جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نژاد پرستی فقط بیولوژیک نیست بلکه نژاد پرستی فرهنگی، نژاد پرستی دینی، مذهبی و سیاسی داریم، مثلا رنگ پوست که یکی از مولفه های تمایز دهنده است، مثلا رنگ پوست سفید، که رنگ پوست سفید اسلاویک، آیریش، خاورمیانه ای و …داریم که بین اینها تفاوت قائل میشوند. و هرکدام از اینها با ترکیب یکی از عناصر فرهنگی مثل دینی یا سیاسی، مثل سفید ارتدوکس و یا کاتولیک…و یا حتی در گفتمان شرق و غرب هم معانی دیگری پیدا میکند. اینکه بگوییم نژاد در شاهنامه معنای دیگری دارد و یا یک معنا دارد به نظر من خیلی ساده اندیشانه است. نیازمند یک مفهوم سازی و پروبلماتایز کردن است. دومین ایراد این است که آقای طباطبایی که انگار ما در دهه 04 یا 04 میلادی هستیم و هیچ اتفاقی در حوزه خوانش های موازی متون و هرمنوتیک رخ نداده و متن شاهنامه در آنجا نشسته است و در کنارش صفحه ای نوشته دارد که معنی این متن این است، که همان گفته آقای طباطبایی است. به سخن دیگر این که فردوسی از نژاد چه برداشتی داشته است یک موضوع است و اینکه فردوسی در خوانش معاصر ایران چگونه مفهوم سازی شده است کاملا دو مساله متفاوت است. ولی طباطبایی طوری صحبت میکند کانه ما هفتاد سال تاملات و تلاطمات بشری در باب منطق های فهم متون را باید نادیده انگاریم که این مساله مقداری قابل تامل است.

مدتی است در عرصه عمومی ایران به جای پرداختن به مفاهیم؛ دائماً پرداخته می شود که فلان متفکر یا نویسنده از نظر شخصی چگونه بود یا در خلوتش چه می نوشید و یا چه می پوشید و حتی پا را از این فراتر می گذارند و به قلب تاریخ می پردازند. به عنوان مثال، شریعتی با ساواک همکاری می کرد و جلال آل احمد از نهادی دولتی سفارش نوشتن کتاب می گرفت و آیت الله بهشتی به واسطه ی روابطش برای نهادی کتاب درسی می نوشت و مطهری با نهادی دیگر در عصر شاهنشاهی همکاری می کرد…

شریعتی میگوید فردوسی میخواهد “بیان کند که اگر ایرانی شخصیت داشته باشد زیر بار زور و تحقیر .) نمیرود”)م.آ. 72 ص 91 پرسشی که میتوان از شریعتی پرسید این است که آیا این نظر فردوسی است یا خوانش شریعتی از شاهنامه؟ به نظرم کلیه فهم روایت شریعتی از هویت ایرانی مفهوم “شخصیت” است که مبتنی بر آن شریعتی به بازخوانی شاهنامه فردوسی میپردازد، ولی خطا خواهد بود اگر این مفهوم)شخصیت( را در قالب روانشناسی فردی مفهوم سازی کنیم. زیرا او میگوید: “فردوسی تنها به خاطر ملیت از دست رفته و در حال اضمحلال کشورش…میخواهد آنچه را که به لجن کشیده .) شده]است[..و تحقیر]شده است[، از نو با صورتی عالی احیا کند”)م.آ. 72 ص 91 به سخن دیگر شریعتی در پی بازسازی هویت ایرانی نه به مثابه امر ماضی بل به مثابه “امر کنونی” به فردوسی رجوع میکند و حتی آنجا که از پروفسور برک شاهد می آورد که” مورخ نباید با بینش زمان خویش حوادث یا وقایع و مسائلی را که در زمان دیگری رخ داده است ]را[…بنگرد”)همان،ص 79 (، ولی خود به این هشدار متدیک خود نیز بی توجه باقی می ماند و روایت خویش از فردوسی را به مثابه تقریر “ماوقع”)یعنی آنچه که روی داده است( بیان میکند و میگوید” در واقع …فردوسی با آفریدن…شاهنامه…ملیت ایران و آنچه که بیگانگان در صدد از .) بین بردن آن بودند، ]را[ به بهترین صورت خود احیا کرده است”)همان،ص 91 دو نکته در این سخن شریعتی نهفته است: نخستین نکته این است که آیا واقعا فردوسی “ملیت ایران” را احیا کرد یا این خوانش معاصر از روایت فردوسی است و دیگر اینکه شریعتی چگونه به” خوانش فردوسی در واقع” پی برده است؟ به عبارت دیگر، لطائف و ظرایف هرمنوتیکی به شدت در خوانش شریعتی مغفول است ولی نکته ای در خوانش شریعتی نهفته است که خوانش او در باب هویت ایرانی را در بستر معاصر حائز اهمیت می کند. آن نکته چیست؟ به نظر من آن نکته ظریف که در روایت شریعتی نهفته است در ابتدای بحث مطرح نشده است بل در پایان دروس شفاهی شریعتی در دانشکده ادبیات دانشگاه مشهد در آبان 9431 مطرح شده است که در کتاب “بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی”)م.آ. 72 ( در فصل “تاریخ ایرانی اسلامی تا صفویه” چاپ گردیده است. آن نکته ظریف شریعتی چیست که اساسا روایت شریعتی را به عنوان یکی از نظریه های ایرانی در باب ملیت قابل اعتنا میکند؟