جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان در سیر تکامل خود با موانع و لغزش‏هایی از طرف شیطان رجیم مواجه است که از آن‏ها به دام‏های شیطان تعبیر می‌کنیم چرا که خود او قسم یاد کرده است با دام‏های رنگینش، انسان را از مسیر صحیح منحرف ساخته و مانع کمال و سعادت او شود. در کلام امام علی? دام‏های شیطان در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. از منظر آموزه‌های دینی به ویژه امام علی? شیطان که دشمن اصلی انسان است، دارای دام‏های فراوانی است و هر کسی را به نوعی می‌فریبد و به گمراهی می‌کشاند.

شهر کوفه شهر علی بن ابیطالب علیه السلام محسوب می شود و ازقرن اول هجری مشهور است که اهل کوفهاز حضرت علی پیروی می کردند و قرار دادن آن به عنوان مرکز دولت اسلامی درعهد خلافت حضرت علی نبود مگر به اسباب سیاسی و اجتماعیو اقتصادی. از آنجائیکه امام علی (ع) یکی از فقهای صحابه محسوب می شود فقه روی مقدار زیادی از فقه کوفه را به خود اختصاص داده است . و فتاوی و احکام او در مجالس فقه گسترده شده است تا جائیکه این فتاوی و احکام در جانب فتاوی فقها، صحابه دیگر بروز بیشتری داشته است و می توان گفت که فضای کلی و حاکم بر مجالس فقه در کوفه همان مسیر علوی بوده است پس مذهب امام علی (ع) یکی از مذاهب رایج و دارای دایره گسترده در آن زمان بود. این فضای کلی فقه علوی حاکم بر کوفه از جریانات فقهی تشکیل شده است که یا ریشه های آن به طور مستقیم به امام علی (ع) بر میگردد و یا به طور غیرمستقیم مانند زیدیه اولی. اما جریاناتی که ریشه های آن به طور مستقیم به امام بر می گردد اصحاب وی از تابعین و شیعه اصحاب حدیث و امامیه اولی می باشند. زمانیکه امام علی (ع) در کوفه فرود آمد اصحاب مخلص تشنه علم و فقه معرفت در کنار او جمع شوند و از سرچشمه صاف او آنچه که خواستند گرفتند و از اینها اصحابی که فقه و حدیث را از امام علی (ع) اخذ کردند و فتاوی و فقه او را در مسیرهای فقهی دیگری در کوفه و خصوصا برای فقها حنیفه نقل کردند. به طور مثال میتوان این افراد را ذکر کرد عبیده سلمانی مسروق بن الاجدع و علقمه بن قیس و الاسود بن یزید و الحارث الاعور و غیرهم. همچنین از کسانی که نقش مهمی در نشر احادیث امام علی (ع) برای فقها حنیفه داشتند شیعه اصحاب حدیث بودند که نقش مهمی را در آن ایفا کردند و آنها عامر شعبی و شعبه بن الحجاج و سلیمان الاعمش و غیرهم. فقهای حنیفه از محضر ائمه اهل بیت و رجال امامیه بهره بردند. پس از موسس مذهب ابوحنیفه از مجلس امام باقر (ع) و امام صادق(ع) بهره برد و آنها را روایت کرد و مدت دو سال تحت تعلیم امام صادق(ع) بود و این عبارت مشهور را گفت: لولا السنتان لهلک النعمان و به فتاوی امام علی (ع) تمسک کردند تا جائیکه این نقل حدیث به احادیث آنها از بقیه فقهای صحابه رسید. در نتیجه مسایل فقهی بین دو مذهب جعفری و حنفی بسیار نزدیک شد بلکه اتفاق نظر پیدا کردند مخصوصا آنجائیکه با رئیس سلسله مشایخشان ابن مسعود مخالفت کردند و فتاوی امام علی (ع) اخذ نمودند. قابل توجه است که امامیه در بعضی از مسایل به خاطر نادر بودن روایت و یا وجود متعارض با آن به اقوال حضرت علی (ع) استناد نکرده اند اما فقهای حنفی به آن اقوال استناد کرده اند و بر طبق آنها فتوی داده اند.

