جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

يكی از پرسشهای اساسی درباره قرآن اين است كه آيـا منبـع آن الهـی اسـت يـا بشری؟ آيا لفظ و معنا از خدا است يا پيامبر؟ از جمله مسائلی كه امروزه برخی دربـاره بشری بودن قرآن مطرح كرده اند، يكی پنداشتن آن با تجربه های دينی عمـومی اسـت . آيـا مـی تـوان پيـرو متكلمـان مـسيحی وبرخـی از روشـنفكـران داخلـی ماننـد دكتـر عبدالكريم سروش، اين نظريه را پذيرفت و قـرآن را نيـز بـسان آنچـه در بـاب عهـدين تحريف شده فعلی مطرح است، نوعی تجربه دينی پيامبر همچون ديگرتجربه های دينی تلقی كرد؟ در پاسخ به اين پرسش، نخست واژه وحی در لغت، كاربردهای متعـدد آن در قرآن و مراد از وحيانی بودن آموزه های اين كتاب آسمانی بيان می شود. سـپس بـه مقايسه آن با تجربه دينی می پردازيم.

در این نوشتار تلاش می‌شود مبانی قرآن در برخورد با فرهنگ زمانه تبیین شود تا گمان نشود که به واسطه فرهنگ زمانه پیامبر ، درقرآن باطل راه یافته است. این مبانی به قرار زیر است: 1. حقانیت قرآن؛ 2. هدایتگری قرآن؛ 3. همراهی با علم؛ 4. اعجاز و تحدی در آیات قرآنی؛ 5. انسجام با فطرت؛ 6. قرآن وحی خالص وکلام خداوند؛ 7. حقیقی بودن و مجازی نبودن استناد الفاظ قرآن به خدا؛ 8. تأثیر نداشتن امی بودن پیامبر، درمحتوای وحی؛ 9. امانت داری و صداقت حاملان وحی؛ 10. قداست آیات قرآنی؛ 11. عقل آدمی، معیار سنجش گزاره‌های قرآنی؛ 12. ضرورت حمل کلام خداوند به نزدیک‌ترین معنا به ظاهر قرآن در صورت نیاز به تأویل؛ 13. ضرورت نگاه جامع به کل احکام قرآن؛ 14. کمال دین و بیان همه چیز؛ 15. خاتمیت قرآن و جاودانگی آن؛ 16. پیامی جاودانه، اما مرتبط با فرهنگ زمانه.

قائمی نیا در نقد شبستری مطرح کرد:مدعای شبستری حتی با ظاهر آیات پذیرفته نیست. قائمی نیا گفت: ادعای شبستری نوعی نسبیت عجیب و غریبی است؛ یک نسبیت مفهومی است که انسان‌ها صرفا از پشت تفاسیر خود واقعیت‌ها را می‌بینند و تفاسیر خود را از عالم به یکدیگر انتقال می‌دهند. خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: متفکران اسلامی، وحی را کلام خداوند می دانند و پیامبر(ص) نیز فقط واسطه دریافت وحی و ابلاغ آن به مردم است. برخی از روشنفکران مسلمان برخلاف این نظریه رایج معتقدند که وحی همان سخن پیامبر(ص) است. از جمله این افراد باید از «محمد مجتهد شبستری» نام برد که سلسله مقالاتی را در پانزده قسمت با عنوان قرائت نبوی از جهان نگاشته و ادعا کرده که وحی سخن پیامبر(ص) است، نه کلام خداوند. وی در این مجموعه مقالات تلاش بسیار کرده تا وحیانی بودن قرآن را کنار زده و آن را یک کتاب بشری بداند که شخصی به نام محمد بن عبدالله با افکار محدود خود و تأثیرپذیری از محیط و فرهنگ زمانه به نگارش درآورده است، البته این اثر عاری از عقاید خطا و احکام نامعقول و خشن نیز نیست که فقط متناسب با زمان نزول آن بوده و امروزه دیگر هیچ گونه کارآیی ندارد. فقط آنچه از این کتاب برای انسان امروزی مفید است، برخی از دستورات اخلاقی و عبادی آن می‌باشد که انسان را در مسیر سلوک توحیدی قرار می‌دهد. در بخش قبلی گفتگو با حجت الاسلام علیرضا قائمی نیا، سردبیر مجله ذهن به نقد و بررسی این نظر پرداختیم که اکنون بخش دوم آن پیش روی شماست؛ قائمی نیا در بخش اول گفتگو ضمن دعوت به مناظره آقای شبستری در محافل علمی، دانشگاهی، حوزوی یا صدا و سیما، رسانه ها و ... گفت: تحلیل‌های شبستری تحلیل های نادرست و ناقصی هستند. ملازمه هایی هم که در میان شواهد خود گفته است، ادعای اینکه قرآن کلام پیامبر باشد را ثابت نمی کند.

