جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی های کارشناسانه نشان می دهد کسانی که در ساختار قدرت در جمهوری اسلامی با ایده ی موسوم به ایرانشهری قرابت پیدا کرده اند از ایده ی جمهوری اسلامی عبور کرده و در صدد بازتعریف ولایت فقیه برآمده اند!

شما در ایران نشریات و رسانه های متعددی دارید که به مسائل مربوط به روشنفکری م یپردازند و بسیار هم مخاطب دارند. این امر گویای این است که روشنفکری در ایران هنوز به انزوا نرفته است. چنین قضاوتی ندارم که جریان روشنفکری و روشنفکران ما منزوی شد هاند. اساساً امروزه فر م بیان و حضور روشنفکران متنوع شد ه است. به همین دلیل شاید وقتی با 15 یا 50 سال پیش مقایسه م یشود که تنها یک حسینیه ارشاد بود و یک شریعتی و تعداد بسیاری که در پای جلسات سخنرانی او حضور پیدا م یکردند آنگاه ضعیف و در انزوا ارزیابی شود. امروزه «عرص ههای عمومی » و «روشنفکران » متکثر شد هاند و محدود به زمان و مکان خاصی نیستند. با سب کهای جدید ارتباطی و رسان ههای مجازی حتی به اطمینان م یتوان گفت که بیش از پیش روشنفکران فعال هستند، اثرگذارند و مخاطب دارند. اکنون برای بسیاری از روشنفکران ما این حس ایجاد شده است که روشنفکری به پایان رسید ه یا رسالت روشنفکری افول کرده است این حس به این دلیل است که سطح تحصیلات بالا رفت ه، نهاد آکادمی گسترد هتر شده و مخاطبان م یتوانند خودشان با اندیش هها روب هرو شوند، بنابراین روشنفکران رسالت کمتری برای خود م یبینند. هدف روشنفکران شناخت مشکلاتی است که مردم به طور عموم نم یبینند و اصلاً نم یدانند که اینها مشکل هستند. آنها حقیقتی را نشان م یدهند که مردم به تنهایی قادر به دیدن آن نیستند. چندین سال است فعالیت روشنفکری از دانشگا هها به مؤسساتی خارج از دانشگاه سوق پیدا کرده است. دانشگا هها خیلی بوروکراتیک شد هاند و آزادی بیان را تحت کنترل دارند. « روشنفکر » اخلاق رعیتی را نقد میکند و را ههایی را تقویت میکند که «شهروند » متولد شود. «شهروند » کسی است که در برابر قدرت سر فرود نمیآورد، پیرو قدرت نیست و از قدرت، شفافیت، پاسخگویی و دموکراتیزه شدن را طلب میکند.

