جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با هدف بررسی روش‌های به‌کاررفته در علم مشاوره و ارزیابی آن انجام شده است. در این پژوهش، متون روش تحقیقی علم مشاوره بررسی و روش‌های پژوهش احصا شده و سپس ارزیابی بنایی و مبنایی برای هریک از روش‌ها صورت پذیرفته است. در این پژوهش، از روش کیفی تحلیل محتوا برای شناسایی روش‌های به‌کاررفته در علم مشاوره و از روش فلسفی برای ارزیابی آن‌ها استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد روش‌های غیرپژوهشی مستند به مبنای فلسفی خاصی نبوده و برای استخراج گزاره‌های علم مفید نیستند. روش‌های پژوهشی مستند به سه رویکرد اثبات‌گرایی، تفسیری و پراگماتیستی به سه روش کمی، کیفی و ترکیبی تقسیم می‌شود که هرکدام روش‌های پژوهش متعددی دارند. به‌صورت کلی هیچ‌یک از این روش‌ها از نگاه اسلامی نمی‌تواند یقین کامل را به دست دهد، اما هرکدام با توجه به رعایت قوانین حاکم بر روش تجربی از نگاه فلسفۀ اسلامی می‌توانند سطوحی از اطمینان را کسب کنند. در روش‌های کمی، روش آزمایشی، در روش‌های کیفی، روش توافقی و در روش‌های ترکیبی روش مثلث‌بندی بیشترین اعتبار را دارند.

«نگرش» در اصطلاح روان‌شناسی، نظامی هماهنگ و بادوام از افکار، احساسات و آمادگی‌های رفتاری فرد دربارة یک موضوع است که به‌صورت اکتسابی ایجاد می‌شود و اغلب دارای ثبات و دوام بالایی است. می‌توان از این ظرفیت انسانی در حوزة تربیت اخلاقی بهره جست و آن را در قالب یک راهبرد تربیتی به‌کار گرفت؛ به این صورت که مربی با مداخلة آگاهانه و توأمان برای ارائة اطلاعات، برانگیختن انگیزه، و آموزش مهارت‌های رفتاری لازم درخصوص موضوعات اخلاقی، «نگرش‌سازی» کند. با توجه به ناپایداری اغلب آموزه‌های اخلاقی در راهبردهای تربیتی موجود، پژوهش حاضر در نظر دارد با روش توصیفی ـ تحلیلی و رویکرد برون‌دینی، نگرش‌سازی را به‌عنوان راهبرد نوین تربیتی در حوزة اخلاق معرفی کند. یافته‌ها نشان می‌دهند که این راهبرد به‌دلیل سهولت در فراهم‌سازی شرایط، جامعیت داشتن، و ماندگاری آموزه‌ها، بر سایر راهبردهای تربیت اخلاقی برتری دارد و می‌توان با تعیین مبانی، اهداف، اصول و روش‌ها، آن را در قالب یک الگوی تربیت اخلاقی ارائه کرد.

عصر حاضر که عصرتغییرات سریع اجتماعی، فکری ‌و فرهنگی‌ است، انسان‌ها را با چالش‌ها و فشارهای متعددی روبرو نموده که مقابله مؤثر با آنها نیازمند کسب مهارت‌های مختلف روانی و اجتماعی ‌می‌باشد. بر اساس نظر سازمان بهداشت جهانی، یکی از مهمترین‌ و اساسی‌ترینِ این مهارت‌ها، مهارت تفکر‌نقادانه است. بر اساس بررسی‌های انجام شده، از منظر انجمن فلاسفه آمریکا، تفکر‌نقادانه از دو مؤلفه اصلی تمایلات (گرایش‌ها) و مهارت‌های شناختی تشکیل یافته که هریک از این دو مؤلفه نیز خود دارای اجزاء مختلفی می‌باشند. در این مقاله ابتدا تفکر‌نقادانه و مؤلفه‌های آن تعریف و اجزاء تشکیل‌دهنده مؤلفه‌ی تمایلات و یا به عبارت دیگر ویژگی‌های متفکرین‌ نقاد، تبیین و سپس تعدادی از ویژگی‌هایی که برای این افراد در قرآن آمده، مطرح شده ‌است. تحقیق حاضر، با روش تحلیل محتوای کیفی و با ‌استقراء تام آیات قرآن صورت گرفته است. در یافته‌های این پژوهش مشاهده می‌شود که برخی ویژگی‌ها از قبیل علاقه و اشتیاق برای دستیابی به حقیقت، تلاش و خستگی‌ناپذیری، ثبات شخصیت، شجاعت و‌استقلال در تفکر، داشتن روحیه‌ی حق پذیری، ترجیح سخن یا عقیده یا تفکر درست بر همه چیز، انعطاف‌پذیری و بی‌تعصبی، وحدت و هماهنگی شخصیت، ژرف‌اندیشی مداوم و توجه دقیق به نشانه‌ها، هدفمندبودن و پرهیز از مسائل نامربوط و توسّم (نکته سنجی و زیرکی) از ویژگی‌های مشترک بین روانشناسی و قرآن و ویژگی‌هایی چون ایمان وتقوا ، شرح صدر، خشیت الهی و ایستادگی، ‌استقامت و ثبات در عقیده از ویژگی‌های مختص به قرآن‌ است. در بررسی تطبیقی به عمل آمده پیرامون مفاهیم این موضوع در قرآن و روانشناسی مشخص شد تفاوت اصلی این دو در خدا محوری و انسان‌ محوری آنها می‌باشد که هرچند مفاهیم مطرح شده در روانشناسی کابردی تر و با جزئیات بیشتر است، اما برای آنکه این مفاهیم غنای بیشتری یابند، می‌بایست آنها از حالت انسان محورانه خارج نموده و بر اساس مبانی خدا محورانه اعتلا داد و بر این اساس، از چنین آموزه‌هایی بهره جست.

