جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یكی از مبانی كلامی مطرح در میان مفسران مسلمان، مسئله عصمت پیامبران است. ظاهر متشابه برخی آیات قرآن كریم با این مبنا، ناسازگار می‌نمایاند. ازجمله مهم‌ترین این آیات، آیاتی است كه واژه‌ «ظلم» و غفران آن را درباره برخی پیامبران مطرح می‌کنند. سؤال اصلی این است كه با توجه به مبنای عصمت، چه راهكار تفسیری و تأویلی برای تبیین و رفع تشابه این گونه آیات وجود دارد؟ و این تفسیر و تأویل، چگونه در ترجمه آیات، قابل بازنمایی است؟ اکثر ترجمه‌های قرآن بدون توجه به تفسیر و تأویل و تنها بر اساس معنای اصطلاحی واژگان، به ترجمه این دست آیات اقدام کرده‌اند كه در بیشتر موارد، علاوه بر عدم موفقیت در رفع تشابه آیه، بر تشابه آن نیز افزوده‌اند. این آیات درباره سه پیامبر بزرگ خدا یعنی حضرت آدم (ع)، حضرت موسی (ع) و حضرت یونس (ع) نیز مطرح است كه در این مقاله كوشش شده به‌روش تحلیلی- توصیفی، با عدول از مفهوم اصطلاحی «ظلم» و «غفران» و مراجعه به ریشه واژگان و نیز با توجه به فضای سیاق این آیات، ترجمه‌ای دقیق بر اساس رویكرد تفسیری منطبق با مبنای كلامی عصمت، ارائه شود. نتیجه حاصل از این پژوهش، آن است كه به‌نظر می‌رسد، یکی از مهم‌ترین راهکارها برای رفع تشابه آیات متشابه، رجوع به مفهوم لغوی واژگان باشد که در تفسیر و ترجمه صحیح آیات متشابه بسیار مؤثر خواهد بود.

صبر موسی (ع) از موضوعاتی است کهدر قرآن به انحاء گوناگونی با آن برخورد شده است. در آیه 67 کهف، به عدم استطاعت موسی بر صبر تصریح شده و مدلول برخی آیات مانند آیه 15 سوره قصص نیز، این موضوع را تأیید می­نماید؛ اما آیات فراوانی نیز در قرآن موجود است که چارچوب صبر موسی را در شئونات مختلف حیات و رسالتش به نمایش می­گذارد. افزون بر این، دیدگاه­های متفاوت مفسران در تبیین مفهوم عدم استطاعت موسی بر صبر نیز به این ابهام، افزوده است. تشابک دلالتی که به پیوستگی و درهم‌تنیده بودن دلالت‌های آیات قرآن اشاره دارد، یکی از راه‌های رفع ابهام موجود میان این آیات است. این مقاله تلاش نموده از رهگذر تشابک دلالتی و با روش توصیفی‌ـ تحلیلی، چیستی صبر موسی را تحلیل نموده و پرده از ابهام صبر موسی در قرآن بردارد. رهیافت­ها حاکی از آن است که تشابک دلالتی، سطوح بالایی از صبر و صلابت موسی را در مراحل مختلف زندگی و به‌ویژه امر رسالت، نمایان می­سازد و قرائن موجود در آیات نشان می­دهد که استطاعت نداشتن، ناظر به مفهومی خاص و دوره­ای خاص بوده و از مقام والای صبر موسی (ع) نمی‌کاهد.

