جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع نفس یا معادل‌های آن در دیگر زبان‌ها، همچون جان، از مسائل مهمی است که از دیرباز تاکنون مورد توجه بشر بوده است. فیلسوفان و متفکران نیز در حوزه هستی‌شناسی تلاش خود را برای شناخت و تبیین آن به کار برده و آرا و نظریات گوناگونی بر جا نهاده‌اند. در افق فکری متفکران اسلامی نیز، از آغاز تاکنون، موضوع نفس جایگاه ویژه خود را داشته است و مشاهیر مسلمان فلسفه و حکمت، البته با عنایت به آموزه‌های وحیانی، دیدگاه‌ها و نظریات گوناگون و قابل توجهی ارائه کرده‌اند. این مقاله بر آن است با مطالعه نگاه دو فیلسوف بزرگ جهان اسلام، یعنی ابن‌سینا و ابن‌کمّونه، زاویه‌ای از زوایای پرشمار نفس، یعنی «دیرینگی حدوث نفس» را بررسی کند؛ چراکه نگاه این دو فیلسوف به این مسئله متفاوت بوده است. در واقع در این مقاله دو تفکر مشایی و مشایی با رویکرد اشراقی به چالش کشیده شده و در آخر نیز نظریه ابن‌کمّونه درباره حدوث و بقای نفس نقد شده است.

این مقاله به روش تحليلي ـ‌ توصيفي درصدد تعیین گسترة مشهورات و دامنة عملکرد آن از دیدگاه فارابی و ابن‌سینا به‌عنوان فیلسوفان بزرگ اسلامی است. فارابی و ابن‌سینا هر دو به گسترة وسیع مشهورات در سه صنف و به اقسام کمی مشهورات پرداخته‌اند. تنها تفاوت آنها این است که ابن‌سینا اسم‌های جدیدی برای اقسام مشهورات جعل کرده است. در مبحث تداخل، ابن‌سینا برخلاف فارابی ـ که تنها به تداخل مشهورات با یقینیات پرداخته است ـ به تداخل آنها با سایر مواد اقیسه اشاره می‌کند. به نظر می‌رسد ابن‌سینا مانند یک شارح نوآور، به شرح و بسط دیدگاه فارابی پرداخته است و به‌طور ضمنی به گستردگی حوزة عملکرد و تأثیرگذاری مشهورات در تمام جنبه‌های علمی و زندگی اجتماعی اشاره می‌کند. سرانجام، دیدگاه این دو فیلسوف در مورد غایت نهایی مشهورات و صنعت جدل، در راستای وصول به اهدافشان یعنی فلسفه، رسیدن به معرفت خداوند بزرگ و مرتبة شهود و حق‌الیقین است.

فلسفة مرگ و اضطراب ناشی از آن، یکی از معماهای حیات بشری و از جمله مسائلی است که گفت‌وگوهای بسیاری میان متفکران مختلف برانگیخته است. در این میان ابن‌سینا و فلوطین از جمله فیلسوفانی هستند که نظریات متفاوتی در این‌باره ارائه داده‌اند و معتقدند نوع نگاه آدمی به ‌فلسفة آفرینش و معنای زندگی، ارتباط مستقیمی با برداشتِ وی از مرگ دارد و بدون دستیابی به ‌فلسفة حیات نمی‌توان درک درستی از مرگ داشت؛ ازهمین‌رو، میان معنای زندگی و مرگ ارتباط عمیقی وجود دارد. در این نوشتار با روش توصيفي ـ تحليلي و با استناد به‌ منابع معتبر، سعی ‌شده دیدگاه ابن‌سینا و فلوطین درباره مرگ و زندگی بررسی شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که به‌باور این دو متفکر، بدون تفسیر انسان و هستی نمی‌توان معنای درستی برای مرگ یافت و با توجه به ‌تفاوت مبانیِ نفس‌شناسی از دیدگاه آنها، به‌دنبال یک هدف مشترک، که همان رسیدن به‌ خداست، می‌توان درک متفاوتی از زندگی و مرگ داشت.