مزلو، در مقام یک روانشناس انسان‌گرا و ملاصدرا، در مقام یکی از بزرگترین اندیشمندان سنت اسلامی، دیدگاههای متفاوتی دربارۀ چیستی انسان بیان کرده‌اند. با توجه به اینکه هر دو اندیشمند، اهتمامی ویژه به تبیین ویژگیها، مقدمات لازم برای کمال انسان، روند کمال انسان و خصوصیات انسان کامل داشته‌اند، مقایسۀ مبانی انسان‌شناختی آنها میتواند ثمراتی ارزشمند بدنبال داشته باشد. کرامت ذاتی، اختیار، توانایی حرکت بسمت کمال، برخورداری از فطرت، پذیرش تجربه‌های معنوی و محدود نبودن روند کمال انسان، برخی از مبانی مشترک این‌دو بشمار می‌آیند، اما آنها تفسیرهایی متفاوت از این مبانی ارائه داده‌اند. همچنین دیدگاه هردو فیلسوف در مورد محوریت خداوند در زندگی انسان، ابعاد وجودی، نیازهای بنیادین، مراحل رشد انسان، غایت کمال انسان و ویژگیهای انسان کامل، متفاوت است. صدرالمتألهین با بهره‌گیری از مبانی دینی، عرفانی و فلسفی، تلفیق این مبانی و ارائۀ تصویری جامع و سازوار از حقیقت انسان، توانسته نظامی متقن از مبانی شناختی ارائه کند که احصاء دقیق و جامع آنها میتواند برای بحثهای امروزی نیز راهگشا باشد. جمع بین عرفان، شریعت و برهان، یکی از مهمترین ویژگیهای اندیشۀ فلسفی ملاصدراست که در تمام مؤلفه¬های مورد قبول دربارۀ چیستی انسان، تأثیرگذار است.

دین و اخلاق دو حوزه تأثیرگذار بر جوامع انسانی است. فیلسوفان اخلاق، چهار گونه رابطه و وابستگی اخلاق و دین را مطرح کرده‌اند: وابستگی معناشناختی، وابستگی وجود شناختی، وابستگی معرفت‌شناختی و وابستگی روان‌شناختی. هدف از این پژوهش نوع چهارم ارتباط است؛ پس‌‌‌‌‌‌‌‌ پرسش ما این است که آیا دین و باورهای دینی می توانند محرکی قوی برای زیست اخلاقی به شمار آیند؟ روش این مقاله برای رسیدن به پاسخ واقعی استفاده از تحقیق آماری و میدانی است؛ لذا ما تعدادی از دانشجویان دختر و پسر دانشگاه‌های آزاد و فرهنگیان شهر همدان را گروه نمونه پژوهش خود قرار دادیم؛ تمامی آزمودنی‌ها را با دوآزمون «جهت‌گیری مذهبی بر اساس دین اسلام» و پرسشنامه «بنیان‌‌های اخلاقی هایت وگراهام» بررسی کردیم و نتایج آزمون پس از نمره‌گذاری مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد که بین نگرش مذهبی و دین‌داری با انگیزه‌های اخلاقی رابطه‌ مستقیمی وجود دارد: یعنی هرچه باور و اعتقاد شخص عمیق‌‌‌تر شده، باور مذهبی او به ایمان تبدیل گشته و شخص از مرحله شناختی و نظری دین به مرحله عملی ودینداری وارد آید، انگیزه‌های اخلاقی او نیز بیشتر شده و شخص زیست اخلاقی آشکارتری خواهد داشت. لذا نتیجه تحقیق بیانگر این مهم است که مذهب درونی شده و دین‌داری برای اخلاقی زیستن نقش بسزایی ایفا می‌کند.

