جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده از آن جایی که مهم ترین و عالی ترین عمل انسان تعقّل اوست و قوام زندگی بشری در گروه ادراکات عقلانی اوست، این پژوهش درصدد است که دیدگاه ابن سینا و توماس آکویینی را در باب چیستی عقل، اداراکات عقلانی و محدوده و حوزه ی عقل بررسی کند تا در پرتو آن تفاوت دیدگاه فلسفه ی اسلامی و غربی در باب معنای انسان روشن شود. ابن سینا با قائل شدن به عقل فعّال مفارق به عنوان مخزن و فعلیّت بخش ادراکات عقلی، عقل انسان را در ذیل عقل مفارق و در اتصال با آن می داند و معتقد است که طبیعیات و عالم طبیعت همواره باید در پرتو و ظلّ ماوراء طبیعت و عالم عقول تفسیر شود؛ در حالی که توماس نظریه ی عقل مفارق را نپذیرفت و بدون توجه به محال بودن اصولی همچون اتحاد فاعل و قابل معتقد شد که عقل فعّال مرتبه ای از عقل انسانی بوده و امری ذهنی است. عقل توماسی کم کم ارتباطش را با ماوراء طبیعت از دست می دهد و عقل معطوف به طبیعت می-شود و زمینه ی جدایی عقل و دین (حوزه ی ایمان و حوزه ی عقل) فراهم شده و عقل منحصر به شناخت امور طبیعی و دنیوی می گردد.

فاقد چکیده

ارسطو نوس را در تحلیلات ثانوی به عنوان ملکه معرفتی و دانش علمی برهان­ ناپذیر معرفی می­کند. کارکرد این ملکه معرفتی دریافت اصل ­های دانش و اموری است که همه دانش ­ها بر آن استوارند. نوس در درباره نفس به عنوانِ ویژگی انسانی شناخته شده است؛ آن ویژگی در ما که نفس به واسطه آن می‌شناسد و حکم می­کند. نوس از نظر ارسطو واجد تقسیم ­هایی است: عملی و نظری، منفعل و سازنده. نوس منفعل پیش از ادراک معقولات خود هیچ چیز نیست و پس از به‌فعلیت‌رسیدن به صورت تمامی معقولات در می­ آید؛ اما ویژگی ­ای که در نوس موجب به‌فعلی ت­رسیدن معقولات می­شود، همان نوس سازنده است. نوس سازنده ملک ه­ای نفسانی و درونی است که موجب بالفعل ­شدن معقولات می­گردد. تلقی ابن­ سینا از عقل تفاوت­ های جدی­ای با ارسطو دارد؛ او عقل را در مقام ذات خود مجرد دانسته، آن را واجدِ خودآگاهی پیش از درک اشیا می­داند. مراتب عقل نزد ابن‌سینا به جای دو مرتبه به چهار مرتبه: هیولانی، بالملکه، بالفعل و مستفاد ارتقا می­یابد. عقل فعال برای ابن­ سینا امری بیرونی است که با اشراق خود نفس را به فعلیت عقلانی می­رساند. رویکرد ابن‌سینا به عقل با توجه به سنت ارسطویی واجد تفاوت­ هایی جدی است. وی از طرفی تلقی ارسطو از عقل را می‌پذیرد و با توجه به آن، لوازمش را پیگیری می‌کند؛ از سویِ دیگر رگه­ هایی از تفکر نوافلاطونی را در دیدگاه خود وارد کرده و می­کوشد آن را با رویکردِ اول سازگار کند. این مقاله وجوه تلائم و تنافر تفسیر ابن­ سینا از نظریه نوس ارسطو را بررسی می­کند.

یکی از آثار خطی ابن‌سینا، رساله «المجالس السبعة فی البدو و الاعادة» است. ابن‌سینا در این رساله، در جواب سؤالات ابوالحسن عامری، یکی از مسائل محوری فلسفه؛ یعنی صدور کثرت از وحدت و نیز سیر صعودی خلقت را تبیین کرده است. او معتقد است با افاضه‌ی أمر از مبدأ اول، عقل ابداع می‌شود و به‌واسطه‌ی عقل، نفس انشاء می‌شود و از نفس، طبیعت اختراع می‌شود و از طبیعت در اثر حرکت از نقطه در سه جهت، جسم تحقق پیدا می‌کند و سیر نزولی خلقت پایان می‌پذیرد و با اولین ترکیب اجسام، سیر صعودی موجودات آغاز می‌شود. با تحریک طبیعت درجسم، نبات، حیوان و انسان حاصل می‌شود. انسان نیز چون نفس ناطقه دارد، در ابتدا به‌صورت عقل هیولانی بوده و با تکامل عقل به مرحله‌ای ارتقا می‌یابد که به همه‌ی معانی و علوم احاطه پیدا می‌کند و عقل فعال نامیده می‌شود. دلایل بسیاری وجود دارد که سندیّت این رساله را مدلّل می‌کند و هویت سؤال‌کننده را ابوالحسن عامری معرفی می‌کند. این مقاله با بررسی سندیت و ارائه گزارش محتوایی رساله، به دنبال معرفی آن به جامعه‌ی علمی است.

