جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهمترین حوزه های تحقیق در علوم اجتماعی مطالعه انقلاب های سیاسی و اجتماعی است و از بزرگترین تحول ایران در دهه های گذشته، وقوع انقلاب اسلامی می باشد. وقوع انقلاب اسلامی ایران به دلایل مختلفی منجر به متحیر شدن اندیشمندان و محققان سیاسی جهان گشت و در همین راستا در زمینه علل و چگونگی وقوع انقلاب اسلامی پژوهش های مختلفی ارایه دادند. تحلیل علل وقوع انقلاب اسلامی منجر به شکل گیری ادبیات سیاسی نوین گشت که هر یک از این ادبیات رهیافت خاصی را برای تحلیل انقلاب اسلامی ایران دنبال می کردند. اما در زمینه مذهب و رهیافت دینی تحلیل آن چنانی صورت نگرفت لذا ما در این تحقیق به تحلیل انقلاب اسلامی در سایه رهیافت مذهبی (دینی) می پردازیم. در چند دهه پیش از انقلاب رویکرد نوینی در ادبیات فکری شیعه در سایه نوگرایی اندیشه شیعه شکل گرفت که در روش ذهنی و تغییر نگرش به سوی قبول یک تحول بنیادین بر اساس دین نقش اساسی ایفا کرد. در این برهه از زمان، اندیشوران شیعی و در راس همه حضرت امام خمینی (ره) برترین نظریه پرداز انقلاب اسلامی و رهبری و موسس نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران، ظرفین لازم انقلاب و تاسیس نظام سیاسی و حکومت اسلامی را داراست. درهمین راستا شخصیت های بارز و مبارز حوزوی و دانشگاهی به ویژه استاد مطهری و دکتر شریعتی نیز بر این باور بودند که اندیشه شیعه نیاز به بازسازی دارد و قابلیت لازم را برای ارایه یک الگوی مطلوب سیاسی و اجتماعی را دارا می باشد و در سایه این بازاندیشی و نوگرایی اندیشه شیعه بود که عدم انطباق تفکرات شیعه با مقتضیات زمان یا عملکرد حاکمیت طاغوت را پر رنگ تر کرد. لذا در این پژوهش، محقق به بررسی نوگرایی اندیشه شیعه که مجموعه ای از آموزه های شیعی را در بر می گیرد در به وجود آمدن یا شکل گیری انقلاب اسلامی می پردازد.

در این پژوهش این موضوع مورد بحث قرار گرفته است که به دنبال برنامه های نوسازی و مدرن سازی پهلوی نوعی سرگشتگی (آنومی) در جامعه ایران پدید آمد این سرگشتگی معلول گسستن ازهمبستگی های سنتی قدیمی، و در حال گذر قرار گرفتن به سمت همبستگی های جدید بود و با توجه به خصوصیات روانی - اجتماعی جامعه سرگشته و نیاز آن ها به تعریف و معنابخشی زندگی، حضرت امام خمینی (ره) و در کنار او شهید مطهری و دکتر علی شریعتی توانستند این ((معنا)) را به زندگی توده ها و اقشار و طبقات مختلف بازگردانند. آنها با موضع گرفتن در برابر برنامه های مدرنیزاسیون یا شبه مدرنیسم پهلوی تز ((بازگشت به خویشتن)) را مطرح نمودند و با ایدئولوژیزه کردن سنت در معنای اعم که هم سنت مذهبی را در بر می گیرد و هم سنن غیرمذهبی، نوعی آرمان را برای جامعه ترسیم کردند که کم کم به شکل نوعی گفتمان تسلط یافت و در بهمن 57 انقلاب اسلامی را آفریدند. بعد از تسلط یافتن این گفتمان به دلیل وجود گزاره های مطلق و قدسی در این گفتمان، این گفتمان اجازه توسعه سیاسی در معنای گسترش مشارکت سیاسی و رقابت ایدئولوژیک یا هدف تحقق حکومت دموکراتیک آنگونه که در غرب اتفاق افتاده است را نداد، تنها به نوعی مشارکت توده ای و انتخاب دو درجه ای انجامید که کمتر تناسبی با توسعه سیاسی در معنای گفته شده دارد.در این گفتمان از آنجا که نهادهای مدنی و سیاسی به شکل کامل آن تحقق پیدا نکرده اند و به دلیل عدم مشارکت مدنی و آگاهانه و سازمان یافته توده های متشکل، معلوم نیست که تا چه حد توانسته باشد منافع ملی را در دو بعد داخلی و خارجی تامین نماید. چرا که بر اساس تعریف پذیرفته شده از منافع ملی در این پژوهش منافع ملی معطوف به ملت است و ملت برای بیان منافع خود نیاز به نهادهای مدرن دارد و از آنجا که نهادهای مدرن، لوازمی را برای انجام صحیح کار ویژه های خود می طلبند (لوازمی هم چون آزادی بیان، آزادی عقیده، آزادی اندیشه و ...) در درون گفتمان سنت گرایی ایدئولوژیک شاهد فقدان این نوع لوازم بوده ایم. از طرف دیگر به دلیل عدم تعریف قاطع از امت و ملت و اینکه اولویت با کدام یک است معلوم نیست که در طول بیش از دو دهه حاکمیت و تسلط این گفتمان در عملیات سیاسی و برنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها تا چه حد منابع ملی تامین شده باشد.