چکیدهامروزه، رقابت شدید و تغییرات فناوری، فشار روزافزونی بر سازمانها وشیوه های متنوع آنها در افزایش بهره وری نیروی انسانی‌شان وارد می سازد. اکنون از منابع انسانی سازمانها، انتظار می رود، تاثیر بیشتری در تولیدات و خدماتی که ارائه می دهند، داشته باشند. این درست همان چیزی است که موجب شده در محیط رقابت، شایستگی اهمیت یابد. تعاریف شایستگی، چنین به نظر میرسد که شایستگی همانند چتری است که هر چیزی را که به گونه ای مستقیم یا غیرمستقیم بر روی عملکرد شغلی تاثیر داشته باشد، در بر می گیرد. به عبارت دیگر، شایستگی تصویری از یک انسان رشد یافته را نشان می دهد که برای انجام یک شغل، آمادگی های کامل را از هر جهت داشته باشد. هم چنین مدیران به سبب جایگاهی که دارند می توانند توفیقات ارزشمند و نیز ناکامی هایى را برای سامانه تحت مدیریت خویش به وجود آورند. آنان با برنامه ریزی راهبردی، تخصیص منابع، سازماندهی افراد، رهبری و مدیریت عملکرد و ارزیابی و کنترل، نقش مهمى در مسیر تعالی سازمان دارند، لذا برای انتخاب مدیران شایسته باید معیار هایشایستگی را شناسایی کرد. با توجه به حجیتفصل الخطاب کلام معصوم‌(ع)، در این تحقیق سعی شده است ویژگی های مدیران شایسته جامعه اسلامیبر اساس بیانات امام علی (ع) که از کتاب شریف نهج‌البلاغه استخراج شده است ارائه گردد. معیارهای به دست آمده، در چهار دسته معیارهای ارزشی- اخلاقی، زمینه ساز، ایدئولوژیکی ومعیار های تخصصی دسته‌بندی شده است. براساس خطبه ها، حمکت ها و نامه های امام علی (ع) در نهج البلاغه برخی از شایستگی های مدیران شناسایی شدند که شامل : صداقت، توحید، حسن سابقه، مشورت کردن، انتقاد‌پذیری، سعه صدر، تواضع وفروتنی، وفای‌به‌عهد، ساده زیستی، پرهیز از جدل و درگیری، رعایت عدل وانصاف، اخلاص ، بصیرت، داشتن حسن شهرت، امانتداری، عبرت آموزی ، نظم وانظباط، تجربه کاری، امانتداری،پرهیز از دورویی، تناسب پاداش وعملکرد، مقایسه عملکرد مدیران، تکریم معزولین، اعتماد به زیردستان، پرهیز از تجمل گرایی، امر به معروف و نهی از منکر، ترک غرور.

پس از رحلت پیامبر(ص) نظام سیاسی تازه تاسیس اسلام با چالشهایی چند مواجه شد و مبانی نظری سیره نبوی در تبیین حکومت اسلامی را به مسیری دیگرکشاند و سر آغازتغییرات فکری سیاسی و فرهنگی جدیدی درحکومت اسلامی گردید. سرانجام این چالشها، شرایط و اوضاع جوامع اسلامی را به گونه‌ای ترسیم کرد که جهان اسلام با دو شکل از حکومت، یکی بر پایه سیره نبوی و ادله قرآنی و دیگری باملاحظه عرف و مقتضیات زمانه، به دو نظریه امامت و خلافت انجامید؛ مساله‌ای که به ارائه دو دیدگاه اهل سنت و تشیع انجامید. نظریه خلافت بر اساس برداشت و تفسیری که از دعوت و حکومت نبوی داشت، بویژه در دوره خلیفه سوم به گونه‌ای سیر کرد که در اواخر نیمه اول قرن اول هجری که خلیفه چهارم عهده دار خلافت ظاهری شد مشکلاتی چند دامنگیر مسلمانان و جامعه مسلمین شده بود. مواضع فکری سیاسی و فرهنگی امام علی(ع) در این دوره و نیز موانع موجود پیش روی این حاکمیت و حکومت آن حضرت بر اساس نهج البلاغه و فرمایشات ایشان در این زمینه، در واقع تبیین چالشها و مشکلات از یک سو و راه برون رفت از آنها از سوی دیگر می‌تواند باشد.از طرفی تکیه بر نهج البلاغه به عنوان مهمترین سند و کارنامه به جا مانده ناظر به مسایل آن دوره اهمیت این پژوهش را بیشتر می‌نمایاند.بدون تردید تبیین صحیح موانع و مواضع امام علی(ع) در جایگاه الگوی قابل قبول بسیاری از مسلمانان می‌تواند در جهت وحدت و همدلی جهان اسلام نیز سودمند افتد.