ایکنا: اشاره کردید که در جهان ایرانی فلسفه در خدمت شریعت بوده است و به جای این که دین عقلانی شود و صورت بندی عقلانی پیدا کند، این فلسفه است که یک صورت بندی دینی پیدا کرده، با این وصف آیا می‌توان گفت این وضعیت نیز در راستای همان نگاه قشری است، و اگر اینچنین راه علاج آن چیست؟ قشری مفهوم جامعه‌شناختی دارد و رویکردی که در جامعه شکل گرفته است، اما اگر بخواهیم بحث عقلی داشته باشیم، باید بگوییم واقع امر این است که قسمت‌بندی که فارابی از زبان استعاری و برهانی انجام می‌دهد و بین برهان و استعاره تمایز قائل می‌شود و فیلسوف را بالاتر از نبی قرار می‌دهد، این در فرهنگ و تمدن اسلامی جا باز نکرد. این را می‌توانید به دولت‌هایی که آمدند نسبت دهید و اساسا بسیاری از حکومت‌هایی که قبل از صفوی تا دورانی فاطمی‌ها شکل گرفت‌ را نگاه کنید که تا برامدن صفویان بسیاری از امپراطوری‌ها ذیل نگاه اهل سنت بود و بسیاری از فرمانروایان و حاکمان، خودشان را ذیل این نگاه بودند و با نگاه فقهی شافعی، حنفی، مالکی و حنبلی کار می‌کردند و یکی از قشری‌ترین تفکر فقهی، نوع نگاه حنبلی بود. البته در ایران نتوانست به صورت گسترده خودش را نشان دهد، اما در بسیاری از مناطق جهان اسلام مخصوصا در خاور میانه عربی جایگاه ویژه‌ای داشت و در جهان عثمانی هم نوع نگاهشان این گونه بود، همچنین یک مقدار در آنجا حنفی‌ها به قیاس معتقد بودند اما واقع امر این است که نوع نگاه فلسفی هیچ گاه در صدر سیاست‌گذاری‌ها و در عرصه سیاست ما قرار نگرفته است، در دوران صفویه شکوفایی نگاه فلسفی را شاهد هستیم که این دوران نیز مدت کوتاهی دارد و مجددا فلاسفه به دلیل سیطره متصوفه و فقها در اقلیت قرار می‌گیرند و این نوع تفکر موتور محرکی را شکل می‌دهد. بسیاری از افراد می‌گویند مشعل جریان فلسفی در ایران خاموش نشد که به یک اعتبار درست است، اما در واقع این یک شمعی بود که نتوانست جهان را شکل بدهد و مانند خورشید تابان بدرخشد. یک نکته قابل تامل این است که ورود نوعی از اسلام عربی در دوران صفویه که بسیاری از علمای طراز اول از جبل عامل و از عراق می‌آیند و تا امروز هم این تفاوت را می‌بینیم و آن این که این نوع نگاه یک تاثیر ظاهر گرایانه شدیدی روی فهم ما از دین گذاشته است. امروز هم بین حوزه قم و حوزه نجف ممکن است نجف در امر سیاسی و در مورد ورود دین به سیاست نظر مساعدی نداشته باشد و دموکرات‌تر از قم باشد، اما در بسیاری از مسائل اجتماعی و فرهنگی بسیار محافظه‌کار هستند و این نوع نگاه از زمان صفوی غلبه پیدا کرد و نوع نگاه فیلسوفان نتوانست در جهان ایرانی رشد کند. اما در مقایسه با جبل عامل یا لبنان امروز، از یک منظر لبنان امروز از علمای نجف و قم پیشروتر هستند، چون در حوزه تکثر دینی به دلیل جغرافیای لبنان امروز نسبت به بسیاری از مسائل گشوده‌تر برخورد می‌کنند اما در روزگار صفویه در منطقه شامات و لبنان کنونی، اینها چون تحت سیطره عثمانی‌ها بودند یک نوع نگاه اقلیتی به وجود آمد. وقتی در اقلیت باشید نوع نگاهتان از دین و دیگری متفاوت است، نسبت به زمانی که در اکثریت باشید، آن تنوع نگاه وارد دستگاه فکری ایرانی‌ها شد و از منظر عقلانی تاثیرات منفی را به جا گذاشت و فکر می‌کنم باید از منظر تایرخی هم این مسئله را مورد مطالعه قرار داد. از یک منظر می‌گویند علامه مجلسی خدمت بزرگی کرد و احادیث را تدوین کرد، اما از یک طرف هم باعث شد که فهم ما از دین، حدیث‌محور و ظاهرگرایانه شود، به جای این که کل مفهوم دین را در نوع نگاه فارابی‌اش ببینیم و از آن منظر مدینه و شهر دینی و مدرن را پایه‌ریزی کنیم آمدیم با یک نوع نگاه حدیث‌محورانه با مفهوم دین برخورد کردیم و تاثیرات شدیدی بر تمدن و زیست جهان ایرانی گذاشت. ایکنا: بپردازیم به فلسفه غرب و مدرنیته‌ای که امروز شاهد هستیم، بفرمایید که بین این پیشرفت‌ها در زمینه تکنولوژی و … فلسفه چه نسبتی برقرار است و آیا فلسفه می‌تواند عهده‌دار به وجود آمدن تغییرات و پیشرفت‌هایی از این دست باشد؟ ببینید یک واقعیتی وجود دارد و آن این که بعد از دوره رنسانس و بعد از برآمدن انقلاب علمی و بعد آهسته آهسته عصر روشنگری و انقلاب فرانسه و بعد ورود اروپا و تحول و تغییر و دگرگونی زیست جهان انسان از عصر کشاورزی به تکنولوزی، اینها همگی به صورت یک مجموعه‌ای، ریشه‌هایش شاید به عنوان مثال در قرن دهم و یازدهم میلادی بوده است….

شاید یکی از بزرگترین معضلات در فهم علوم اجتماعی، مسأله ی طبقه بندی دانش است. به عبارت دیگر، اگر ما بخواهیم علوم اجتماعی را به حسب رویکردها و بینش ها و چارچوب ها و موضوعات آن ها طبقه بندی کنیم، آنگاه یکی از ضروری ترین پرسش ها این است که آیا “سوسیولوژی” همان جامعه شناسی یا شناخت جامعه است یا از اساس ما با پدیده ای دیگر روبرو هستیم که ذهن ایرانی به محتوای آن هنوز پی نبرده است؟

العطاس: وقتی سیستم اقتصادی سیاسی دارید که فرصتهای کافی برای افراد جهت انجام تجارت قانونی فراهم نمیکند، وقتی که دارای سیستمیهستید که در آن اقتصاد توسط دولت کنترل میشود و بخش خصوصی کم اهمیت بوده یا اصلا وجود ندارد، نتیجه اش فساد است، زیرا تنها عامل مهم فعالیت اقتصادی در دست دولت بوده و هنگامیکه دولت وارد اقتصاد، ساخت وتولید میشود، نبود سازمانها و نهادهای قوی که از سوءاستفاده از قدرت جلوگیری کنند منجر به رشوه خواری و اخاذی و قوم و خویش پرستی توسط مقامات دولتی میشود. میری : به نظر میرسد در جامعه ما آرام آرام استحالهای صورت گرفته است اینکه نه تنها اقتصاد اصل شده بلکه درآمدزایی برای بسیاری از کارگزاران نظام، تبدیل به یک هدف شده است. چون فهمیدهاند که پول و ثروت نه تنها به آنها مکنت میدهد بلکه برایشان، شبکه قدرت هم ایجاد میکند. این خود، آغاز راههای فساد در سیستم ماست.