دو مسئلۀ مرگ و معاد نقش انکار ناپذیری در تبیین معنا برای زندگی دارند. این مقاله با روشی تحلیلی‌تطبیقی، ضمن تحلیل مواضع ابن‌سینا و ابن‌عربی در این باره، مواضع وفاق و خلاف گفتار آنان را می‌کاود. در نگاه هر دو، زندگی این جهانی انسان بدون باور به معاد و جاودانگی و وصول به سعادت ابدی، نه هدفی معقول، نه ارزش چشمگیر و نه کارکرد قابل دفاعی دارد. گرچه هر دو بر مسائلی چون نگاه خوشبینانه به مرگ، وابستگی تام حیات پس از مرگ به زندگی این جهانی، باور به دو بعد جسمانی و روحانی معاد اتفاق نظر دارند، جدای از اینکه ابن‌سینا با روشی عقلی و ابن‌عربی با تلفیقی از دو روش شهود و نقل آیات و روایات مسئله را می‌کاوند، در مسائل دیگری چون نوع تلّقی از معاد جسمانی، تبیین تناسب دو نشئۀ وجودی انسان، بحث خلود و برخورد با مسئلۀ هراس از مرگ، با دو نگاه متفاوت از جانب این دو اندیشمند مواجهیم.

از مشهورترین و مهم‌ترین آموزه‌های متافیزیک سینوی، طرح تمایز میان وجود و ماهیت است: تمایزی سرنوشت‌ساز و مناقشه‌برانگیز؛ از یک سو این تمایز، راه را برای طرح برخی نو‌آوری‌های فلسفی می‌گشاید و از سوی دیگر، موجبِ انتقادات جدی به فلسفه ابن‌سینا می‌شود. اما پرسشی جدی که میان مفسران ابن‌سینا تا به امروز مورد مناقشه بوده، آن است که آیا این تمایز، تمایزی ذهنی است یا هستی‌شناختی و در شق دوم آیا مدلولی غیرماهوی دارد؟ در این نوشتار پس از ترسیم محل نزاع، نشان داده می‌شود که گرچه تمامی دعاوی متافیزیکی ابن‌سینا بر تحقق مدلول غیرماهوی برای وجود مبتنی نیست، ولی پاره‌ای دعاوی و عبارات او متضمن تحقق وجود به عنوان حقیقتی غیرماهوی است. سپس با تمرکز بر عروض به عنوان مفهومی کلیدی در تبیین نحوه تحقق وجود و ماهیت در خارج، نشان داده می‌شود که در دستگاه اندیشه سینوی گرچه این مفهوم، مستلزم وابستگی وجود به عنوان عارض به ماهیت به عنوان معروض نیست، ولی دارای نقائصی در تبیین است که منجر به عدم پذیرش مدلول مستقل برای وجود می‌شود.

در اين کتاب با بهره‌گيري از مباني فلسفي تربيت اسلامي موجود در آراي ابن‌سينا به بررسي و مقايسه آن با روش تربيتي جديد «متيوليپمن» پرداخته شده است. روشن شدن نقاط اختلاف دست‌مايه مناسبي براي بومي کردن اين برنامه براي استفاده در نظام آموزشي است. محتواي کتاب منبع مناسبي براي معلمان، مربيان فلسفه براي کودکان، دانشجويان رشته‌هاي علوم تربيتي، روان‌شناسي و کارشناسان تعليم و تربيت کودکان و نوجوانان است.

مسئله حيات اخروي انسان پس از مرگ در روز قيامت، بخش مهمي از آموزه‌هاي ديني و انديشه فلسفي را تشکيل مي‌دهد. چون مسئله معاد در آموزه‌هاي ديني جايگاه والايي دارد هيچ فيلسوف مسلمان صاحب نظري نيست که بخش گسترده‌اي از انديشه خود را به آن اختصاص نداده باشد. کتاب حاضر سعي دارد تا مباني هستي‌شناسي، جهان‌شناسي، انسان‌شناسي و معرفت‌شناسي حيات اخروي انسان در روز قيامت را به صورت فلسفي در مورد چگونگي کيفيت حشر انسان در روز رستاخيز از ديدگاه سه متفکر جهان اسلام ابوعلي سينا، ملاصدرا و محمد غزالي مورد بررسي قرار دهد.