جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این پزوهش مقایسه نظریه جاودانگی از دیدگاه غزالی وجان هیک است. با بررسی تاریخ ملل و ادیان باستان می توانیم به‌وضوح در‌‌یابیم که ، باور به جاودانگی با سرشت وحیات بشر عجین شده است. بشربا برپاداشتن نوعی سنن و آداب مربوط به مرگ و پرستش ارواح ، این باور را به صورت‌های مختلف در زندگی خویش بیان داشته است. تاریخ اندیشه بشر شاهد نظریات متعددی در مورد جاودانگی بوده است از جمله : نظریه های رستاخیز که ، اشاره به بازگشت بدن در عالم پس از مرگ دارد. غزالی وجان هیک به تأثیر از دین اسلام ومسیحیت ، نظریه رستاخیز را پذیرفته اند. نظریه جاودانگی غزالی ، نظریه رستاخیز (نفس وبدن جدید) است . غزالی مطابق با آموزه‌های دین اسلام‌، مفهوم روح یا نفس را به‌عنوان حقیقت انسان می داند که درتمایزبا بدن است . وی اعتقاددارد این حقیقت ، حقیقت روحانی است که بعد از مرگ فناء نمی‌یابد ، اما بدن رستاخیز یک بدن جدید است که می‌تواند از هر ماده‌ای خلق شده باشد. جان‌هیک مخالف پذیرش روح است. به‌نظر وی ، نظریه جاودانگی روح یک نظریه یونانی است تا این که نظریه مسیحی باشد. جان هیک انسان را یک واحد فیزیکی-روانی می‌داند و معتقد است حالات ذهنی به حالات رفتاری یا میل به رفتار تحویل می‌یابد و بعد از مرگ ، «بدل» شخص برانگیخته می‌شود که دارای همان ویژگی ذهنی و بدنی شخص پیش از مرگ است. اماتأکید بیشترجان هیک در رستاخیز بر بازگشت بعدروان شناختی فرد است تا بعدفیزیکی. بنابراین ، نظریه جاودانگی جان هیک ، نظریه برانگیختگی «بدل» است ، با نظریه غزالی در پذیرش اصل رستاخیز موافق بوده واین که در هردونظریه لزومی بر عینیت بدن دنیوی ورستاخیز نیست. در دیدگاه غزالی این بدن می تواند از هرماده ای باشد ، در حالی که در جان هیک اساس ، بربازسازی ژنتیک انسان است. هر دو متفکر در پذیرش مفهوم برزخ هم اتفاق نظر، ولی در ماهیت آن اختلاف دارند. از نظر غزالی برزخ جایگاه سعادت وشقاوت است ، ولی در دیدگاه جان هیک عالم برزخ ، عبارتند از فرایند زمانمندی‌ است که در آن رشد روحی و اخلاقی فرد بیشتر ممکن می‌گردد. درمفهوم دوزخ فقط غزالی معتقد به آن است در حالی که جان هیک مفهوم دوزخ را در تعارض با عدل الهی می داند و اعتقاد به نجات عام دارد.

ابوحامد محمد غزالی، عارف مسلمان، شخصیتی است که آراء او در حوزه اخلاق و انسان‌شناسی، شناخته شده است. بررسی چیستی، مصادیق و کارکردهای سعادت انسان، همواره مورد اهتمام غزالی بوده است. غزالی در بحث سعادت، دارای نظریه است و شناخت نظریه او درگرو توجه به چند مؤلفه است. نخست آنکه دانش حقیقی باید از حیث نظری و از جنبه عملی به نجات و سعادت حقیقی و اخروی او بیانجامد. رابطه‌ی شناخت نفس و معرفت حق و شناخت دنیا و آخرت با سعادت حقیقی مؤلفه دیگر است. ارکان مسلمانی، که به نحوی به شریعت اسلام مربوط است و پای عمل به احکام شرعی به میان می‌آید، مؤلفه دیگری است که بستر ساز سعادت اخروی است، آراستگی به فضائل انسانی، مؤلفه واپسین در نظریه سعادت غزالی است. این همه را غزالی از آموزه‌های قرآنی، الهام گرفته است. جستار پیش رو، این اخذ و اقتباس قرآنی توسط غزالی را به روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی کرده است.