نسبت بین دین و آزادی، مقوله ای است که در عصر جدید بین اندیشمندان و متفکران و بزرگان دینی جهان اسلام، بدنبال آشنایی مسلمین با تمدن غرب مطرح شده است. علما و اندیشمندان در جهان اسلام سعی کرده اند نسبت بین ایندو عنصر مهم از حیات بشری را مشخص سازند. مکاتب و جریانهای فکری بزرگی در جهان اسلام در مورد نسبت این دو عنصر مهم زندگی جوامع انسانی موضعگیری کرده اند و نظر داده اند. در نوشته حاضر، نوگرایی دینی بعنوان جریان فکری مهمی در جریان اسلام با نمایندگان و اندیشمندان بزرگی مانند سیدجمال الدین اسدآبادی، عبدالرحمن کواکبی، علامه نائینی، آیت الله مطهری، دکتر عبدالکریم سروش و حجت الاسلام محمد مجتهد شبستری مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است و نظرات و آرائ نوگرایان دینی مذکور در مورد نسبت بین دین و آزادی و نیز چرایی و چگونگی لزوم و ضرورت نوگرایی دین مورد بحث و مطالعه قرار گرفته است. در نوشته حاضر تنها به چند اندیشمند و متفکر نوگرای دینی پرداخته شده است و اندیشه و آرا بسیاری از نوگرایان دینی بزرگ و تاثیرگذار مثل شیخ محمد عبده، علامه محمد اقبال لاهوری، امام خمینی و دکتر علی شریعتی و مهندسی مهندس بازرگان و ... در این مقوله مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است. در بیان دلیل این امرنیز میتوان به عدم دسترسی به کتب و نوشته ها یا عدم احاطه با آرا و اندیشه های نوگرایان دینی مذکور و نیز کمی قوت و فرصت و محدودیت نوشته حاضر و ... اشاره کرد. نکته دیگری که باید بدان اشاره کرد اینکه اگر چه نگارنده در ابتدا سعی داشت اندیشه ها و تحولات فکری نوگرایی دینی را در کل جهان اسلام بررسی کند ولی بدلایل مختلف از قبیل دلایل ذکر شده در بالا این خواسته محقق نشد و تنها بررسی اندیشه های سید جمال الدین اسدآبادی بعنوان نوگرای دینی که متعلق به کل جهان اسلام از لحاظ جغرافیایی بود (ایران، افغانستان، مصر و عثمانی) و نیز عبدالرحمن کواکبی سوری مقدور شد، لذا در این نوشته بیشتر به اندیشه و آرا نوگرایان دینی ایرانی پرداخته شده است.نکته دیگر اینکه در نوشته حاضر جریان نوگرای دینی بنا به دلایل مختلفی که در بخش مربوط آمده است به سه دوره احیای فکر دینی، اصلاح فکر دینی و بازسازی فکر دینی تقسیم شده است. با این توضیح که شیوه بررسی اندیشه نوگرایان دینی دوره اخیر به استثنای نائینی بدینگونه است که ابتدا نظر و عقیده نوگرای دینی در مورد چرایی و چگونگی لزوم و ضرورت نوگرایی دینی و سپس نظر و اندیشه نوگرای دینی مذکور در زمینه آزادی بیان شده است.

شکل گیری انقلاب ایران در سال 57، روابط ایران و آمریکا به عنوان دو متحد را به شدت تیره و تار ساخت. هر چند این روابط همواره بر تخاصم پایه گذاری شده و دو طرف در آن زمان از هیچ اقدامی برای دشمنی فروگذاری نکردند اما در این میان می توان به سال های 65- 1363 (86 - 1984) اشاره کرد که روابط دو بازیگر از این قانون مستثنی گردیده است و دو طرف سعی در برقراری ارتباط غیررسمی با یکدیگر دارند. آنچه در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرد، بررسی دلیل نزدیکی ایالات متحده به ایران طی این سال ها است. در این نوشتار به این سوال پاسخ می دهیم که چرا به رغم دشمنی ها و فضای خصمانه میان دو کشور، ایالات متحده راه نزدیکی به ایران را می پیماید؟ فرضیه ای که در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرد بحث «ترس از نفوذ کمونیسم در ایران» است. این ترس سبب شد که آمریکا برنامه ای را برای نزدیکی به ایران طراحی کند که نهایتا خود را در واقعه ای به نام «ایران گیت» یا «ایران - کنترا» نشان داد. به بیان دیگر فرضیه تحقیق عبارت است از: ترس از نفوذ کمونیسم در ایران منجر به تلاش ایالات متحده آمریکا برای نزدیکی به ایران در سال های 65 - 1363 شد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.