جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آنتونیو نگری"، یکی از برجسته ترین محققان جهان پیرامون "باروخ اسپینوزا" و میراث دار معاصر وی، در کتاب "اسپینوزا و ما" توضیحی مستقیم از استدلال های مفصل این فیلسوف و شرح قانع کننده ای از علت محبوب بودن وی تا به امروز ارائه می دهد. "نگری" در پاسخ به علاقه ی دوباره ی مردم به اندیشه ی "اسپینوزا" و کاربرد بالقوه ی آن در مسائل جهانی معاصر، ارزش ویژه ی متفکر را در سیاست، فلسفه و رشته های مرتبط نشان می دهد. "آنتونیو نگری" از درک خود از فیلسوف به عنوان یک فرد پسامدرنیست اولیه یا متفکری که اکنون با ظهور پست مدرن در حال معاصر شدن است، دفاع می کند. او نظریه های اسپینوزا را با گرایش های اخیر فلسفه ی سیاسی، به ویژه ارتباط مجدد با "الهیات سیاسی" کارل اشمیت و تاریخ فلسفه، از جمله این استدلال که اسپینوزا متعلق به ایده ی "روشنگری رادیکال" است، پیوند می دهد. "نگری" با قرار دادن "اسپینوزا" به عنوان یک روشنفکر انقلابی معاصر، انتقادات متفکران قرن بیستم را که توسط ژاک دریدا ، آلن بدیو و جورجیو آگامبن مطرح می شود، مورد توجه قرار داده و عملا آنها را شکست می دهد. اگر از طرفداران کارهای "آنتونیو نگری" در بحث مارکسیسم خودمختار و دموکراسی رادیکال یا همکاری مشترک او با مایکل هارد هستید، حداقل خواندن چندین مقاله از کتاب "اسپینوزا و ما" اکیدا به شما توصیه می شود. نقش "اسپینوزا" و انبوه اندیشه ی "آنتونیو نگری" در قلمروی کتاب "اسپینوزا و ما" به طور کامل روشن نیست و در هاله ای از ابهام قرار دارد، اما اصل عقاید وی در این زمینه، در این مه انبوه به زیبایی هرچه تمام تر می درخشد. اسپینوزا و ما، مشتمل بر چهار سخنرانی نگری درباره اسپینوزاست که در قالب درس‌گفتارها و کنفرانس‌های گوناگون بین سال‌های ٢٠٠٥ تا ٢٠٠٩ ارائه شده‌اند. اسپینوزا و ما سومین اثری است که آنتونیو نگری، پس از نابهنجاری وحشی و اسپینواز برانداز، به طور کامل به اسپینوزا اختصاص داده است. این کتاب، جستارهای گردآوری‌شده نگری را در اسپینوزای برانداز، که به سال ١٩٩٢ منتشر شد، توأماً تداوم می‌بخشد و تکمیل می‌کند؛ در ابتدای متنِ چهار سخنرانی حاضر در این کتاب مقدمه‌ای مبسوط از نگری می‌آید که همزمان وظایف گوناگونی را به انجام می‌رساند: یادآوری تزهای اصلی نابهنجاری وحشی؛ مروری بر آرای چهره‌های اصلی مطالعات قاره‌ای در باب اسپینوزا در چند دهه گذشته؛ و به دست دادن تصویری از پروژه فلسفیِ در دست تکوینِ خودِ وی درون صحنه گسترده‌تر فلسفه سیاسی قاره‌ای معاصر. دغدغه اسپینوزا و ما در مجموع این است که چگونه اسپینوزا از قفای مدرنیته به روزگار پست‌مدرنِ حاضر جهیده تا ما را نه‌فقط به تأملی براندازانه در مقابل گفتارهای غالب روزگار معاصر وادارد، بلکه ما را به عملی مشترک فرابخواند که هنوز خود نیز به بزرگی و عظمت آن واقف نیستیم.