موضوع این مقاله تبیین فلسفی مراحل و گونه‏ شناسی روش تحقیق در روانشناسی است. روش این تحقیق، تحلیل محتوای کیفی متون و منابع روانشناسی و بررسی انتقادی آنها با روش عقلی فلسفی است. یافته‌های این پژوهش در چهار بخش: گزارش، تحلیل، طبقه‌بندی و نقد ارائه شده است. مراحل روش تحقیق را می‌توان در چهار عنوان برشمرد: بیان مسئله؛ پیشینه پژوهی؛ جمع‌آوری اطلاعات؛ و تحلیل، تفسیر و ارزیابی اطلاعات. در رویکردهای پژوهشی سه‏ گانه‏ کمّی، کیفی و ترکیبی، ماهیت کمّیت، یکی از اعراض نه‌گانه فلسفی است که عدد، شکل و زمان از اقسام آن است و ریشه در پارادایم اثبات‌گرایی دارد. کیف نیز یکی از اعراض است و در پژوهش‌های کیفی با سه دسته کیف‌های محسوس، استعدادی و نفسانی سروکار داریم. بنیان‌های فلسفی پژوهش کیفی در تفسیری‌ بودن، ارتباطی بودن، انعکاسی و کیفی بودن است. هرچند روش‏های کمّی و کیفی ناظر به پارادایم ‏های متفاوت هستند، امّا معطوف بودن به مسئله واحد و مکمل بودن آنها دلیل بهره‏ گیری از آنها در رویکردهای ترکیبی است.

تولید علم، فرایند شکل‌گیری و توسعه مرزهای دانش و نیز چگونگی تغییر و تحولات علمی از مسائلی است که مورد توجه اندیشمندان و فلاسفه علم بوده و دیدگاه‌هایی نیز در این‌باره ارائه شده است. اگر چه می‌توان گفت که امکانِ توسعه، پیشرفت و حتی دگرگونی علم مورد توافقی همگانی است، اما در اینکه این پیشرفت و تحول مدیریت‌‌پذیر است یا خیر، بحث و گفتگو وجود دارد. نوشتار حاضر تلاش می‌کند با نگاهی اجمالی به نظریات پیشرفت علم در ادبیات موجود، با رویکردی قیاسی ـ استقرایی و با استفاده از روش‌های فراتحلیل، نظریه مدیریت تحول در علوم انسانی را تبیین کند. در این نظریه چهارچوب کلان، عناصر کلیدی و مؤثر در تحول علوم انسانی احصاء و با اولویت‌سنجی و وزن‌دهی هر کدام، چگونگی ترابط و تأثیر و تأثر آنها بر یکدیگر در راستای تحول در علوم انسانی بررسی می‌شود. عوامل جامعه‌شناختی، یعنی نهادهای سیاست، اقتصاد، تعلیم و تربیت و رسانه در سپهر ارزش‌های دینی و اصول عقلانی مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در مدیریت تحول علوم انسانی به شمار می‌آیند.

این پژوهش به روش‌شناسی و روش‌های تحقیق ویلیام جیمز در روان‌شناسی دین بر اساس کتاب انواع تجربه دینی می‌پردازد. روش‌شناسی وی عمدتا در چارچوب‌های روش تجربی، روش پراگماتیستی، پدیدارشناسی و داوری معنوی قرار دارد که در مجموع، قابل ارجاع به روش پراگماتیستی و پدیدارشناسی است. روش‌های تحقیق ویلیام جیمز بیش‌تر در چارچوب پژوهش‌های کیفی قرار دارد که از شیوه‌های درون‌نگری، موردپژوهی، مطالعه زنجیره‌ای، مطالعه مقایسه‌ای و اسناد فردی بهره می‌برد. در پایان نیز ملاحظات مبنایی و روش‌شناختی خواهیم داشت.

روانشناسی دین از جمله حوزه یها دینپژوهی است به که دنبال بررسی روانشناختی دین و دینداران است. این پژوهش با مطالعهی جریانات، رویکردها، روشها و ابزارهای موجود در روانشناسی دین در پی تطبیق نگرش امروزینِ روانشناسی دین با نگرش سنتی روانشناختی غزالی نسبت به دین و دینداران بود. شیوهی در ما این پژوهش مقایسه و تطبیق روششناسی غزالی با روششناسیهای موجود در روانشناسی بود. روشهای غزالی قابل تطبیق و مقایسه با روشهای کیفی روانشناسی دین است. انواع روش غزالی در گستره روانشناسی دین عبارت بودند : از دروننگریهای ش خصی، تحلیل رفتارهای دینداران، تاثیر مفاهیم و اندیشههای دینی بر دینداران، توصیفات شناخت شناسانه از دین و پدیدههای دینی، پدیدارشناسی تفسیری و تاویل در مواجهه با متون مقدس