جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«فصل» تنها مفهومی از کلیات خمس است که ذاتاً ماهوی نیست؛ نه جوهر است و نه عرض، بلکه به قول ابن‌سینا اعم‌المفاهیم است. اعم‌المفاهیم بودن «فصل» و خروج آن از مقولات، می‌تواند نمایانگر وجودی بودن این مفهوم باشد که البته ابن‌سینا به آن تصریح نمی‌کند. نزد سهروری مفهوم «فصل» اساساً به دلیل بساطتِ هویت نوری، جایگاهی در فلسفه او ندارد و در منطق نیز با نقد تعریف مشایی، اجزای حدی، یعنی جنس و فصل را قبول ندارد. صدرالمتألهین با در نظر داشتن انتقادات سهروردی به اجزای ماهیت و با الهام از ابن‌سینا، براساس اصالت وجود بر وجودی بودن مفهوم فصل تصریح می‌کند. نزد صدرالمتألهین صورت نحوه وجود شیء در خارج است که اعتبار بشرط لایی از آن که همان فصل است از سنخ مفاهیم فلسفی است، نه ماهوی. در این مقاله نشان داده می‌شود که فصل چگونه از جایگاه منطقی به جایگاه اصیل خود در فلسفه راه می‌یابد و از عوارض ذاتی وجود بما هو وجود می‌شود.

نسبت میان عقل و ایمان یکی از مسائل جدال آمیز فلسفه دین محسوب می‌شود. رابطه میان عقل و ایمان همواره مناقشه برانگیز بوده است. اندیشمندان بسیاری مدعی شده اند که ایمان و عقل به هیچ وجه با یکدیگر سازگار نیستند البته در این بین خوانش های متعادل تری هم وجود دارد. در این پایان نامه به بررسی چگونگی تعامل میان عقل و باورهای دینی در فلسفه ابن سینا و اسپینوزا خواهیم پرداخت. در اینجا ما با دو نظام فکری متفاوت مواجه هستیم، از یکسو ابن سینا فیلسوفی مسلمان و از سوی دیگر اسپینوزا که به همه-‌در-خدایی اعتقاد دارد. با ملاحظه در آثار ابن سینا میتوان به وضوح تلاش وی را برای برقراری پیوند میان عقل و باور دینی مشاهده کرد. ابن سینا دغدغه آشتی دادن میان عقل و ایمان را داشته است. او هم به دستاوردهای عقلی و هم به ایمان و شریعت پایبند بوده است و ناسازگاری میان آنها نمی‌بیند. اسپینوزا به دنبال تفکیک عقل و ایمان است و از عقل گرایی حداکثری دفاع میکند. اسپینوزا قلمرو باور دینی را با قلمرو عقل از هم تفکیک میکند و با این تفکیک نشان میدهد که تعارضی بین عقل و ایمان نباید به وجود آید.

برهان امکان و وجوب را نخستین بار ابن سینا تقریر کرده و آن را برهان صدیقین نامیده است. توماس آکویناس نیز تحت تأثیر حکمای اسلامی تقریری از این برهان ارائه داده و آن را سومین راه خداشناسی خود قرار داده است. ملاصدرا پس از تقریر برهان امکان سینوی و وارد کردن انتقاداتی برآن، با تکیه بر مبانی اصیل حکمت متعالیه، تقریری تازه از برهان صدیقین طرح ریزی کرده و آن را طریقة انبیاء، عرفا و حکمای الهی دانسته است. نوشتارحاضر، ضمن ارائه تحلیلی از این سه تقریر و بررسی وجوه اشتراک و امتیاز آنها نشان می دهد که اولاً؛ هیچ کدام از این تقریرات، عاری از خطا نیستند. ثانیاً؛ برهان ابن سینا شریف تر از برهان توماس و برهان ملاصدرا نیز شریف تر از هردوی آنهاست. استدلال از ذات بر ذات و صفات، تبیین و توجیه نظام مند علیت و اثبات ارتباطی یکپارچه میان خدا با عالم برمبنای امکان فقری، اصالت و تشکیک عینی وجود و عدم نیاز به ابطال دور و تسلسل از مهم ترین وجوه امتیاز و تفوق برهان صدیقین صدرایی به شمار می روند.