آنتونیو نگری"، یکی از برجسته ترین محققان جهان پیرامون "باروخ اسپینوزا" و میراث دار معاصر وی، در کتاب "اسپینوزا و ما" توضیحی مستقیم از استدلال های مفصل این فیلسوف و شرح قانع کننده ای از علت محبوب بودن وی تا به امروز ارائه می دهد. "نگری" در پاسخ به علاقه ی دوباره ی مردم به اندیشه ی "اسپینوزا" و کاربرد بالقوه ی آن در مسائل جهانی معاصر، ارزش ویژه ی متفکر را در سیاست، فلسفه و رشته های مرتبط نشان می دهد. "آنتونیو نگری" از درک خود از فیلسوف به عنوان یک فرد پسامدرنیست اولیه یا متفکری که اکنون با ظهور پست مدرن در حال معاصر شدن است، دفاع می کند. او نظریه های اسپینوزا را با گرایش های اخیر فلسفه ی سیاسی، به ویژه ارتباط مجدد با "الهیات سیاسی" کارل اشمیت و تاریخ فلسفه، از جمله این استدلال که اسپینوزا متعلق به ایده ی "روشنگری رادیکال" است، پیوند می دهد. "نگری" با قرار دادن "اسپینوزا" به عنوان یک روشنفکر انقلابی معاصر، انتقادات متفکران قرن بیستم را که توسط ژاک دریدا ، آلن بدیو و جورجیو آگامبن مطرح می شود، مورد توجه قرار داده و عملا آنها را شکست می دهد. اگر از طرفداران کارهای "آنتونیو نگری" در بحث مارکسیسم خودمختار و دموکراسی رادیکال یا همکاری مشترک او با مایکل هارد هستید، حداقل خواندن چندین مقاله از کتاب "اسپینوزا و ما" اکیدا به شما توصیه می شود. نقش "اسپینوزا" و انبوه اندیشه ی "آنتونیو نگری" در قلمروی کتاب "اسپینوزا و ما" به طور کامل روشن نیست و در هاله ای از ابهام قرار دارد، اما اصل عقاید وی در این زمینه، در این مه انبوه به زیبایی هرچه تمام تر می درخشد. اسپینوزا و ما، مشتمل بر چهار سخنرانی نگری درباره اسپینوزاست که در قالب درس‌گفتارها و کنفرانس‌های گوناگون بین سال‌های ٢٠٠٥ تا ٢٠٠٩ ارائه شده‌اند. اسپینوزا و ما سومین اثری است که آنتونیو نگری، پس از نابهنجاری وحشی و اسپینواز برانداز، به طور کامل به اسپینوزا اختصاص داده است. این کتاب، جستارهای گردآوری‌شده نگری را در اسپینوزای برانداز، که به سال ١٩٩٢ منتشر شد، توأماً تداوم می‌بخشد و تکمیل می‌کند؛ در ابتدای متنِ چهار سخنرانی حاضر در این کتاب مقدمه‌ای مبسوط از نگری می‌آید که همزمان وظایف گوناگونی را به انجام می‌رساند: یادآوری تزهای اصلی نابهنجاری وحشی؛ مروری بر آرای چهره‌های اصلی مطالعات قاره‌ای در باب اسپینوزا در چند دهه گذشته؛ و به دست دادن تصویری از پروژه فلسفیِ در دست تکوینِ خودِ وی درون صحنه گسترده‌تر فلسفه سیاسی قاره‌ای معاصر. دغدغه اسپینوزا و ما در مجموع این است که چگونه اسپینوزا از قفای مدرنیته به روزگار پست‌مدرنِ حاضر جهیده تا ما را نه‌فقط به تأملی براندازانه در مقابل گفتارهای غالب روزگار معاصر وادارد، بلکه ما را به عملی مشترک فرابخواند که هنوز خود نیز به بزرگی و عظمت آن واقف نیستیم.

