جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امامت یکی از مباحث مهم کلامی در شیعه است که متکلم شیعی، ابن میثم بحرانی نظراتی درباره آن دارد، ما ضمن بررسی بحث امامت از منظر ابن میثم، دیدگاه وی درباره مفهوم امامت، اصل ضرورت امامت در جامعه، شرایط و صفات امام و براهین اثبات امامت حضرت علی علیه السلام و سایر ائمه علیه السلام را ارائه نموده‌ایم. این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با محوریت آثار ابن میثم و با استفاده از سایر آثار مرتبط درباره امامت، گردآوری گردیده، حاکی از آن است که ابن میثم امامت را نوعی ریاست اصلی (نه نیابتی) بر مردم در امور دینی و دنیایی دانسته است. بر اساس این نوشتار می‌توان دریافت که از نگاه ابن میثم امامت لطفی است از سوی خداوند بر بندگان که موجب تقرب آنها به کارهای نیک و دوری‌شان از معاصی می‌شود پس تنها شخصی شایسته این مقام است که بتواند امت را به این هدف مهم برساند. چنین فردی باید از طرف خداوند منصوب شود؛ درباره ضرورت امامت، او عقیده داشته این بحث را بر اساس برهان لطف و نظام احسن و دسته‌ای از احادیث می‌توان‌اثبات‌کرد. بحرانی عصمت، افضلیت، علم و نص را اهم شرایط امام دانسته و در کنار این شرایط نداشتن عیوب زننده، کرامت و فضایل اخلاقی را نیز از لوازم امامت به شمار آورده است. وی این صفات را با دلایل عقلی و نقلی اثبات کرده است. بحرانی برای اثبات امامت حضرت علی علیه السلام از سه نوع استدلال بهره گرفته است: نوع اول احادیثی از پیامبر است که آشکارا و با ذکر نام علی علیه السلام، امامت و خلافت ایشان را بیان کرده‌اند. نوع دوم آیات و اخباری که غیرمستقیم به اثبات این موضوع پرداخته‌اند. نوع سوم استدلال‌های عقلی برپایه افضلیت، عصمت و نص بر امامت امیرمومنان علیه السلام است که از طریق آنها امامت آن حضرت قابل اثبات است. بحرانی براهین امامت سایر امامان را عصمت هریک و تقریر امام قبل نسبت به ایشان، به عنوان دلیل عقلی و حدیثی از پیامبر به عنوان دلیل نقلی ذکر کرده است.

این رساله در چهار بخش تنظیم شده است. در بخش اول زندگینامه ابن میثم به تفصیل آورده شده است. بخش دوم اختصاص به نظرات ابن میثم درباره الهیات دارد (شناخت خداوند، براهین اثبات خدا، توحید، صفات الهی) بخش سوم شامل نظرات ابن میثم درباره خلقت آسمان و زمین است. بخش چهارم نظرات ابن میثم درباره فرشتگان و ملائکه است./

ابن‌میثم بحرانی یکی از بزرگترین دانشمندان قرن هفتم هجری می‌باشد که آثار ارزشمندی در زمینه‌ی علوم عقلی و نقلی از خود به جا گذاشته است. آثار و روش کلامی او در بین تألیفاتش, چنان درخششی دارد که وجهه‌ی کلامی وی را قوت می‌بخشد. محقق بحرانی در نوشته‌های کلامی خویش، از روش عقلی و نقلی استفاده کرده است؛ لیکن تکیه و بهره جویی وی از عقل, بسی بیشتر از نقل به چشم می‌خورد. در این نوشته, آرای ابن‌میثم در مورد خداشناسی, راهنماشناسی و فرجام شناسی, بررسی می‌شود. ابن‌میثم، معتقد به معرفت فطری به خداوند است، لیکن او این نوع معرفت را به طور کامل، از برهان عقلی، مستغنی نمی‌داند. او معتقد است که ماهیت خداوند و ممکنات, متفاوت است. محقق بحرانی, درد و لذت را از صفاتی می‌داند که باید از خداوند, سلب کرد. او برخلاف فلاسفه, معتقد است که خداوند, عالم به جزئیات است. او قائل است که صفات خداوند, عین ذات او هستند و زیادت صفات بر ذات, فقط به حسب اعتبار عقلی صحیح است. ابن‌میثم، اراده‌ی خداوند را به علم خاص او به مصالح، ارجاع می‌دهد. وی در کتاب قواعد المرام, ذکر می‌کند که افعال الهی, دارای غرض هستند؛ لیکن در شرح نهج البلاغه, خلاف این مطلب را قائل شده است. طبق عقیده‌ی او, حضرت محمد9 قبل از بعثت, پیرو هیچ شریعتی از انبیای گذشته نبوده است. ابن‌میثم صفات لازم برای امام را, عصمت, داشتن اصول کمالات, افضلیت, بری بودن از عیوب, منصوص بودن, اختصاص به کرامت و علم به کل دین می‌داند. ابن‌میثم بیان علت غیبت امام دوازدهم را واجب نمی‌داند؛ لیکن علت این غیبت را از طرف امت می‌داند. ابن‌میثم از قائلین به معاد جسمانی است؛ لیکن بعد از نقل قول حکما در مورد توأم بودن معاد جسمانی و روحانی, هیچ اشکالی بر سخن آنان وارد نمی‌کند. او معتقد است که انسان دارای اجزای اصلیه‌ای است که از اول تا آخر عمر, باقی می‌مانند. اودر کتاب قواعد المرام تجرّد نفس را قبول نمی‌کند و به خاطر همین, معاد روحانی را رد می‌کند، لیکن در کتاب شرح المائه کلمه لأمیرالمومنین، اعتراف به مجرّد بودن نفس می‌کند.