با تشکیل نظام جمهوری اسلامی در ایران ازجمله موضوعات ضروری نگاه کاربردی به آموزه‌های دینی متناسب با نیاز عصر حاضر در باب مسائل مدیریتی و حکومتی است. موضوع ساختار سازمانی و تشکیلات حکومتی از دیدگاه امام علی(ع) تاکنون به‌طور جامع و متمرکز مورد تحقیق قرار نگرفته است. پس از گذشت ۳۶ سال از تاسیس حکومت اسلامی در ایران ورود به عرصه‌های کمتر پژوهش شده مدیریتی بر اساس دیدگاه امام علی(ع) ضرورت دارد. این موضوع از مباحث علم مدیریت است. در دانش مدیریت «ساختار سازمانی» و «تشکیلات حکومتی» در یک مفهوم به‌کار می‌رود. ساختار و تشکیلات حکومت‌ها بر اساس اهداف و ضرورت‌های حکومت و نیازها و اقتضائات زمانی و جغرافیایی هر عصر شکل می‌گردد، از این رو در آموزه‌های بر جای‌مانده از امام علی(ع) در باره این موضوع به‌صورت مستقیم کمتر اثری وجود دارد اما با نظرداشتِ اهداف حکومت از نگاه امیرمومنان(ع)، می‌توان به ترسیم آن پرداخت. از نگاه امام‌علی(ع)‌ هدف غایی حکومت اسلامی، رساندن انسان به سعادت و قرب الاهی است. اهداف میانی حکومت اسلامی در پنج هدف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و نظامی ـ امنیتی قابل تقسیم است. حاکمیت دادن شایستگان، اجرای عدالت همه جانبه، تأمین نیازمندی‌های همگانی و گسترش رفاه عمومی و ارتباط بهینه با دیگر حکومت‌ها، هدف اجتماعی حکومت است. این هدف با ایجاد نهادهای گزینش، دادگستری، رفاه و تامین اجتماعی و روابط بین الملل به‌دست می‌آید. ترویج و توسعه اندیشه‌های ناب دینی و گسترش مرزهای دانش در میان مردم، هدف فرهنگی حکومت است. این هدف به‌وسیله نهاد تبلیغ و ارشاد و آموزش و پرورش حاصل می‌شود. افزایش توان اقتصادی شهروندان، عمران کشور و توسعه و ترویج بازرگانی، صنعت و کشاورزی، هدف اقتصادی حکومت است. دستیابی به این هدف توسط نهادهای بیت المال، تجارت، صنعت و زراعت است. مدیریت بر مبنای قوانین الاهی و نظارت بر اجرای قوانین حکومتی هدف سیاسی حکومت اسلامی است. رسیدن به این هدف بر عهده نهاد امامت و رهبری و نظارت و بازرسی می‌باشد. تأمین امنیت عمومی برای همه شهروندان و کشف توطئه‌ها و پیشگیری از وقوع آنها هدف نظامی امنیتی حکومت است. حصول این هدف توسط نهادهای نظامی، انتظامی و اطلاعاتی است. از آنجا که امام علی(ع) خود مفسر قرآن‌کریم و مبین احکام الاهی است، تشریع و قانونگذاری در حکومت علوی به‌صورت مستقیم توسط آن حضرت انجام ‌شده است، از این رو ساختار ترسیم شده در این تحقیق فاقد تشکیلات قانونگذاری است.

یکی از پرسش های پایدار و در عین حال پیچیده در تاریخ تفکر سیاسی بشر، پرسش عدالت است؛ به نحوی که همه اندیشمندان سیاسی در باب آن بحث کرده اند. اما اینکه عدالت یا امر عادلانه چیست و یا به چه نوع تصمیمی، تصمیم عادلانه اطلاق می شود، همواره با پاسخ های متفاوتی همراه شده است. در عین حال، عدالت به عنوان مقوله ای فراتاریخی، مساله پایای ادیان الهی و به ویژه اندیشه اسلامی نیز است. در اندیشه اسلامی عدالت به خودی خود از چنان اهمیتی برخوردار است که در قرآن کریم و نیز در سنت در باب آن بحث های فراوانی وارد شده و به دنبال آن به عنوان یکی از پرمناقشه ترین مفاهیم دینی همواره مورد واکاوی اندیشمندان مسلمان، اعم از فیلسوف و متکلم و فقیه، بوده است. در مقاله حاضر مقوله عدالت از دیدگاه امیرالمومنین امام علی (ع) بررسی می شود؛ به ویژه اینکه ایشان، تنها امام معصومی است که در طول تاریخ اسلام در راس قدرت سیاسی قرار گرفته و جامعه اسلامی را با همه حوادث سیاسی پیچیده و شکاف های گسترده آن، رهبری کرده است.