جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار در پى آن است که ماهیت، مبانى و اهداف سیاست خارجى دولت اسلامى را در کلام امام على علیه‏السلام مورد مطالعه و بررسى قرار دهد. ماهیت روابط خارجى از دیدگاه امام على با تأکید بر این که آیا اصل جنگ بر این روابط حاکم است یا اصل صلح، بررسى شده‏است. با توجه به انسان‏شناسى امام و این که جنگ و صلح ریشه در غرایز و فطرت انسانى دارد، هر دو پدیده جنگ و صلح بر روابط خارجى حاکم مى‏باشد؛ اما در نهایت به دلیل آن که صلح ریشه در فطرت انسان دارد و از طرف دیگر هدف اصلى سیاست دینى که همانا سعادت و رفاه دینى و دنیوى بشر است، جز در پرتو صلح و امنیت تحقق نمى‏یابد؛ در این راستا اصل صلح به عنوان یک فاکتور اصلى در ماهیت روابط خارجى دولت اسلامى مورد توجه قرار مى‏گیرد.

شناخت رهبران الهى و چگونگى رفتار و کردار آنان در عرصه ‏هاى مختلف اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى و... و اخذ آموزه‏هایى که راهگشاى مشکلات انسان معاصر باشد، براى تمام افراد بشر سودمند خواهد بود. اعلام سال 1379 از سوى مقام معظم رهبرى به عنوان سال امام على علیه ‏السلام فرصتى بود تا در سیره قولى و عملى امیرالمؤمنین على بن ابى‏طالب تأمل و مداقه بیشترى شود؛ در این راستا فصلنامه علوم سیاسى نیز سعى کرده است تا از منظر سیاست، میراث علمى و زندگى آن حضرت را مورد کند و کاو قرار دهد. دغدغه مقالات این شماره، پاسخ‏گویى به این پرسش است که «آموزه ‏ها، پیام ‏ها و درس‏هاى سیاسى امام على علیه ‏السلام براى نسل امروز چیست؟»

مقاله حاضر در دو بخش، بحث خود را متمرکز کرده است: 1. الگوهاى مختلف درباره بینش‏هاى دنیوى؛ 2. تطبیق اندیشه ‏هاى امام على علیه ‏السلام درباره دنیا با یکى از این الگوها. در بخش اوّل، پنج بینش درباره دنیا الگو بندى شده است: الگوهاى مربوط به بینش‏هاى دو جهان ‏نگر؛ الگوهاى مربوط به تک جهان ‏نگر. الگوهاى تک جهان نگر در دو قسم دنیا محور و دنیاگریز و الگوهاى دوجهان‏نگر در سه قسمِ‏دنیاى حداکثر، دنیاى حداقل و دنیا و آخرت حداکثر تدوین شده است. بخش دوم مقاله، مشتمل بر تطبیق دیدگاه امام على درباره دنیا با الگوى پنجم مى ‏باشد. به این منظور سخنان و سیره آن حضرت به صورتى جامع ـ نه بریده ـ مورد مطالعه قرار گرفته. در این بخش چند نکته محل تأکید قرار گرفته ‏است: چرا امام على بیشتر به بعد منفى دنیا و مضرات دنیاگرایى پرداخته ‏اند؟ جنبه مقایسه‏اى سخنان امام على بین زندگى دنیوى و اخروى؛ تأکید روى ثروت اجتماعى و فردى و تلقى منفى از فردگرایى افراطى و فلسفه آن؛ توجه به کسب منافع دنیوى از طریق هدف قرار دادن نهایى جهان آخرت (عبور به آخرت از جاده دنیا و ورود به زندگى دنیوى).

هدف پژوهش حاضر بررسی تشکیلات نیروهای نظامی و ‌انتظامی در حکومت امیرالمؤمنین(ع) بوده و فرضیه ابتکاری بودن «شرطة ‌الخمیس» را با روش توصیفی- تحلیلی به اثبات ‌رساند. در این راستا،سازمان نیروی‌نظامی در کوفه، پیشینه نیروی‌انتظامی در اسلام، ایجاد سازمان‌هاینظامیجدید توسط امیرالمؤمنین(ع)، شرطه و نیروی‌انتظامی در حکومت‌علوی، «شرطةالخمیس» به عنوان مهم‌ترین تشکیلات انتظامیحکومت علوی، ابتکارامام علی(ع) در تشکیل «شرطة‌الخمیس»،زمان، مکان و اعضای تشکیل «شرطهالخمیس»،فعالیت‌های انتظامی اعضای «شرطةالخمیس»ونیروی‌انتظامی و شهربان در حکومت علوی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.یافته‌ها نشان داد، سه گروه و جمعیت در زمان امام علی(ع) بودند. گروه نظامی که براساس تشکیلات قبایل بود و دو گروه انتظامی. یکی «شرطة الخمیس» که حضرت ایجاد کرد و سابقه نداشت و گروه انتظامی دیگری که امنیت شهر را به عهده داشته و در عملیات مختلف شرکت داشتند. از عنوان «شرطة ‌الخمیس» قبل و بعد از امام علی(ع) در منابع تاریخی یاد نشده ‌است. طبری و محققان اهل‌سنت ایشان را مبدع «شرطة الخمیس» و ایجاد کننده تشکیلات منسجم شرطه در اسلام دانسته‌اند. اعضای «شرطة الخمیس» به امنیت شهرها و مبارزه با شورشیان، مفسدان و متجاوزان می‌پرداختند و در هنگام جنگ هم فعال و به کمک نیروهای پیشگام نظامی، می‌رفتند. در هنگام جنگ ‌جمل و صفین نیز حاضر بودند.

از مشهورترین خطبه­های نهج­البلاغه که علی‎رغم حجم اندک از موضوعات متنوّعی سخن گفته، خطبه شِقشِقیّه یا مُقَمّصه است. این خطبه در حساس­ترین شرایط روحی امام علی† با شش بخش یا موضوع مختلف ارائه گردیده است. نظر به همین تنوع موضوع و حجم اندک، کیفیت انسجام در این خطبه می­تواند مورد سؤال قرار گیرد. در این پژوهش بر اساس نسخه تکامل­یافته از نظریه نظام­مندِ هالیدی و حسن در 1985 میلادی و نیز مفهوم هماهنگی انسجامی که رقیه حسن در سال 1984 میلادی مطرح نمود، عوامل انسجام و هماهنگی انسجامی در پنج بخش نخست خطبة شقشقیه امام علی†، به صورت گزینشی و استقرایی به بوته نقد و ارزیابی توصیفی- تحلیلی و آماری گذاشته می‎شود. نگارنده بر آن است با نگاهی فراجمله­ای و متن­بنیاد، با اتکا به نظریه مذکور، عوامل انسجام، هماهنگی انسجامی و نیز میزان این انسجام را در متن خطبة شقشقیه مشخص نماید. دستاورد پژوهش نشان ­می‎دهد علی‎رغم وجود تفاوت­هایی در نسبت عناصر دستوری و واژگانی، خطبه شقشقیه بر مبنای الگوی هالیدی و حسن (1985م) از انسجام متنی بسیار بالایی برخوردار است.