کتاب در مورد عصمت و مسائل پیرامون آن می باشد. بحث عصمت، معنی آن، دلیل عصمت، مخالفین عصمت و... از جمله مباحث مطرح شده در این کتاب ارزشمند می باشد.

رابطه ذات و صفات الهي، يكي از مهمترين مباحث كلامي، فلسفي و عرفاني است كه درباره آن، نظريات گوناگوني ارائه شده است. ابنميثم، متكلم، فيلسوف و عارف شاخص قرن هفتم، در بين نظريات ارائهشده، نظريه عينيت صفات با ذات را پذيرفته است، اما در تبيين فلسفه توصيف خداوند و وجود صفات او، اعتباري بودن اوصاف الهي را مطرح ميكند كه به نظر ميرسد نه تنها با نظريه عينيت، تناقضي ندارد، بلكه تبيين دقيقي از همان نظريه است. ابنميثم، با الهام از بيان اميرالمؤمنينj درباره نفي صفات، توصيف خداوند با اين اوصاف اعتباري را از مراتب آغازين معرفت حق ميشمارد و كمال اخلاص در معرفت را كه غايت سير عارف است، در نفي صفات از خداوند و لحاظ ذات او بدون در نظر گرفتن چيز ديگر، ميداند.

ابن میثم بحرانی (ره) [636-696 ه] بی تردید یکی از بزرگترین متکلمان و دانشمندان جهان تشیع در قرن هفتم است که در بسیاری از رشته‌های علمی، دینی و کلامی عصر خود صاحب تألیفات و آثار می‌باشد. پرداختن به دیدگاه‌ها و آراء او ازجهات بسیاری حائز اهمیت است. ازجمله فهم کامل تر و عمیق تر سیر تکاملی کلام امامیه و نیز تأثیر شگرف وی بر شاگرد فرزانه اش، علامه حلی(ره)، از مسائلی است که تعّمق و بررسی دیدگاه‌های او را ضروری می‌نماید. یکی از مهمترین وجوه شخصیت علمی ابن میثم بحرانی(ره) همانا آراء عالی و بدیع ایشان در کلام اسلامی است که با نظری دقیق و برطبق موازین عقلی و با رعایت کامل ادب و احترام نسبت به سایر عقائد، در هرمسئله ای بیان گردیده است. از آنجا که نظریات وی در مسائل کلامی در مجموعه کتاب‌های فراوان ایشان ذکر گردیده، لذا این رساله تحقیقی سعی نموده است که حتی الامکان به اهم مسائل و آراء کلامی ای که شیخ در آنها اظهار نظر کرده و یا ابداعی دارد با یک سیر تحلیلی و منظم آنگونه که خود در کتاب «قواعد المرام فی علم الکلام» ترتیب داده اند، گردآوری کند. در این راستا به مسائل خداشناسی، اسماء، صفات و فعل الهی، نبوت، امامت و معاد پرداخته شده است، و در پایان هر مسئله ای نیز سیر تاریخی از بحث تحت عنوان «تکمله» آورده شده تا نظر وی در میان آراء کلامی سنجیده گردد.