کتاب حاضر از سه حرکت تشکیل شده است. در حرکت اول، رابطه اسپینوزا - مارکس، با شرح قرابت های تعریف «مفهوم مشترک» در اسپینوزا و تعریف «ارزش» نزد مارکس، ترسیم می شود. دومین حرکت، قرائت خلاقانه مارکس از اسپینوزا و وفاداری اش را به او در دست نوشته 1841 برجسته می سازد. سومین حرکت، مضمون قدرت برسازنده فقر، را از مجرای مقایسه دقیق نوشته های اسپینوزا و مارکس، به علاوه متأخرترین تفاسیر شان، شرح و بسط می دهد. سرانجام، این کتاب تلاش دارد از «اخلاق» اسپینوزا به سوی اخلاقی درباره ما، درباره فهم و عمل ما، حرکت کند. جهانی که اسپینوزا به روی ما می گشاید، بافتار و بنیان این کتاب کوچک را تشکیل می دهد. مارگریتا پاسکوچی دکترای ادبیات تطبیقی را در دانشگاه نیویورک سیتی ایالات متحد خوانده است، رساله دکترای وی «سرمایه و امر خیالی، مطالعه ای در باب کالا در مقام ابژه شاعرانه» نام دارد. او همچنین دارای دکترای فلسفه از دانشگاه فرانکفورت آلمان نیز هست.

یکی از وعده‌های فلسفۀ اسپینوزا نشان دادن راه رستگاری و آزادی است. او در کتاب اخلاق مرحله به مرحله مخاطب خود را پیش می‌برد تا نهایتاً در دفتر پنجم آستانۀ رهایی را پیش روی او بگشاید. در میان مسائلی که در فلسفۀ اسپینوزا مطرح می‌شود و به‌نوعی نقشۀ راه رستگاری از نگاه او به شمار می‌آید، مفهوم ذیل مقام سرمدیت است. در این مقاله سعی بر آن است تا از رهگذر تحلیل‌ درون‌متنی کتاب اخلاق و بررسی تطور این مفهوم در آثار ماقبلِ اخلاق، نخست به معنای روشن این عبارت توجه شود و تعبیری دقیق از آن به دست داده شود. سپس تلاش می‌شود کارکرد این مفهوم در کل ساختار هستی-شناسی اسپینوزا نشان داده شود. در اینجا نشان داده می‌شود که باید میان مابعدالطبیعۀ وجودی و مابعدالطبیعۀ احدی تمایز قائل شد و فلسفۀ اسپینوزا را ذیل مابعدالطبیعۀ احدی بازخوانی کرد. به همین سبب در این مقاله اندیشۀ ذیل مقام سرمدیت در اندیشۀ اسپینوزا مبتنی بر آرای نیکولاوس کوسانوس و مایستر اکهارت و ناظر به فرازهایی مهم در کتاب مقدس واسازی خواهد شد تا در آخر معلوم شود که اسپینوزا ذیل مقام سرمدیت و ذیل مقام دیمومت را دو مقام هستی‌شناسانه جداگانه می‌داند.

سه فیلسوف بزرگ دوران سازی که در جنبش عقل گرایی شرکت دارند - دکارت، اسپینوزا، لایب نیتس - چشم اندازهای مبتکرانه و بی نظیری در خصوص جهان گشودند. با این حال، آثار آنها چنان دشوار است که خوانندگان خود را حین مطالعه آن در مخمصه می یابند. «درآمدی به فهم عقل گرایی» راهنمایی است برای هر کس که می خواهد برای نخستین بار این اندیشمندان را مطالعه کند. «درآمدی به فهم عقل گرایی» قفل نظام متافیزیکی دشوار آنها را می گشاید، نظامی که شگفت انگیز، قانع کننده و گهگاهی عجیب نیز هست. کتاب حاضر همچنین مواضع بحث انگیز آنها را در باب مسائل اخلاقی، سیاسی و دینی تبیین می کند. این تحقیق با بحثی درباره نگرش ها و مضامین کلی مشترک بین این سه فیلسوف آغاز می شود، و با تحلیل میراثی که برای سایر فلاسفه بر جای گذاشته اند به انجام می رسد.

سه فیلسوف بزرگ دوران سازی که در جنبش عقل گرایی شرکت دارند - دکارت، اسپینوزا، لایب نیتس - چشم اندازهای مبتکرانه و بی نظیری در خصوص جهان گشودند. با این حال، آثار آنها چنان دشوار است که خوانندگان خود را حین مطالعه آن در مخمصه می یابند. «درآمدی به فهم عقل گرایی» راهنمایی است برای هر کس که می خواهد برای نخستین بار این اندیشمندان را مطالعه کند. «درآمدی به فهم عقل گرایی» قفل نظام متافیزیکی دشوار آنها را می گشاید، نظامی که شگفت انگیز، قانع کننده و گهگاهی عجیب نیز هست. کتاب حاضر همچنین مواضع بحث انگیز آنها را در باب مسائل اخلاقی، سیاسی و دینی تبیین می کند. این تحقیق با بحثی درباره نگرش ها و مضامین کلی مشترک بین این سه فیلسوف آغاز می شود، و با تحلیل میراثی که برای سایر فلاسفه بر جای گذاشته اند به انجام می رسد.