نظریه های معرفت شناسی فضیلت محور شاخه ای از معرفت شناسی برون گرایانه است. نظریه اندیشمندانی مانند آلوین پلانتینگا، ارنست سوزا و لیندا زگزبسکی جزء این نظریه هاست. به باور ایشان عنصر فضیلت نقش بسزایی در تشکیل باور صادق دارد و افزون بر آن عناصر فرایند اعتمادپذیر، قوای معرفتی با کارکرد صحیح و اراده و وظیفه، اعتماد به دیگران و... سبب ارزشمندی باور می شوند. ابن سینا و ملاصدرا به تأثیر فضیلت، قوای معرفتی، فرایند اعتمادپذیر و اراده و وظیفه و... بر معرفت توجه داده اند. در خوانش فضیلت محورانه از معرفت شناسی ایشان می توان قرابت های بسیاری میان رأی ابن سینا و ملاصدرا و زگزبسکی یافت. نظریه ملاصدرا در مقایسه با نظریه ابن سینا همخوانی بیشتری با نظریه های معرفت شناسی فضیلت محورانه معاصر دارد. نظریه ابن سینا به رویکرد سنتی _ ارسطویی دربارۀ تعامل میان فضیلت و معرفت قرابت دارد تا معاصر. رعایت مؤلفه های اخلاقی در معرفت با مبانی فلسفی ملاصدرا سازگاری دار،د اما با برخی مبانی فلسفی وی ناسازگار است.

کتاب حاضر به بررسی زندگینامه ، شخصیت و نظریات فلسفی و عقاید هنری برگسون می پردازد.

The question of what is the soul is one of the fundamental questions in philosophical psychology and the answer to it, along with other psychology questions, has been and is one of the most important and first concerns of philosophers. Among the philosophers, Ibn Sina and Suhrawardi have offered a novel view of the identity of the soul in comparison with their predecessors. In order to know the identity of the soul, Ibn Sina mentions the experience of human beings suspended in space in some of his works, and Suhrawardi, while expressing and modifying Ibn Sina's experience, speaks of other experiences. Through this research, it becomes clear that the efforts of the two in recognizing the soul are not the same, because Ibn Sina comes into existence in the experience of a human suspended in space, which is a hypothetical experience, and Suhrawardi in the experience of liberation from the body and experience in sleep and wakefulness. There are some realities and not assumptions about oneself that both views have been interpreted and evaluated in this article.

در مقالۀ پيش‌رو، کوشيده‌ايم تا مقايسه‌اي ميان ديدگاه‌هاي ابن‌سينا و ملاصدرا درباره ادراک‌هاي باطني انجام دهيم. ازآنجاکه ابن‌سينا نفس نباتي و حيواني را جسماني مي‌دانسته، قواي ادراکي باطني را نيز جسماني و منطبع در ماده (بدن) به‌شمار آورده و براي هرکدام در مغز محلي معين کرده است؛ درحالي‌که ملاصدرا نفس نباتي و حيواني را غيرجسماني مي‌داند و بر تجرد نفس حيواني برهان اقامه مي‌کند. ملاصدرا قواي ادراکي باطني را نيز مجرد از ماده مي‌داند و محل‌هايي را که براي هرکدام در مغز مشخص شده است، صرفاً مظاهر آن قوا و محل حصول استعداد آنها در نظر مي‌گيرد. البته در ارائه تعريف، کارکردها و اثبات قواي ادراکي باطني ميان اين ‏دو فيلسوف شباهت بسياري به چشم مي‌خورد. سرانجام، ديدگاه ملاصدرا درباره ادراک‌هاي باطني به‌عنوان نظر جامع که هم جنبه‏هاي مادي ادراک را به رسميت مي‌شناسد و هم وجه غيرمادي بودن آن را دربر مي‌گيرد، معرفي مي‌شود.