این پژوهش در صدد است با بررسی سیر تفکر اسلامی، به تأثیرات امام محمد غزالی (د 505) بر جهان مالایی به­خصوص مجمع‌الجزایر اندونزی، به­عنوان یکی از مهم­ترین و پرجمعیت‌ترین مناطق مسلمان‌نشین جهان اسلام بپردازد. روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای و بر بنیاد منابع و گزارش­های موجود، و روش پژوهش بر اساس تبیین کارکردی است. این پژوهش که در آن، چگونگی آشنایی مالاییان با غزالی و تاریخ و ابعاد گوناگون تأثیر او بر حوزه‌های مختلف فکر دینی خاصه کلام و تصوف و بر صوفیان و عالمان در مجمع‌الجزایر اندونزی از گذشته تا امروز بررسی شده، به این نتیجه دست یافته که از آغازین سال­های اسلامی­شدن این منطقه، افکار غزالی بر تکوین فرهنگ اسلامی در مجمع‌الجزایر اندونزی مؤثر واقع شد و حیات معنوی مالاییان نیز، از نظام تعلیم و تربیت دینی گرفته تا حوزه‌های اجتماعی، از اندیشه‌های وی بسیار متأثر گردیده­است.

«فلسفه اخلاق» شاخه‌ای است از «فلسفه» که به استدلال در باره تبین اخلاقیات می‌پردازد. درستی و نادرستی امور، شناخت امور خیر و شر، باز شناسی فضایل و ... مسائل بنیادین اخلاق را تشکیل می‌دهند. پرسش از این مسائل بنیادین منجر به شکل‌گیری دو حوزه نظری می‌شود: «فرا اخلاق» و «اخلاق هنجاری»؛ فلسفه اخلاق این دو حوزه را شامل می‌شود. آنچه مرسوم و متداول است، قائل شدن تفاوت میان «علم اخلاق» با «فلسفه ی اخلاق» است و بدون تردید، می توان غزالی را از پیشگامان علم اخلاق به شمار آورد اما در این پژوهش تلاش شده است که از دل آراء غزالی، فلسفه ی اخلاق استخراج شود زیرا نگارنده معتقد است، آراء اخلاقی غزالی، مبانی و ویژگی هایی دارد که می تواند در چهار چوب فلسفه ی اخلاق قرار بگیرد. به بیان دیگر؛ این پژوهش بر آن است که «مبانی و ویژگی های فلسفه اخلاق از منظر غزالی» را تبیین کند. در این پژوهش، با استفاده از آثار و آراء امام محمد غزالی، نسبت «اخلاق دینی»، «اخلاق عرفانی» و «اخلاق عقلی» در«سنت کلامی و فلسفی» اسلامی از منظر غزالی بیان می شود تا از این طریق مبانی «فلسفه اخلاق» از منظر غزالی ترسیم گردد. نخست از ماهیت و شکل گیری تاریخی «اخلاق دینی»، «اخلاق عرفانی» و «اخلاق عقلی» در دنیای اسلام از دید غزالی سخن می رود، سپس به نسبت آن ها پرداخته می شود. آنچه ضرورت این تحقیق را نشان می دهد، اهمیت درک تاریخی اخلاق دینی، عرفانی و عقلانی می باشد. زیرا اتخاذ هر یک از این رهیافت های اخلاق دینی، عرفانی و عقلی در باب اخلاق، ناشی از درک تبیین مبانی و ویژگی های فلسفه اخلاق از منظر امام محمد غزالی می باشد. تعیین اخلاق دینی، عرفانی وعقلانی خط و مشی آن در ایجاد و ترویج ارزش های اخلاقی به مثابه راهنمای عمل در زندگی انسان ها است. در پژوهش حاضر، روش تحقیق کتابخانه یی به کار گرفته شده و داده های گرد آوری شده ، با روش « توصیفی تحلیلی» تجزیه و تحلیل و در پنج فصل تنظیم و تدوین شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که «اخلاق دینی»، «عرفانی» و «عقلی» از منظر غزالی در خط و مشی زندگی مثمر واقع می شود. در دنیای اسلام، اخلاق دینی، عرفانی و عقلی هر یک جایگاه خود را دارد، در حالیکه در فلسفه اخلاق به مبادی تصوری و تصدیقی اخلاق می پر دازد، یعنی انسان تکالیف و رفتارهای اخلاقی را برای چه هدف و غایتی باید انجام بدهد، یا آن را ترک کند و همچنان منشأ اخلاق از منظر غزالی «شریعت» است که در قلب احکام وعبادات آمده است. این احکام عبادات ظاهر و باطن دارند. وجه ظاهرآن «اخلاق عامه» است و وجه باطن آن ها به «اخلاق صوفیانه» دلالت دارد، ازنظر غزالی عقل و شریعت هر دو مبنای «اخلاق انسانی اند». او معتقد بود که فلسفه کلام و تصوف در مسائل الهی باید به بنیاد دین استوار شوند و با آن هماهنگ گردند. می توان گفت؛ در فلسفه ی اخلاق غزالی، اخلاق هنجاری رویکرد غالب است و جزء اصلی ترین ویژگی های آراء اخلاقی ایشان به شمار می رود.