سؤال اصلی‌ای که در این مقاله به آن می‌‏پردازیم چنین است: آیا می‏‌توان براساس آراء فلاسفۀ یونان و قرون وسطا و دکارت در باب جوهر و عرض و نظر آنان در باب خداوند و صفات او، تعریف اسپینوزا در کتاب اخلاق از جوهر، صفت و حالت را بهتر درک کرد؟ ولفسون این‌گونه اسپنوزا را تفسیر کرده است و ما در این مقاله نگاهی نقادانه به تفسیر او داریم. ارسطو و دکارت به تعدد جواهر باور داشتند؛ اما اسپینوزا با تعریف خود از جوهر، نظریۀ وحدت جوهر را مطرح ساخت. از نظر اسپینوزا جوهر، موجودی است که به غیر نیازی ندارد و خودش، خود را تصور می‏‌کند. اسپینوزا با این تعریف وحدت را در جهان و موجودات جهان حاکم کرد. حالت در فلسفۀ اسپینوزا، یک شباهت به عرض در نظام فلسفیِ ارسطو دارد: تصور حالت در فلسفۀ اسپینوزا و عرض در نظام ارسطو بدون جوهر ممکن نیست؛ اما عرض در نظام ارسطویی سببِ تشخصِ جوهر است، اما در فلسفۀ اسپینوزا، جوهر مقدم بر حالت است. درحقیقت حالت نتیجۀ ضروریِ جوهر است. اسپینوزا صفت را به گونه‌‏ای تعریف می‌‏کند که نشان دهد چگونه جوهر به خودش می‌‏اندیشد و خودش را می‌‏یابد. از نظر اسپینوزا، جوهر صفات نامتناهی‌‏ای دارد؛ اما او فقط از دو صفت نام می‌‏برد: بُعد و فکر. اسپینوزا جوهر را با هرکدام از صفات این‏ همان می‏‌داند. از نظر او جوهر همان عقل است که به خودش یعنی جسم می‏اندیشد و خود را می‏یابد. بر این اساس تعدد صفات نیز با بساطت ذات جوهر، ناسازگار نیست.

از نظر اسپینوزا دین بر اساس مقاصدش نظامی جهان‌شمول و فراقومی است که برای عامۀ مردم از طریق اطاعت از خدا واقعیت می‌یابد. او اصول هفت‌گانۀ ایمان را در همین راستا بیان می‌کند. اسپینوزا آموزه‌های دین را ساده، حداقلی و مبتنی بر تاریخ و زبان می‌داند. به باور وی ازآنجاکه طبیعت بیشتر انسان‌ها متأثر از احساسات است و نه عقل، برای نجات آنان باید دین را در ابتدا بازیابی کرد و درنهایت دموکراتیک نمود. اسپینوزا تحقق عملکرد منحصربه‌فرد دین در نجات تقریباً همه آدمیان را در مطیع‌کردن دین با تفکیک آن از فلسفه و درنتیجه دموکراتیک‌سازی الهیات پیشنهاد می‌دهد. دموکراتیک‌کردن دین به تعدیل اقتدار سیاسی دین و تقویت اقتدار سیاسی کشور منجر می‌شود. معنای بازیابی‌شده اسپینوزا از دین، اساساً دموکراتیک است و این ویژگی جدید، امکان سازگاری الهیات او با سیاست را فراهم می‌کند و در پرتو همین رویکرد به دین، آزادی انسان و جامعه به دست خواهد آمد. در نوشتار حاضر کوشیده شده است خوانش فلسفی و متفاوت اسپینوزا از دین و نتایج الهیاتی برگرفته از این خوانش بررسی شود.