قرآن کریم در جهت اهداف هدایتی و تربیتی خود از داستان و عناصر داستان استفاده کرده است. مطالعات جدید در حوزه نقد ادبی راه را برای تحلیل و واکاوی بهتر این داستان ها گشوده است. در طی ماجراهای داستان های قرآن، مخاطب در متن حوادث قرار می‌گیرد و جریان‌ها برای او عینیت پیدا می‏کند. داستان گاو بنی اسرائیل یکی از داستان‌های قرآن است که اهمیت هنری ویژه ای دارد. در این داستان، عناصر به گونه‌ای هنرمندانه، زیر چتر عنصری به نام پیرنگ با هم تلفیق می‌شود. پیرنگ این داستان از الگویی پیروی می‌کند که امروزه نیز در عرصه داستان‌پردازی مطرح است. این داستان به طرز نمایشی نقل می‌شود تا خواننده در جریان فراز و فرودهای قضیه کشته شدن یک فرد قرار گیرد و لحظات هیجان انگیز داستان را با شخصیت‌های داستان تجربه کند. این مقاله به استخراج پیرنگ اصلی داستان و تحلیل جلوه های هنری آن به کمک واکاوی عناصر داستان اختصاص دارد.

پژوهش حاضر رفتار موسی (ع) نسبت به رفتارهای ناسازگار بنی‌اسرائیل و فرعون را تحلیل می‌کند. اینکه «راهکارهای موسی (ع) برای مدیریت روانی جامعه‌، نسبت به ناسازگاری‌هایی که با مفهوم دفاع روانی قابل تحلیل‌اند، چیست؟» بر این اساس، دفاعهای ناسازگارانهی این افراد با استفاده از «روش کیفی تحلیل متون» در مباحث مربوط به مکانیزم‌های دفاع روانی، استخراج، مقوله‌بندی و تحلیل شد. همچنین، برای اصطیاد شیوه‌های مدیریت روانی در مواجهه با رفتارهای ناسالم، از «روش‌های متعارف در علوم اسلامی» و با رعایت «ضوابط و قواعد تفسیر» در فهم قرآن کریم استفاده شد. از نتایج این مطالعه، تبیین دو سازوکار «دلیل‌تراشی و فرافکنی» در بنی‌اسرائیل، سه سازوکار «فرافکنی، بی‌ارزش‌سازی و همه‌کارتوانی» در فرعون و هفت روش مدیریت توسط موسی (ع) است. راهکار «اطمینان بخشی» بین روان‌شناسی و آموزه‌های قرآنی مشترک و شش روش جدید شامل «مدارا برای حساسیت‌زدایی، آگاه سازی، داستانسازی، شرکت دادن توجیه‌گران در کار، محرومیت از امتیازات و تغییر محیط» است.

یکی از موضوعاتی که در جهان اسلام، همواره مورد اختلاف بوده است، جایگاه امیرالمؤمنین علیه السلام و خاندان رسول‌اکرم صلی الله علیه و آله در شریعت اسلام است. در این میان، حدیث منزلت یکی از موارد راهگشا است، که البته میزان دلالت آن، از حیث اقلّ و اکثر، با اختلاف‌نظر مواجه گردیده است. حدّاقل دلالت آن، جانشینی امیرالمؤمنین علیه السلام برای رسول‌اکرم صلی الله علیه و آله در مدّت عدم حضور ایشان در مدینه به دلیل همراهی سپاهیان در جنگ تبوک است و حدّاکثر دلالت آن، نصب امیرالمؤمنین علیه السلام در بالاترین جایگاه شرعی پس از نبوّت و انحصار این جایگاه به شایستگان از نسل ایشان است. آنچه می‌تواند مؤیدی بر برداشت حدّاکثری از حدیث منزلت باشد، انطباق جایگاه امیرالمؤمنین علیه السلام در اسلام، بر جایگاه هارون در شریعت یهود است. هدف از این پژوهش، شناسایی مناصب شرعی هارون از دیدگاه متون مقدس یهود و بکارگیری آن به عنوان قرینه بر فهم دلالت حدیث منزلت است. نتایج این پژوهشِ کتابخانه‌ای، حاکی از انحصار مهم‌ترین منصب دینی یهود، پس از نبوّت، یعنی منصب «کهانت اعظم» در هارون و نسل او است. این منصب شامل اختیارات و وظایفی مشابه منصب امامت در شیعه است. قرائنی مانند صدور حدیث منزلت در شرایطی غیر از جنگ تبوک، وجود رابطه بین نسَب و منصب در اسلام و موارد دیگر، دلالت حدّاکثریِ حدیث منزلت را تقویت می‌کند.