امروزه دشمنان اسلام با ایجاد شبهه در احکام مربوط به زنان، آنها را مورد هجمه قرار داده و متفکرانی مانند غزالی، خواسته یا ناخواسته بهانه به دست آنان داده‌اند. از این رو ضروری است دیدگاه اسلام در مورد زنان با مراجعه به اسلام شناسان محقق و صاحب نظر مورد پژوهش قرار گیرد. با این هدف، پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل کلامی جایگاه زن از دیدگاه جوادی آملی و غزالی پرداخته است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. غزالی زن را به لحاظ روانشناسی ناقص‌العقل و دارای رذائل اخلاقی دانسته که به موجب آن وابسته به مرد می‌باشد. وی به نقشهای دختری و همسری اهمیت نداده و مردان را بر زنان مقدم می‌شمارد اما به بیشتر بودن حق مادر نسبت به پدر قائل است. همچنین حضور اجتماعی زن را مفسده‌آور قلمداد می‌کند. اما جوادی آملی نقص عقل و خصلتهای بد اخلاقی را، ذاتی زن نمی‌داند. ایشان دختر را هبه الهی، زن را مایه آرامش شوهر و مادر را مجرای فیض خالقیت دانسته که حضور او در اجتماع با حفظ شئونات اسلامی موجب تعالی جامعه می‌باشد. بنابراین اصالت داشتن روح و امکان استکمال هر دو جنس و ... از وجوه مشترک این دو دیدگاه می باشد و تفاوت در روح انسانی، قوه تعقل، اخلاق، و ... از اختلافات اساسی است که مسیر فکری این دو اندیشمند را علیرغم اشتراک در دین، از هم متمایز می کند.

امام محمد غزالی که در سال‌های 450 هـ ق. - 505 هـ ق. زندگی می‌کرد، کسی بود که فلسفه را به‌خوبی مطالعه نمود و سپس موردنقد قرارداد. طوری که برخی معتقد اند: انتقادات غزالی فلسفه را از شرق جهان اسلام برچید. انتقادات غزالی در بیست مسئله از مسائل فلسفی برجسته‌تر است. غزالی در سه موضوع ازاین بیست مسئله فلاسفه را تکفیر نموده است که عبارت‌اند از انکار معاد جسمانی، قول به قدم عالم و انکار علم خداوند به جزئیات. در دوران معاصر نیز رویکردهای انتقادی نسبت به فلسفه اسلامی موجودند که ازجمله‌ی آنان می‌توان به مکتب تفکیک به ظهور رسیده در جمهوری اسلامی ایران اشاره نمود. این مکتب چنانچه از نامش پیداست، معتقد بر تفکیک میان گزاره‌های وحیانی، فلسفی و عرفانی است؛ اما مکتب تفکیک نیز گزاره‌های فلسفی را همچون غزالی موردانتقاد قرارداده است. هرکدام از دو رویکرد بطور جداگانه از سوی منتقدین بارها مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند؛ اما کاری که ظاهرا تاکنون انجام نشده است، بحث و بررسی تطبیقی و مقایسه‌ی میان دو رویکرد است که هدف پایان‌نامه را تشکیل می‌دهد. امام محمد غزالی و مکتب تفکیک از حیث اینکه هر دو ناقد برخی از مسائل و گزاره‌های فلسفی ارائه‌شده از سوی فلاسفه هستند، باهم مشابه‌اند؛ اما از دید مبنایی تفاوت‌های میان این دو رویکرد دیده می‌شود که ازجمله می‌توان به مواردی مانند قول به تفکیک میان اسلام و عرفان اشاره نمود، طوریکه از سوی مکتب تفکیک مطرح‌شده و مورد تأیید غزالی نیست. دوم: اصل مسئله تفکیک میان گزاره های وحی، فلسفه و عرفان است که از سوی غزالی بدان اشاره‌ی صورت نگرفته است، اما در مکتب تفکیک به‌عنوان مبنای شناختی محوری مطرح هست. پایان‌نامه سعی نموده است تا مسایل خاصی را که دو رویکرد موردانتقاد قراردادند، گردآوری نموده، سپس مورد تحلیل و بررسی قرار دهد، تفاوت‌ها و این‌همانی‌ها میان دو رویکرد را برجسته سازد.