فصل دوّم به پیگیری ادامه مسیر این دو رویکرد در دوره غیبت صغری با توجه به حساسیت های این دوره می پردازد و به این نتیجه می رسد که به علل مختلف، جریان دوّم توانست جریان اول را از صحنه بیرون رانده و خود معرکه گردان اصلی صحنه شود. از نکات مهم این دوره پیوستن برخی از بزرگترین شخصیت های حدیثی امامیه همچون محمد بن حسن صفار و محمد بن یعقوب کلینی به این جریان در بخش اول یعنی روایات مربوط به تئوریزه کردن این دیدگاه می باشد، در حالیکه این دو تن به ذکر شواهد و مصادیق به صورت گسترده اقدام نکردند و معدود مصادیق ذکر شده در اینگونه کتابها تا حد زیادی از عقلانیت مناسبی برخوردار می باشند. آغاز غیبت صغری تا پایان قرن چهارم از آنجا که به جهت آنکه امامیه با امامت امام غایب به صورت مطلق مواجه شد، ویژگیهای خاصی خود را داشت، توانست فصل سوم این تحقیق را به خود اختصاص دهد