در کتاب حاضر، نویسنده سعی نموده با بیانی روشن و متقن، موضوع پلورالیسم دینی را نقد و تحلیل کند و سپس ادلّه ده‌گانه طرح شده در کتاب صراط‌های مستقیم «دکتر سروش» را بررسی و نقادی کند. عنوان بخش‌های کتاب عبارتند از: نگاهی به حقیقت پلورالیسم دینی؛ انگیزه‌های طرح پلورالیسم دینی؛ تفسیرها و قرائت‌های مختلف از پلورالیسم دینی؛ نگرشی کلامی در تعدّد ادیان و مذاهب؛ نقدی بر قرائت «دکتر عبدالکریم سروش» از پلورالیسم دینی؛ دلایل ده گانۀ دکتر سروش در اثبات پلورالیسم دینی و نقد آن‌ها؛ نکات پایانی و پاسخ‌های دکتر سروش و نقد آن.

معرفت دینی ، تحول و تکامل آن از مباحث مهم کلام جدید و دغدغه ی کثیری از متفکران و محققان این حوزه است که در قرن حاضر بسیار به آن توجه شده است. هدف این رساله ، تحلیل ، تبیین معرفت دینی و فرایند تحول آن از دیدگاه سه اندیشمند معاصر ، استاد شهید مرتضی مطهری (ره) ، دکتر عبدالکریم سروش و آیت الله عبدالله جوادی آملی است تا با کنکاش در آراء هر یک از ایشان در زمینه ی معرفت دینی و مسائل مربوط به آن و بررسی تطبیقی نظرات محققین مذکور بتوان به ملاک های صحیح تحول ، تکامل معرفت دینی و کیفیت وصول به حقیقت دین دست یافت. در این پژوهش سعی شده است که به اهداف تعیین شده ی زیر جامه ی عمل پوشانده شود: 1 . مقایسه ی تعریف و برداشت های سه محقق از معرفت دینی و این که چه کسانی می توانند به آن دست یابند. 2 . شناخت و تحلیل اندیشه ی متفکرین مذکور در مورد تأثیر معارف بشری بر معرفت دینی. 3 . آگاهی از آراء این سه اندیشمند در مورد مبانی ساختار تحول معرفت دینی. 4 . شناخت و مقایسه ی اندیشه ی سه محقق در مورد چگونگی جمع بین دین ثابت و نیازهای متغیر. پس از بررسی اهداف مذکور به شیوه ی توصیفی و اسنادی با تکیه بر تحلیل محتوا در آثار هر یک از این سه بزرگوار به نتایجی دست یافتیم که برخی از آن ها عبارتند از: الف) آن چه شهید مطهری (ره) در مورد دین و معرفت دینی بیان کرده اند ، مربوط به مقام تعریف می شود اما عبارات دکتر سروش در این زمینه مربوط به مقام تحقق است . البته آیت الله جوادی آملی ، چون در جایگاه منتقد به بررسی آراء دکتر سروش پرداخته اند، مسائل را در همین مقام مطرح کرده اند. ب) یکی از مسائل مهم که در بحث معرفت دینی ، مورد توجه کامل شهید (ره) بوده ، اعتقاد به وجود فطرت است که البته آقای جوادی آملی نیز در برخی موارد به آن اشاره کرده اند. ج) یکی از اهداف مهم این پژوهش به دست دادن معیار هریک از افراد مذکور در زمینه ی تحول معرفت دینی است . استاد مطهری (ره) تمام تغییرات و تحولات در زمینه ی معرفت دینی را تنها با استفاده از عقل آزاد از اغراض ورذایل اخلاقی ، در قلمرو اصول ثابت و فطری دین و متناسب با تحول تکاملی معارف بشری ، صحیح دانسته اند. دکتر سروش تمام مسائل مربوط به معرفت دینی از جمله تحول ، تکامل ، اجتهاد و ... را تنها مسبوق و مستند به معارف بشری بیرون دینی می دانند. آقای جوادی آملی با اعتقاد به تجرد علم ، معرفت دینی را از هرگونه تحول و تطوری بری دانسته و معتقدند آن چه تحول می یابد ، نفس عالم است که مجازاً به معرفت و از جمله معرفت دینی نسبت داده شده است . د) شهید مطهری (ره) برعقل به عنوان منبع و نیز ابزاری برای فهم دین بسیار تأکید کرده اند ، اما عقل در تئوری دکتر سروش همان اندازه نقش دارد که سایر صفات بشری چون حب و بغض و ... . و از نظر ایشان دخالت عقل در فهم دین ، کمکی است که تئوری های علمی ، فلسفی ، کلامی و عرفانی به فهم دین می کنند . ه) با دقت در مورد قبل ، یکی از بنیادی ترین نقاط اختلاف سه اندیشمند مذکور در بحث مطابقت معرفت دینی با دین شکل می گیرد به این معنا که براساس گفته های علامه مطهری (ره) و استاد جوادی آملی با استفاده از عقل می توان به فهمی از دین دست یافت که کاملاً بر آن منطبق باشد اما با استناد به گفته های دکتر سروش ، این امر امکان پذیر نیست . امید است که این پژوهش کمک مؤثری در زمینه ی تبیین مسائل معرفت دینی باشد.